«صفات و ویژگی های اصحاب پیامبر(ص)در قرآن ،

«صفات و ویژگی های اصحاب پیامبر(ص)در قرآن ، تورات و انجیل »

نویسنده : دکتر احمد علی الإمام

ترجمه :جهانگیر ولدبیگی

قرآن مملوّ از ذکر فضل و اخلاق و ادب والا و شجاعت و صداقت
و علوّ مقام و مکانت آن بزرگواران(رض)است.به نمونه هایی در این خصوص اشاره می
کنیم:

۱.خداوند در باره اهداف والا و پاکی درونشان می فرماید:« لِلْفُقَرَاء الْمُهَاجِرِینَ الَّذِینَ
أُخْرِجُوا مِن دِیارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ
وَرِضْوَانًا وَیَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ».«این اموال برای فقیران مهاجرانی است که از
خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شدند در حالی که فضل الهی و رضای او
را می‏طلبند و خدا و رسولش را یاری می‏کنند و آن ها راستگویانند».(حشر/۸)

۲.خداوند متعال درباره صداقت و استقامت و ثبات اصحاب(رض)بر
حق و ایمان و آراسته بودنشان بر اخلاق برجسته می فرماید:« مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا
اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن یَنتَظِرُ وَمَا
بَدَّلُوا تَبْدِیلًا».«در میان مؤمنان مردانی
هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‏اند،بعضی پیمان خود را به آخر
بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند)، و بعضی دیگر در انتظارند و هرگز تغییر و
تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند».(احزاب/۲۳)

۳.خداوند متعال درباره وضعیت آن ها و صفات و ویژگیهایشان در
مواقع مختلفی که برایشان پیش     می آمد و
استقامت و پایداری بر اعتقادی که داشتند،چنین می فرماید:

الف)در جنگ «احزاب» آن ها را به صداقت در عهد و پیمان توصیف
می کند :« صَدَقُوا مَا
عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ ».« بر
سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‏اند ».(احزاب/۲۳)

ب)در
جنگ«اُحد» از تقصیر و کوتاهی به وجود آمده از طرف برخی از آنان گذشت می کند:« إِنَّ الَّذِینَ تَوَلَّوْاْ مِنکُمْ
یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّیْطَانُ بِبَعْضِ مَا
کَسَبُواْ وَلَقَدْ عَفَا اللّهُ عَنْهُمْ».« کسانی که در روز روبرو شدن دو جمعیت با یکدیگر (در جنگ احد)فرار
کردند،شیطان آن ها را بر اثر بعضی از گناهانی که مرتکب شده بودند، به لغزش انداخت
و خداوند آن ها را بخشید.خداوند، آمرزنده و بردبار است».(آل عمران /۱۵۵)

ج)در «حُنین»بزرگواری آن ها را اینچنین بیان می فرماید:« ثُمَّ أَنَزلَ اللّهُ سَکِینَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ
وَعَلَى الْمُؤْمِنِینَ وَأَنزَلَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَعذَّبَ الَّذِینَ
کَفَرُواْ وَذَلِکَ جَزَاء الْکَافِرِینَ ».« سپس خداوند سکینه خود را بر پیامبرش و بر مؤمنان نازل کرد; و لشکرهایی
فرستاد که شما نمی‏دیدید; و کافران را مجازات کرد، و این است جزای کافران».(توبه /۲۶)

د)در«تبوک»منّتش را بر آن ها در پذیرش توبه به خاطر تبعیت
از پیامبر(ص)در موقعیت های حساس یاد آور می شود و می فرماید:« لَقَد تَّابَ الله عَلَى النَّبِیِّ
وَالْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی سَاعَهِ الْعُسْرَهِ مِن
بَعْدِ مَا کَادَ یَزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ
إِنَّهُ بِهِمْ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ ».«مسلماً
خداوند رحمت خود را شامل حال پیامبر و مهاجران و انصار، که در زمان عسرت و شدت (در
جنگ تبوک) از او پیروی کردند، نمود;بعد از آن که نزدیک بود دلهای گروهی از آن ها،
از حق منحرف شود (و از میدان جنگ بازگردند)،سپس خدا توبه آن ها را پذیرفت،که او
نسبت به آنان مهربان و رحیم است».(توبه/۱۱۷)

