فضایل و پاداش نماز جماعت
نویسنده :دکتر عبدالله السکاکر / ترجمه: مسعود انصاری تالش
برادر مسلمانم، نماز جماعت فضایلی بزرگ و پاداش‌هایی فراوان با خود دارد که مؤمن پرواپیشه را وا نمی‌گذارد که آن را ترک گوید، اگرچه به استحباب آن نظر داشته باشد در حالی که پیش از این وجوب آن را دریافتیم.
پس گونه‌هایی از این فضایل را برای برادر گرانقدرم یادآور می‌شوم:
۱- آن اطاعت از خداوند متعال و رسول بزرگوار اوست
بی‌شک همهی نیکویی‌ها و نیکبختی‌ها، در دنیا و آخرت در پیروی از خداوند متعال و پیامبر او نهفته است، چنانکه خداوند متعال می‌فرماید: [الأحزاب: ۷۱].
یعنی: «هرکس از خداوند متعال و پیامبر او اطاعت کند به رستگاری و توفیق بزرگی نایل آمده است».
و نیز می‌فرماید: [النساء: ۶۹].
یعنی: «چون کسانی از خداوند و پیامبرش اطاعت کنند، پس همراه کسانی از پیامبران، صدیقین، شهیدان و نیکوکرداران خواهند بود که خداوند برایشان نعمت‌ها ارزانی داشته است و اینان بس نیکو رفیقانی هستند».
از حضرت ابوهریره روایت شده است که گفت رسول خدا r فرمود:«أَثْقَلَ صَلَاهٍ عَلَى الْـمُنَافِقِینَ صَلَاهُ الْعِشَاءِ، وَصَلَاهُ الْفَجْرِ»([۱]).
یعنی: «دشوارترین نمازها بر منافقان نماز عشاء و نماز صبح است».
همچنین از حضرت عبدالله بن مسعود t روایت شده است که فرمود: در میان ما جز منافقی که نفاقش آشکار بود از نماز جماعت تخلف نمی‌ورزید.
چنانکه پیش از این یادآور شدیم عبدالله بن عمرب می‌فرماید: «اگر کسی را در جماعت نماز عشاء و صبح نمی‌دیدیم نسبت به او گمان بد می‌بردیم. (یعنی: او را به نفاق متهم می‌کردیم).
برادر جان، این حکایت کسی است که از حضور در صفوف جماعت عشاء و صبح تخلف می‌ورزد، اما حکایت کسی که اصلاً در مسجد دیده نمی‌شود، چگونه است؟
۳- نماز جماعت رشته‌ی پیوستگی و ارتباط مسلمانان را استحکام می‌بخشد:
برادر گرامی، به جماعت نمازگزاردن در مساجد از قوی‌ترین عواملی است که موجب ایجاد محبت و الفت بین مسلمانان می‌گردد.
برادر محبوب، سوگند به خدا باد، چون مسلمانی در مسجد به برادر مسلمانش سلام می‌گوید- در حالی که او را نمی‌شناسد- از گرمی احساس و گشادگی چهره و دست در دستش نهادنش چنان احساس می‌کند که سالیان درازی است که او را می‌شناسد!!
آن حضرت به هنگام مرتب‌نمودن صفوف اصحاب بدانان فرمود: «استووا ولا تختلفوا فتختلف قلوبکم» یعنی: «مرتب و راست بایستید، مختلف و نامرتب نباشید که در آن صورت دل‌هاتان از هم جدا می‌شود».
برادر دینی من، نظم و هماهنگی و چسباندن شانه‌ها به هم در صفوف نماز جماعت و همسازی قدم‌ها موجب می‌گردد که دل‌ها با رشته‌هایی از عواطف خالص و پاک ایمانی به هم پیوند خورد.
۴- نماز جماعت برای کسی که نمی‌داند، تعلیم و برای کسی که می‌داند، یادآوری است
حضور شخصی که نسبت به مسایل دینی ناآگاه و یا کم‌اطلاع است موجب می‌شود که از برادران مسلمانس نصایح و ارشادات لازم و مفید را بشنود.
نیز با نگریستن به کیفیت نماز اهل علم، خطاها و اشتباهات خود را اصلاح می‌کند، چه بسا مردمان بسیاری که به سبب دوری از جماعت و مسجد در نماز خواندن اشتباهات بسیاری دارند.
۵- نمازخواندن موجب خشم شیطان و یاران اوست
بی‌شک یکی از اموری که برای ابلیس (دور مانده از رحمت الهی) ناخوشایند است، گزاردن نماز در مساجد به جماعت و ذکر خداوند می‌باشد و این بدان جهت است که بر بزرگی پاداش جماعت و تأثیر آن در زیادت ایمان و نزدیکی به خداوند وقوف دارد.
