قوام بودن مرد در قرآن به چه معنی است؟

قوام بودن مرد در قرآن به چه معنی است؟

تدوین : عزیز صادقی

راغب رحمه اللّه با بینش اصولى و تفسیرى که داشته است، براى معنى- درجه- از آیه الرِّجالُ قَوَّامُونَ- ۳۴/ نساء) تأیید آورده است براى رفع ابهامى که شاید در اذهان باشد که مردان تفوّق حکومتى در خانواده بر زنان دارند، لازم است براى رفع این باهام و اشکال مفصّلا و عمیقا بحث شود.

ابن منظور در لسان العرب با اشاره باشعار و نظرات لغت شناسان و با استناد بآیات قرآن چنین مى نویسد:

فقالوا: و قد یجی ء القیام بمعنى المحافظه و الاصلاح و منه قوله تعالى الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ- ۳۴/ النّساء).

و قوله تعالى: إِلَّا ما دُمْتَ عَلَیْهِ قائِماً- ۷۵/ آل عمران) اى ملازمه محافظا و یجی ء القیام بمعنى الوقوف و الثبات (لس ۱۲/ ۴۹۷).

قوّام، صیغه مبالغه فى قائم یقال هو قوّام على اهله: دائم القیام بشئونهم و السّهر على مصالحهم الجمع قوامون (معجم الفاظ القرآن الکریم ۲/ ۴۴۹) اى یرعون و تقومون بمصالحهنّ: کونوا قوّامین بالقسط مواظبین على اقامه العدل فى جمیع الامور مجتهدین فیه کلّ الاجتهاد.

.( فرهنگ ابجدی عربی –فارسی أحمد بن إبراهیم بن خالد الموصلى ، أبو على) :

[قوم ]: غذائى که براى انسان کافى باشد «قِوَامُ الأَمرِ»: نظام و اساسنامه کارى «هُوَ قِوامُ اهْلِهِ»: او به امور خانواده خود مى رسد.

فرهنگ معین :

۲۴۴۳۶,”قوام “,” ریشه : ع.”,”(قِ) [ ع . ] (اِ.) آن چه که کاری یا چیزی به آن قائم باشد.”

۲۴۴۳۷,”قوام “,” ریشه : ع.”,”(قَ) [ ع . ] (اِ.) ۱ ـ مایه زیست . ۲ ـ اصل چیزی . ۳ ـ اعتدال . ۴ ـ عدل . ۵ ـ استواری ، استحکام . ۶ ـ راستی .”

———————————————

خود راغب هم در ذیل واژه قیام مى نویسد:

و قیام الشّیئ هو المراعاه للشّی ء و الحفظ له. اینک ترجمه عبارات فوق:

گفته اند قیام- بمعنى نگهدارى و اصلاح و خیر است چنانکه خداى تعالى فرموده است: مردان اصلاح کنندگان و یاوران و نگهدارندگان زنانند.

و یا فرمود: تا زمانى که بر آن کار قیام کننده اى و یعنى ملازم و همراه، و محافظ باشى و واژه قیام بمعناى آگاهى و پایدارى نیز هست.

قوّام صیغه مبالغه در قائم است گفته مى شود: هو قوّام على اهله، یعنى همیشه بشئون خانوادگى محافظت مى کند و بر مصالح و خیر زن و فرزند هشیار و بیدار است جمعش قوّامون است.

(معجم الفاظ) یعنى مراعات حال زنان مى کنند و بمصالح و خیرشان اقدام مى نمایند، آیه کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ- ۱۳۵/ نساء) نیز یعنى کسانیکه بر اقامه عدل در جمیع امور مواظبت مى کنند و با تمام نیرو تلاش مى کوشند.

راغب رحمه اللّه مى نویسد قیام بر چیزى مراعات کردن حال آن چیز و محافظت بر آن است. و در آیه ۱۳۵/ نساء مى فرماید: کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ و در آیه دیگر کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ- ۸/ مائده).

صاحب مجمع البیان هم مى نویسد: قوّامین اى دائمین على قیام بالعدل و معناه و لتکن عادتکم القیام بالعدل فى القول و الفعل.

یعنى قوّامین کسانى هستند که پیوسته بر عدل استوارند و عادتشان در گفتار و کردار اقامه عدل است.

قوّام هم صیغه مبالغه براى زیادتى است، آنگاه در خود آیه هم قیام مردان در امور خانواده، محافظت و ادامه وظیفه همسرى است و اگر مردان ارث بیشترى مى برند براى اینستکه عهده دار هزینه زندگى و متکفّل زن، و فرزندان هستند و توانائى بیشترشان در کارها و حفاظت امور زندگى براى این است که عهده دار کارهائى هستند که بایستى انجام دهند پیامبر (ص) فضیلتها و برترى معنوى زنان را عبارت «الجنّه تحت اقدام الامّهات» یعنى بهشت زیر قدمهاى پر محبّت و وظیفه شناس مادران است بیان داشته و براى مردان چنین فضیلتى نیست.

از طرفى دستور قرآن است که در امور و مشکلات خانواده با همسران شور و مشاوره کنند.

شیخ طریحى در مجمع البحرین تعبیر علمى جالبى دارد مى نویسد:

خداوند نفرموده (فضّلهم علیهنّ من الرّجال) زیرا بسیار زنان هستند که از بسیارى از مردان با فضیلت تر و برترند پس اگر در مردان وظایفى که: خداوند براى آنها مانند:

۱- عهده دار بودن و حفظ همسرى.

2- اصلاح امور زندگى.

3- تعهّد هزینه زندگى.

4- تکلّف امور تربیتى.

5- هم نظرى و مشورت با همسر در مشکلات.

6- رعایت عدالت.

7- تنظیم امور زندگى خانواده و دفاع مشترک.

8- تیمار دارى و غمخوارى که لازمه حسن تدبیر است.

9- بکار بردن نیروى خویش در عبادات و کارها.

10- پرداخت مهرّیه و مالى که تعهّد کرده است.

11- مراعات حال همسران در انجام حالات ویژه او.

۱۲- و بالاخره فرمانرواى مطلق نبودن. و تمام این امور در معنى آیه قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ- ۳۴/ نساء) نهفته است.

ترجمه مفردات، ج ۱، ص: ۶۶۷و۶۶۶

مردان و سیاست و تنظیم امور زندگى و مانند آنها است که در آیه الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ- ۳۴/ نساء) بآن اشاره شده است (یعنى مردان یاوران و نگهدارندگان و قیام کنندگان بر اصلاح امور خانواده که مرد با توانائى جسمى بیشتر حفظ کردن و یار و یاور بودن، و نگهدارى کانون خانواده بعهده اوست).

نتیجه گیری:

قوامیت مرد امتیاز نیست بلکه وظیفه ای سنگین است که بعهده وی گذاشته شده است و فهم تحکم و زورگویی بر زنان از قوامیت فهمی کاملا اشتباه و مخالف قرآن و سنت پیامبر(ص) است و این امر حتی همچنان که خواندید بسادگی از معنی لغوی کلمه قوام در آیه قابل فهم می باشد.

بلکه فضای حاکم بر روابط زن و شوهر و مرد و زن در خانواده همان فضای موده و رحمت و سکنی و آرامشی است که مرد و زن در فضایی ایمانی چون لباس بر هم می پوشند .

منبع : مکتبه الشامله