۴.آن ها را با صفت ایثار و فداکاری توصیف می کند و می
فرماید:« وَیُؤْثِرُونَ عَلَى
أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ ».«و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی‏کنند و آن ها
را بر خود مقدم می‏دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند».(حشر/۹)این آیه به
انصار اختصاص دارد و مهاجرین نیز چنین توصیف شده اند:« مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ
أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ ».«محمد (ص) فرستاده خداست  و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و
شدید و در
میان خود مهربانند».(فتح/۲۹)

در مورد ایثار و فداکاری انصار و در تبیین آیه ی
مذکور(حشر/۹)و شأن نزول آن داستانی آورده اند که ذکرش خالی از لطف نیست:

«از ابی هریره (رض)روایت است که فرمود:مردی نزد رسول
خدا(ص)آمد و عرض کرد:من فردی فقیر و بینوا هستم.پیامبر(ص)فردی را نزد یکی از
همسرانش فرستاد[تا برایش غذایی بیاورد].همسرش در جواب فرمود:به خدایی که تو را به
حقّ مبعوث کرده است،در خانه چیزی جز آب نداریم.سپس نزد همسر دیگرش فرستاد،او نیز
همان جمله ی همسر قبلش را تکرار کرد.تا این که همه همسران پیامبر (ص)تمام شدند و
همه جوابی غیر از این نداشتند که:سوگند به خدایی که تو را به حقُّ مبعوث کرده است
چیزی جز آب نداریم.پیامبر(ص)فرمود:خدا به کسی رحم کند که امشب مهمانی را پذیرا
باشد. مردی از انصار بلند شد و گفت:ای رسول خدا!من این مهمان را می پذیرم.پس مهمان
با او رفت.وقتی به خانه رسیدند مرد به زنش گفت:آیا چیزی برای خوردن داریم؟ زن در
جواب گفت:تنها مقداری غذا که آن را برای فرزندانم آماده کرده ام.مرد گفت:وقتی
مهمان وارد شد چراغ را خاموش کن و چنان وانمود کن که ما غذا خورده ایم[و بچه ها را
سرگرم کن].مهمان آمد و همه نشستند و زن همان کاری را که همسرش گفته بود انجام داد
و فرزندانش را نیز سرگرم کرد تا این که خوابیدند،پس غذا را آورد و آن را نزد مهمان
گذاشت و مهمان شروع به خوردن غذا کرد.

وقتی صبح شد پیامبر(ص)فرمود:«قد عجب اللهُ مِن صَنیعکما
بضیفکما اللیله».«خداوند از کار دیشب شما که نسبت به مهمانتان انجام دادید بسیار
خوشحال شد».پس این آیه نازل شد:«
وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ ».«و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده
شده احساس نمی‏کنند و آن ها را بر خود مقدم می‏دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند».(حشر/۹)[۱]

در این خصوص از حضرت عایشه (رض)نیز نقل است که:« فقیری از
او چیزی خواست در حالی که او روزه بود و در منزلش چیزی جز یک قرص نان وجود
نداشت.به خدمتکارش فرمود:آن قرص نان را به او بدهد.خدمتکار گفت:چیزی نداریم که با
آن افطار کنی؟فرمود آن را به او بده.خدمتکار می گوید:قرص نان را به فقیر دادم.وقتی
غروب شد.مرد غریبی یا[شک راوی]یکی از همسایگان غذایی از گوشت گوسفند برایمان
آورد.حضرت عایشه مرا صدا زد و فرمود:از این بخور.این غذا بهتر از قرص نانی است که
به فقیر دادی».[۲]

این نتیجه ی کار خدا پسندانه ای است که انسان انجام می دهد
و سود چیزی است که در راه خدا می بخشد.

به راستی خداوند شتاب می کند برای عِوض دادن و هرگز در این
راه کم نمی آورد و هرگز کمتر از مال بخشیده شده عِوض نمی دهد بلکه بیشتر از آن را
می بخشد و این در حالی است که اگر کسی چیزی را گم کند یا از دست بدهد[در بسیاری از
مواقع]گم شده اش را نمی یابد.حضرت عایشه(رض) با کاری که انجام داد جزو کسانی قرار
می گیرد که خداوند آن ها را می ستاید،زیرا با وجود احتیاج شدیدی که به قرص نان
موجود در خانه داشت اما دیگری را بر آن محتاج تر دید و او را بر استفاده ی از آن
بر خود ترجیح داد.