حکایت یارانِ منافق شیطان که از ذکر و نماز باز می‌دارند، نیز چون حکایت خود اوست و چون کسی به هنگام شنیدن اذان از نمازهای خویش محافظت کند، در حقیقت ابلیس و یارانش را ناکام نموده است.
از سویی دیگر چون کسی از نماز جماعت کوتاهی کند، در حقیقت شیطان بر او چیره شده است، از حضرت ابوالدرداء روایت شده است که گفت: شنیدم رسول خداr می‌فرمود: «مَا مِنْ ثَلَاثَهٍ فِی قَرْیَهٍ وَلَا بَدْوٍ لَا تُقَامُ فِیهِمُ الصَّلَاهُ إِلَّا قَدِ اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطَانُ، فَعَلَیْکَ بِالْـجَمَاعَهِ فَإِنَّمَا یَأْکُلُ الذِّئْبُ الْقَاصِیَهَ»([۲]).
یعنی: «اگر سه نفری که در روستا و صحرایی هستند و نمازشان به جماعت گزارده نشود، در حقیقت شیطان بر آن‌ها چیره گشته است، پس شرکت در نماز جماعت بر شما ضروری است که گرگ برهی جداشده از گله را می‌خورد».
۶- نماز جماعت موجب کسب پاداش‌ها و نیکویی‌های بسیاری می‌شود که گزارنده‌ی نماز در خانه از آن بی‌بهره است
چنانکه حضرت ابوهریره روایت می‌کند که رسول خدا r فرمود: «صَلاَهُ الرَّجُلِ فِی الجَمَاعَهِ تُضَعَّفُ عَلَى صَلاَتِهِ فِی بَیْتِهِ، وَفِی سُوقِهِ، خَمْسًا وَعِشْرِینَ ضِعْفًا، وَذَلِکَ أَنَّهُ: إِذَا تَوَضَّأَ، فَأَحْسَنَ الوُضُوءَ، ثُمَّ خَرَجَ إِلَى المَسْجِدِ، لاَ یُخْرِجُهُ إِلَّا الصَّلاَهُ، لَمْ یَخْطُ خَطْوَهً، إِلَّا رُفِعَتْ لَهُ بِهَا دَرَجَهٌ، وَحُطَّ عَنْهُ بِهَا خَطِیئَهٌ، فَإِذَا صَلَّى، لَمْ تَزَلِ المَلاَئِکَهُ تُصَلِّی عَلَیْهِ، مَا دَامَ فِی مُصَلَّاهُ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِ، اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ، وَلاَ یَزَالُ أَحَدُکُمْ فِی صَلاَهٍ مَا انْتَظَرَ الصَّلاَهَ»([۳]).
یعنی: «نمازگزاردن به جماعت ۲۵ برابر با ارزشتر از به تنهایی‌گزاردن در خانه یا محل کسب است، این بدان جهت است که هرگاه مسلمانی به خوبی وضوء بگیرد، آنگاه به سوی مسجد رهسپار شود، در حالی که فقط برای کسب خشنودی خداوند برای نماز خارج شده باشد، هر قدمی که برمی‌دارد به همان میزان بر درجات اعمال نیک او افزوده می‌شود و به همان اندازه از خطاهایش کاسته می‌شود، و از زمانی که به نماز می‌ایستد، تا هنگامی که در مسجد است، فرشتگان رحمت پیوسته براو درود و رحمت می‌فرستند و از بارگاه الهی می‌خواهند که: «بار خدایا بر او درود فرست و رحمت عنایت کن». انتظار نماز جماعت نیز در حکم اقامهی آن است».
آن حضرت هنگامی که بنی سلمه می‌خواستند به مسجد نزدیک شوند فرمود: «دیارکم تکتب آثارکم» یعنی: «زمین زیر پاهایتان قدم‌هایی را که جهت آمدن به مسجد برمی‌دارید به عنوان نیکویی می‌نویسد، از عثمان بن عفان t نقل شده است که پیامبر اکرمr فرمود: «مَنْ صَلَّى الْعِشَاءَ فِی جَمَاعَهٍ فَکَأَنَّمَا قَامَ نِصْفَ اللَّیْلِ، وَمَنْ صَلَّى الصُّبْحَ فِی جَمَاعَهٍ فَکَأَنَّمَا صَلَّى اللَّیْلَ کُلَّهُ»([۴]). یعنی: «چون کسی نماز عشاء را به جماعت گزارد، چون کسی است که نصف شب را برای عبادت بیدار بوده است، و چون کسی نماز صبح را به جماعت گزارد چنان است که تمام شب را بیدار بوده است».
