۳- رمضان منزلگـاه عـارفـان، منزل سوم: خواندن نماز صبح سرِ وقت
۳- رمضان منزلگـاه عـارفـان، منزل سوم: خواندن نماز صبح سرِ وقت
نویسنده : محمّد احمدیان
منزل سوم: خواندن نماز صبح سرِ وقت
منازل تربیتی معرفتی رمضان، یا از پشتوانه آیات برخوردار است، یا سنّت. یعنی انجام عبادتی که سبب تربیت نفس و معرفت بیشتر انسان می‌شود؛ یا دستور الهی و نص قرآن را به همراه دارد یا فرموده و عملکرد پیامبر(ص) می‌باشد. در هر دو صورت انجام آنها یا واجب می‌باشد یا سنّت. هر چند انجام دادن واجب و سنّت حلقه‌ای از زنجیره‌ی «عبودیت و عبادت» است، امّا معرفت و خودشناسی و کنترل نیروهای درونی و غرایز نفسانی انسان را به دنبال دارد. در منزل سوم، نماز صبح مطرح است، که اغلب جزء نمازهای فوت شده می‌باشد. در ماه مبارک رمضان کمتر روزه‌داری یافت می‌شود که بعد از خوردن سحری و تغذیه جسمی، از تغذیه روحی غافل مانده و نماز صبحش قضا شود. اگر روزهدار در گام اوّل «عبادی» موفق گردید و نمازش را سرِ وقت اداء نمود – و از فضیلت نماز جماعت بهره‌مند شد- در بقیه روز ملتزم و متعهد به انجام سایر نماز های پنچ‌گانه در سرِ وقت خواهد بود.
می‌توان اقامه‌ی به موقع نماز صبح را سکوی پرتاب در معنویت روزهدار تلقی نمود، در اهمیت نماز صبح پیامبر(ص) فرموده است:
« مَنْ صَلَّى صَلَاهَ الصُّبْحِ فَهُوَ فِی ذِمَّهِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ، فَانْظُرْ یَا ابْنَ آدَمَ لَا یَطْلُبَنَّکَ اللَّهُ مِنْ ذِمَّتِهِ بِشَیْءٍ » (نووی، ۶۸ ص ۶۳۷)
آنکه نماز صبح را اداء کند، او در عهد و پیمان خداوند است، پس بنگر ای فرزند آدم، که خداوند چیزی از عهدش را از تو نطلبد.
در حدیث دیگری پیامبر(ص) تارکان نماز صبح و عصر را در زمره‌ی منافقان معرّفی می‌کند. زیرا دو وقت فوق، از اوقات استراحت و راحت طلبی نفس است؛ و تنها ایمان و اخلاص عبادی بر هواهای نفسانی غالب شده و آنان را به انجام فرایض سر وعده و زمان مشخص وادار می‌نماید:
« إِنَّ أَثْقَلَ صَلَاهٍ عَلَى الْمُنَافِقِینَ، صَلَاهُ الْعِشَاءِ وَصَلَاهُ الْفَجْرِ…» (مسلم، ۲۰۰۴، ص ۱۴۸۲)
سنگین‌ترین نماز (از نظر اداء) در نزد منافقین، نماز عشاء و صبح است.
علت این همه تأکید پیامبر(ص) بر اقامه‌ی نماز سرِ وقت آن، تعهّد و التزام به امر الهی است که در انجام عبادت نماز، برای بندگانش مقرّر فرموده است:
« فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلَاهَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ إِنَّ الصَّلَاهَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا » نساء/۱۰۳
(هرگاه نماز را به پایان بردید ، خدای را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایتان افتاده (و در همه حال و احوال) یاد کنید (و حتّی در کشاکش روزگار و گرماگرم کشت و کشتار ، خدا گوئید و خدا جوئید) و هنگامی که (ترس و هراسی نماند و) آرامش خود را باز یافتید ، نماز را (به تمام و کمال و در وقت مشخّص) برپای دارید . بیگمان نماز بر مؤمنان فرض و دارای اوقات معلوم و معیّن است).
در آیه‌ی (۱۰۲) سوره‌ی نساء، سخن از نماز «خَوف» و آرایش نیروهای نظامی در جبهه‌ی جنگ است، هنگامی که پیامبر(ص) در جبهه‌ی جنگ برای مجاهدان امامت می‌کند، آنان را به دو گروه تقسیم می‌کند، گروهی نماز‌گزار و گروهی نگهبان، سپس جابجا می‌شوند، تا همگی از فضیلت نماز جماعت سرِ وقت بهره‌مند گردند. هنگامی که در شرایط سخت، مبارزه‌ی با دشمن نماز سرِ وقت مورد تأکید قرار می‌گیرد، در زمان آسایش، دیگر هیچ عذری برای انسان مسلمان باقی نمی‌گذارد. هر چند انسان مسلمان همیشه در جنگ با نفس و هواهای نفسانی و شیطانی در مبارزه است.
در تفسیر این آیه «ظاهریه معتقدند که نمازی که فوت شد، قضاء ندارد. قضاء آن فائده‌ای ندارد و درست نمی‌باشد. زیرا ادای نماز در وقت معین درست نخواهد بود. زمانی که وقت معین آن گذشت، خواندن نماز ممکن نیست،… امّا جمهور علماء قضای نماز فوت شده را درست می‌دانند. و معتقدند هر چه زودتر نماز فوت شده اداء گردد ، بهتر است و تأخیر کردن ناپسند است.» (سید قطب، ۱۳۸۷، ج/۲، ص ۲۱۱)
نکته‌ی تربیتی این منزل، التزام به تعهّدات عبادی ، وقت شناسی برای انسان مؤمن است و انجام فریضه‌ی نماز صبح سرِ وقت، آماده سازی شخصیّت فرد مؤمن برای ورود به عرصه‌ی اجتماع، همراه با هوشیاری قلبی است که او را از منکرات محفوظ می‌دارد:
«اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاهَ إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ» عنکبوت/۴۵
((ای پیغمبر !) بخوان آنچه را که از کتاب (آسمانی قرآن) به تو وحی شده است ، و نماز را چنان که باید برپای دار . مسلّماً نماز (انسان را) از گناهان بزرگ و از کارهای ناپسند (در نظر شرع) بازمی دارد، و قطعاً ذکر خدا و یاد الله (از هر چیز دیگری) والاتر و بزرگتر است، و خداوند می داند که شما چه کارهائی را انجام می دهید (و سزا و جزایتان را خواهد داد) .