به راستی کسی که چنین کند از بخل شدید نفسش در امان خواهد
بود و به راستی بعد از آن به رستگاری حقیقی دست خواهد یافت و به راستی:«آنان رستگارانند».[۳]

۵.خداوند متعال در برخی از آیات به طور مستقیم نام این
ایثارگران را ذکر می کند،همچون زید(رض)در این آیه:« فَلَمَّا قَضَى زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا
زَوَّجْنَاکَهَا».«هنگامی که زید نیازش
را از آن زن به سرآورد (و از او جدا شد)، ما او را به همسری تو درآوردیم».(احزاب/۳۷)

۶.در برخی از آیات به طور غیر مستقیم و به صورت کنایه،برخی
از اصحاب را توصیف می کند:

 ایثارگرانی همچون:

– ابوبکر صدیق(رض):« وَسَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى.الَّذِی یُؤْتِی مَالَهُ
یَتَزَکَّى.وَمَا لِأَحَدٍ عِندَهُ مِن نِّعْمَهٍ تُجْزَى.إِلَّا ابْتِغَاء وَجْهِ
رَبِّهِ الْأَعْلَى.وَلَسَوْفَ یَرْضَى ».«و بزودی با تقواترین مردم از آن دور داشته می‏شود.همان کس که مال خود را
(در راه خدا) می‏بخشد تا پاک شود.و هیچ کس را نزد او حق نعمتی نیست تا بخواهد (به
این وسیله) او را جزا دهد.بلکه تنها هدفش جلب رضای پروردگار بزرگ اوست.و بزودی
راضی و خشنود می‏شود».(لیل۲۱-۱۷)و:«وَالَّذِی
جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ».« اما کسی که سخن راست بیاورد و کسی که آن
را تصدیق کند، آنان پرهیزگارانند».(زمر/۳۳)و:« إِلاَّ تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِینَ
کَفَرُواْ ثَانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُمَا فِی الْغَارِ إِذْ یَقُولُ لِصَاحِبِهِ
لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا ».«اگر
او را یاری نکنید،خداوند او را یاری کرد(و در مشکلترین ساعات، او را تنها
نگذاشت)آن هنگام که کافران او را (از مکه) بیرون کردند،در حالی که دومین نفر بود(و
یک نفر بیشتر همراه نداشت)در آن هنگام که آن دو در غار بودند، و او به همراه خود
می‏گفت:غم مخور، خدا با ماست».(توبه/۴۰)

– علی ابن ابی طالب(رض):« وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا
وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا.إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ
مِنکُمْ جَزَاء وَلَا شُکُورًا.إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا
قَمْطَرِیرًا».«و غذای (خود) را با
این که به آن علاقه (و نیاز) دارند، به مسکین‏ 
و یتیم و اسیر می‏دهند.(و می‏گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام می‏کنیم، و
هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‏خواهیم.ما از پروردگارمان خائفیم در آن روزی که
عبوس و سخت است».(انسان۱۰-۸ )

– صهیب رومی(رض)[یا علی بن ابی طالب](رض):« وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ
ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ».«بعضی از مردم (با ایمان و فداکار)،جان خود را به خاطر
خشنودی خدا می‏فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».(بقره/۲۰۷)

۷.از جمله کسانی که در قرآن مدح شده و با نیکی از آنان یاد
شده است،مهاجرین می باشند.خداوند درباره ی آنان می فرماید:« لِلْفُقَرَاء الْمُهَاجِرِینَ الَّذِینَ
أُخْرِجُوا مِن دِیارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ
وَرِضْوَانًا وَیَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ».«این اموال برای فقیران مهاجرانی است که از
خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شدند در حالی که فضل الهی و رضای او
را می‏طلبند و خدا و رسولش را یاری می‏کنند و آن ها راستگویانند».(حشر/۸)