از ابوهریره t روایت شده است که رسول خدا r فرموده است: «لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الأَوَّلِ، ثُمَّ لَمْ یَجِدُوا إِلَّا أَنْ یَسْتَهِمُوا»([۵]). یعنی: «اگر مردمان می‌دانستند که اذان و صف اول چه نیکویی‌هایی با خود دارد، برای رسیدن به صف اول جز قرعه‌کشی راهی باقی نمی‌ماند و قرعه انداخته می‌شد».
بریده t از رسول خدا r روایت نموده است که فرمود: «بَشِّرِ الْـمَشَّائِینَ فِی الظُّلَمِ إِلَى الْـمَسَاجِدِ بِالنُّورِ التَّامِّ یَوْمَ الْقِیَامَهِ».
یعنی: «آنان را که در تاریکی‌های شب قدم در راه مساجد می‌نهند، به نور تمام و کامل در قیامت نوید دهید».
از انس t روایت شده است که رسول خدا r فرمود: «مَنْ صَلَّى الغَدَاهَ فِی جَمَاعَهٍ ثُمَّ قَعَدَ یَذْکُرُ اللَّـهَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، ثُمَّ صَلَّى رَکْعَتَیْنِ کَانَتْ لَهُ کَأَجْرِ حَجَّهٍ وَعُمْرَهٍ»([۶]).
یعنی: «اگر کسی نماز صبح را به جماعت بگزارد، سپس تا طلوع آفتاب به ذکر خداوند مشغول شود، آنگاه دو رکعت نماز بجا آورد، پاداشی معادل حج و عمره برای او خواهد بود».
در ادامه می‌گوید رسول خدا r فرمود: «تامهٍ، تامهٍ، تامهٍ» یعنی: «پاداشی کامل، کامل و کامل به او داده خواهد شد».
برادر محبوب من، آیا می‌دانی آنانکه از حضور در صفوف نماز جماعت سرپیچی می‌کنند، چه غنایم و پاداش‌هایی را از کف می‌دهند؟
۷- نماز جماعت عاملی برای کسب سعادت ابدی است
چنین توفیقی آنگاه حاصل می‌شود که وقتی شخصی مسلمان وارد یکی از این مساجد شد، چه بسا دعای یکی از برادران نمازگزارش در حق او مستجاب شود که موجب گشوده‌شدن درهای رحمت الهی باشد، یا این که موجب گردد، رحمت الهی او را قرین این نمازگزاران در برگیرد و به واسطۀ آن همگی به نیکبختی جاودانه دست یابند.
در صحیح مسلم از حضرت ابوهریره روایت شده است که رسول خدا r فرمود:«مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِی بَیْتٍ مِنْ بُیُوتِ اللَّـهِ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّـهِ وَیَتَدَارَسُونَهُ بَیْنَهُمْ، إِلَّا نَزَلَتْ عَلَیْهِمُ السَّکِینَهُ، وَغَشِیَتْهُمُ الرَّحْمَهُ، وَحَفَّتْهُمُ الْـمَلَائِکَهُ، وَذَکَرَهُمُ اللَّـهُ فِیمَنْ عِنْدَهُ».
یعنی: «هرگاه گروهی در خانه‌ای از خانه‌های خدا گرد آیند، تا کتابش را بخوانند و آن را به یک دیگر بیاموزند آرامش و سکینهی الهی بر آنان فرود می‌آید و رحمت الهی آن‌ها را در بر می‌گیرد و ملائکه پیرامونشان حلقه می‌زنند و خداوند متعال آنان را در میان نزدیکان درگاه خویش یاد می‌کند.
از ابوهریره t روایت شده است که رسول خدا r فرمود: «إِنَّ لِلَّـهِ مَلاَئِکَهً یَطُوفُونَ فِی الطُّرُقِ یَلْتَمِسُونَ أَهْلَ الذِّکْرِ، فَإِذَا وَجَدُوا قَوْمًا یَذْکُرُونَ اللَّـهَ تَنَادَوْا: هَلُمُّوا إِلَى حَاجَتِکُمْ قَالَ:فَیَحُفُّونَهُمْ بِأَجْنِحَتِهِمْ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْیَا، قَالَ: فَیُنَادِی لَـهُمّ رَبُّهُمْ عَزَّوجَلَّ وَهُوَ أَعْلَمُ مِنْهُمْ: مَا یَقُولُ عِبَادِی؟ قَالَ تَقُولُ: یُسَبِّحُونَکَ وَیُکَبِّرُونَکَ وَیَحْمَدُونَکَ وَیُمَجِّدُونَکَ… فَذَکَرَ الحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَالَ: فَیَقُولُ فَأُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ قَالَ: یَقُولُ مَلَکٌ مِنَ الْـمَلاَئِکَهِ: فِیهِمْ فُلاَنٌ لَیْسَ مِنْهُمْ، إِنَّمَا جَاءَ لِحَاجَهٍ. قَالَ: هُمُ الْـجُلَسَاءُ لاَ یَشْقَى بِهِمْ جَلِیسُهُمْ».
