آشنایی با شخصیت علمی فقیه، ادیب و شاعر نامدار کُردستان ” هیبت”

آشنایی با شخصیت علمی فقیه، ادیب و شاعر نامدار کُردستان ” هیبت”

ماموستا سیّد محمد صادق حسینی  «هیبت»

تهیه کننده:سید صباح حسینی

فقیه،ادیب و شاعر بزرگ کردستان، مرحوم ماموستا سید محمد صادق حسینی  متخلّص به «هیبت» فرزند سید رضا فرزند سید محمود فرزند سید حسین در مورخ ۱۷/۰۲/۱۲۵۶شمسی در روستای قلعه گاه واقع در منطقه ی«سارال» شهرستان دیواندره در شمال شهر سنندج بدنیا آمده است. وی از سادات مشهور اطراف سقز به نام امام زاده«سید شکرا…» مشهور به «که ول زه رد» پارسانیان می باشد. سید محمد صادق تحصیلات خود را در زادگاهش آغاز کرد و بعدها در سال ۱۲۶۷ شمسی عازم شهر سنندج میشود. در مدارس:امام زاده پیر عمر، مسجد دارالسلام، مدرسه شیخ محمد سلیم سنندجی متخلّص به سالم به مدت نزدیک به ۱۵ سال در نزد اساتیدی همچون:شیخ عبدالحمید سنندجی،ملا احمد سقزی(برادر ملا عبدالعزیز صدرالعلما مُفتی) و شیخ محمد سلیم سنندجی که به«امرو القیس کُرد مشهور بوده» به تحصیل علوم مختلف می پردازد.

وی همچنین در روستاهای اطراف شهر سنندج و دیواندره،«سنگ سفید» و «که س نه زانم» در نزد ملاعبدالعزیز روحزادی به تحصیل علوم فلسفه، کلام و حل معما می پردازد. مرحوم هیبت در سال ۱۲۸۳شمسی عازم شهر بانه می شود و نزدیک به سه سال در مسجد خان در نزد حاج شیخ یحیی کاژاوی که از مدرسان مشهور آن سامان بوده به تحصیل علوم فقه(بویژه فرائض) و آداب بحث و جدل و بلاغت مشغول می شود. پس از این مدت در اواخر سال ۱۲۸۵ شمسی عازم شهر مهاباد در استان آذربایجان غربی می شود و در«مزگه وتی سوور»۰مسجد سُرخ)در نزد مولانا ملا عبدالرحمن به تحصیل علوم نجوم،هیات، اسطرلاب و تقویم می پردازد.

اقامات هیبت در مهاباد نزدیک به دو سال طول می کشد. وی پس از این مدت بار دیگر به اطراف شهر سنندج بر می گردد و پس از مدتی عازم کردستان عراق و از آنجا به کردستان ترکیه می رود و مدتی نه چندان طولانی در شهر«نهری» به تحصیل علوم غریبه می پردازد،و گویادر مناطق«وان»و نباش قلعه» هم مدتی به تحصیل پرداخته است. سرانجام به کردستان عراق باز می گردد و در مناطق «شهرزور» و «حلبچه» به تحصیل پرداخته است و عاقبهالامر به قریه ی«بیاره» می رود و در مدرسه ی خانقه شیخ عمرضیاءالدین-قدس ا…روحه- وارد حلقه ی درس شاگردان مولانا ملاعبدالقادر کانی کبودی مدرس مشهور خانقاه بیاره می شود. در سال ۱۲۹۲شمسی اجازه ی افتا و تدریس را از دست ملاعبدالقادر دریافت می دارد.