و
بعد از مهاجرین،از انصار نیز یادی می شود و آن ها نیز با صفات نیک اینچنین وصف می
شوند:«وَالَّذِینَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالْإِیمَانَ مِن قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ
مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حَاجَهً مِّمَّا أُوتُوا
وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ وَمَن یُوقَ شُحَّ
نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».«و برای کسانی است که در این سرا(
سرزمین مدینه) و در سرای ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانی را که به
سویشان هجرت کنند دوست می‏دارند، و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس
نمی‏کنند و آن ها را بر خود مقدم می‏دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند،[همانا] کسانی
که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده‏اند رستگارانند».(حشر/۹)

«صفات و ویژگی های اصحاب پیامبر(ص)در تورات و انجیل»

اصحاب پیامبر (ص) در کتاب های آسمانی گذشته چون تورات و
انجیل با اوصافی بهتر از آنچه انسان مؤمن با آن توصیف می شود،وصف شده اند.

اوصاف آنان چنین آمده است:آنان افرادی هستند که نسبت به
کفّار بسیار شدید  و نسبت به هم بسیار
مهربانند.آنان کسانی هستند که در بارگاه ملکوتی خداوند بسیار اهل رکوع و سجود
هستند.آنان کسانی هستند که فضل و کرم و رضایت و خشنودی خداوند را می جویند و در
چهره هایشان اثر سجده نمایان است .

به راستی تمامی این صفات در اصحاب پیامبر (ص)وجود داشتند:« مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ
مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا
سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی
وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاهِ
وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ
فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَهً
وَأَجْرًا عَظِیمًا ».«محمد (ص) فرستاده
خداست  و کسانی که با او هستند در برابر
کفّار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند.پیوسته آن ها را در حال رکوع و
سجود می‏بینی در حالی که همواره فضل خدا و رضای او را می‏طلبند.نشانه آن ها در
صورتشان از اثر سجده نمایان است.این توصیف آنان در تورات است.اما توصیف ایشان در
انجیل این است که آن ها همانند زراعتی که جوانه‏های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت
آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و بقدری نمو و رشد کرده که زارعان
را به شگفتی وامی‏دارد.این برای آن است که کافران را به خشم آورد (ولی) کسانی
از آن ها را که ایمان آورده و کارهای شایسته‏ انجام داده‏اند،خداوند وعده آمرزش
و اجر عظیمی داده است».(فتح/۲۹)

از صفات دیگر آن ها که در تورات و انجیل مذکور است این که
آنان پیامبر خدا(ص)را بسیار محترم می شمارند و او را بسیار بزرگ می دانند پس او را
یاری می دهند و از او و تعالیم و راه و روش و احکام و آموزه های کتابی که بر او
نازل شده،تبعیت می کنند.پس خداوند به خاطر این تبعیت،آنان را به رحمت و مغفرت و
خیر دنیا و آخرت وعده می دهد.خداوند در این زمینه می فرماید:« وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ
فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَـاهَ وَالَّذِینَ هُم
بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ.الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ
الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَالإِنْجِیلِ
یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ
الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ
وَالأَغْلاَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ
وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِیَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَـئِکَ هُمُ
الْمُفْلِحُونَ».« و رحمتم همه چیز را
فراگرفته و آن را برای آن ها که تقوا پیشه کنند و زکات را بپردازند و آن هایی که
به آیات ما ایمان می‏آورند، مقرر خواهم داشت.همآن ها که از فرستاده
(خدا)،پیامبر«امی‏» پیروی می‏کنند، پیامبری که صفاتش را، در تورات و انجیلی که
نزدشان است،می‏یابند،آن ها را به معروف دستور می‏دهد، و از منکر باز میدارد،چیزهای
پاک را برای آن ها حلال می‏شمرد، و ناپاکی ها را تحریم می کند و بارهای سنگین و
زنجیرهایی را که بر آن ها بود[از دوش و گردنشان] بر می‏دارد، پس کسانی که به او
ایمان آوردند، و حمایت و یاریش کردند، و از نوری که با او نازل شده پیروی نمودند،
آنان رستگارانند».(اعراف/۱۵۷-۱۵۶)

——————————————————————-

منبع : عدالت اصحاب پیامبر(ص)و ذکر فضایل آن ها(رض)

مولف : استاد دکتر احمد علی الإمام

ترجمه :جهانگیر ولدبیگی