یعنی: «خداوند دارای فرشتگانی است که می‌گردند و یادکنندگان خدا را می‌جویند، اگر آنان را بیابند، همدیگر را فرا می‌خوانند: «به سوی کسانی بشتابید که در پی آنان بودید». در ادامه رسول خدا r می‌فرماید: «آن فرشتگان آن‌ها را با بال‌های خویش تا آسمان دنیا در پرتو خود می‌گیرند، سپس پروردگارشان که از آنان نسبت به حال مؤمنان آگاه‌تر است، می‌پرسد: بندگانم چه می‌گویند؟ فرشتگان در پاسخ عرض می‌کنند: «پروردگار آنان به تسبیح و تکبیر و تحمید و تمجید حضرتت نشسته‌اند».
ابوهریرهس این حدیث را دنبال نموده تا جایی که پیامبر r در ادامه می‌فرمایند: «خداوند می‌فرماید: پس ای گروه فرشتگان گواه باشید که من آنان را بخشودم.
سپس یکی از ملائکه می‌گوید: فلانی در بین آن‌ها هستند؟!
خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: آنان همنشین هستند و همنشین آنان به بدبختی گرفتار نخواهند آمد.
برادر گرامی، مسلمان خردمند را شایسته است که خود را در مسیر رحمت‌های خداوند رحمان قرار دهد، باشد که خداوند در قیامت او را در زمرۀ نجات‌یافتگان محسوب دارد.
برادر گرامی، از محبوبترین کردارها در نزد خداوند سبحان گزاردن نماز در سر وقت آن است، ابن مسعود t از رسول خدا r پرسید، چه کاری در نزد خداوند دوستداشتنی‌تر است؟ آن حضرت فرمود: «الصَّلاَهُ عَلَى وَقْتِهَا» یعنی: «گزاردن نماز در سر وقت آن».
چنانکه گزاردن نماز در سر وقت محبوبترین امور در نزد پروردگار عالم است، تأخیرانداختن آن نیز از گناهان بزرگ محسوب می‌شود.
خداوند متعال می‌فرماید: [الماعون: ۴- ۵]. یعنی: «وای بر نمازگزاران، نمازگزارانی که از نمازهایشان غفلت می‌ورزند».
دانشمندانی چون مسروق، نخعی و ابوالعالیه در خصوص این آیه گفته‌اند: «آنان کسانی هستند که وقت نماز را به تأخیر می‌اندازند».
بی‌شک نماز را به جماعت گزاردن از مهمترین عواملی است که انسان توفیق خواندن به موقع نماز را می‌دهد.
نمازگزاران در خانه اغلب به موقع نماز نمی‌خوانند.
۹- نماز جماعت از اسباب خشوع است
برادر مسلمانم! خشوع، روح و ثمرهی نماز است، چون نماز ارتباط بین بنده با پروردگارش است و این ارتباط به پایهی تکمیل نمی‌رسد، تا زمانی که نمازگزار قلب و جوارح خویش را قرین خشوع نسازد همانا خداوند پاک خاشعین را به رستگاری وعده داده است، آنجا که می‌فرماید: [المؤمنون: ۱- ۲]. «به راستى که مؤمنان رستگار شدند * آنان که در نمازشان خاشع‌اند».
برادر! نماز شخص همراه با جماعت از مهمترین عواملی است که او را برای رسیدن به خشوع یاری می‌دهد، بدان سبب که مسلمان چون وارد مسجد می‌شود از مشاغل دنیوی کناره می‌گیرد، نیز در این مسجد مگر آنان را که سوی خداوندشان روی کرده‌اند و در قبال درگاه بلندش در حال قیام، رکوع و سجده می‌باشند و او را یاد می‌کنند و کتاب گرانقدرش را می‌خوانند.
همهی این‌ها با او چنان می‌کنند تا احساس کند که میدان، میدان پیشی‌گرفتن به سوی خدا و بهشت‌های جاودانهی اوست و پیشی‌گیرندگان همان کسانی هستند که با راستی و کوشش به سوی خداوند روی کرده‌اند.
و این وضعیت او را وا می‌دارد که با قلب و جوارح خویش به سوی خدا روی نهد و در اطاعت پروردگار خویش به جهت آن که نامش را در زمرهی فروتنان و خاشعان رستگار بنویسد، تلاش می‌کند.
[۱]– سند حدیث پیش از این ذکر شده است.
[۲]– ابوداود و نسایی روایت نموده‌اند.
[۳]– بخاری و مسلم روایت نموده‌اند.
[۴]– امام مسلم روایت نموده است.
[۵]– امام بخاری و مسلم روایت نموده‌اند.
[۶]– امام ترمذی روایت نموده است.