هیبت سفرهای زیادی را به شهر ایروان در جمهوری «ارمنستان » داشته و علاقه و دلبستگی وی به این شهر در اشعارش به خوبی هویداست و به نظر می رسد این سفرها برای خرید کتاب و دیگر ملزومات بوده باشد. هیبت پس از دریافت اجازه ی افتا و تدریس و بازگشت به زادگاهش از سال ۱۲۹۲ تا۱۳۰۰شمسی در روستای«قلعه گاه»، «دره سفته» و «که س نه زان» از توابع شهرستان دیواندره به تدریس و انجام امور محوله مذهبی پرداخته است. در حدود سال ۱۳۰۰شمسی از طرف یکی از خوانین مشهور و منسوبین خاندان حکومتی کردستان بنام«مسعودالسلطنه» کردستانی به روستای «کرفتو»(همان کرفتویی که غارش شهره ی عالم است) به عنوان معلم دروس فارسی و عربی به فرزندانش دعوت می شود. وی پس از مدتی مُلا و مُدرس رسمی کرفتو می شود. اقامت هیبت در کرفتو سیزده سال طول می کشد و این دوران پربارترین دوره ی حیات وی در زمینه ی تالیف و تدریس و تحقیق بوده است. در اواسط سال ۱۳۱۳شمسی از کرفتو به روستای«ئالکه لو» در نزدیک سقز نقل مکان می کند و سرانجام در روز جمعه دوم ماه صفر سال ۱۳۱۵شمسی ساعت ۲:۲۵بعد از ظهر در خانقاه شیخ جلال الدین نقشبندی (دهشت سقزی) واقع در روستای «خانقاه» نزدیک سقز دار فانی را وداع می کند و در قبرستان روستای «صاحب» به خاک سپرده می شود. این عالم بزرگ در طول حیات ۶۳ساله ی خود،بیش از هشتاد اثر به زبان های فارسی،عربی و کُردی در علوم مختلف از خود به یادگار گذاشته است که تا کنون دیوان شعر،عقیده ی کُردی و منشات(نامه ها) ایشان به چاب رسیده است.

گزیده ی آثار ماموستا هیبت

۱-دیوان اشعار(فارسی_عربی و کُردی)    ۲-عقیده ی کوردی    ۳- منشات(نامه ها)

۴-تصحیح دیوان ملا خضر نالی       ۵- تصحیح دیوان عبدالرحمن بیگ سالم

۶- تصحیح دیوان مصطفی بیگ کُردی    ۷- تصحیح دیوان مولوی تاوه گوزی

۸- تصحیح مجموعه آثار ملا خضر روداری هه ورامانی

۹- تصحیح تصحیح رباعیات خیام نیشابوری

۱۰- رساله ی بهجتیه (در مدح شاعره ی گمنام کُرد بانو بهجت سنندجی )

۱۱- ترجمه گزیده قصاید عربی شیخ سلیم سنندجی «امرو القیس کُرد»

۱۲- تصحیح و شرح کتاب «تاریخ معجم»

۱۳- حاشیه بر کتاب «البرهان» تالیف شیخ زاده ی گلنبوی

۱۴-حاشیه بر کتاب «جمع الجوامع» در اصول فقه

۱۵- حاشیه بر کتاب «تشریح افلاک» عاملی    ۱۶- مناظرات و فتاوای فقهی

۱۷- حاشیه بر «شرح سی فصل» اثر عبدالعلی جاوجانی

۱۸- حاشیه بر شرح شمسیه  ۱۹- حاشیه بر کتاب «المغنی» تالیف فخرالدین چار پردی

۲۰- تصحیح کتاب «طب النبی»  ۲۱- تصحیح کتاب «کشکول بهایی»

۲۲- تصحیح کتاب «ادب الدنیا و الدین» ماوردی و … .

منابع و ماخذ:

۱-      دیوان اشعار سید صادق حسینی «هیبت» مدرس کرفتو، به کوشش:صباح حسینی، چاپ اول، انتشارات پرتو بیانف سنندج، ۱۳۸۶

۲-      دیوانی هه یبه ت، ماموستا سه ید محه مه د سادق حسه ینی «هه یبه ت»، لیکولینه وه ی :سه باح حسه ینی، چاپی یه که م ، ئاکادیمیای کوردی، ۲۰۱۳زایینی.

۳-      منشات هیبت،سید محمد صادق حسینی، مقدمه، تصحیح و تعلقات:صباح حسینی، چاپ اول،۱۳۹۲

۴-      عه قیده ی کوردی، دانراوی ماموستا سه ید محه مه د سادق حسیه ینی«هه یبه ت» ،ئاماده کردنی: سه باح حسه ینی، چاپی یه که م،۱۳۹۰

۵-      گُهر در بحرف مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت ماموستا سید محمد صادق حسینی«هیبت» دیواندره، خرداد۱۳۹۰.