بررسی اختلافات فقهی در مورد برداشتن و یا باریک نمودن ابروی زنان

بررسی اختلافات فقهی در مورد برداشتن و یا باریک نمودن ابروی زنان

نویسنده : حسن پنجوینی / ترجمه : سه وزه حیدری

سؤال

استاد آیا دست کاری ابرو و برداشتن آن برای زنان امری شرعی است یا نه؟ نظر بزرگان دین در این خصوص چیست؟ اگر امکان دارد جوابی کامل به ما بدهید؟ خداوند به شما پاداش خیر بدهد واز شما راضی باشد.

خواهرتان روژان رئوف از بریتانیا.

خواهر گرامی روژان رئوف : برای جواب سؤالتان عرض می کنم که در این خصوص فتاوای زیادی وجود دارد که هر کدام از بزرگان دین با سند و مدرک آن را ارائه نموده اند.

همه آنها بر این باورند که تمییز کردن اطراف ابرو برای دختری که ازدواج نکرده حرام می باشد، بخصوص که بخواهد خود را با این کار زیباتر جلوه دهد و همسر آینده اش را با این کار بفریبد!

ولی برای زنی که شوهردارد علمای دین نظرات مختلفی دارند و من هم نظرات این عالمان را به چند دسته تقسیم نموده و اسناد و مدارک هر کدام را ارائه می دهم. …

این بحث از کجا پیدا شده است و سرچشمه آن چیست؟

در صحیح امام بخاری و مسلم آمده که ا ابن مسعود نقل می کند و ابوداود و ترمذی و نسانی و ابن ماجه هم آن را روایت کرده اند که می فرماید : ((لعن اللهُ الوَاشِمَاتِ والموُتَشِماتِ والمُتنَمِصَاتِ والمُتَضهلَّجاتِ لِلحُسنِ المُغیَّراتِ خَلقَ اللهِ، فَبَلَغَ ذَالِکَ(۱)

خداوند  بر گروه های زیر نفرین کرده است آن دسته از زنان که شغلشان خالکوبی است و آن ها که خال به بدن خود می کوبند و آن دسته از زنانی که ابروهایشان را باریک می کنند و همچنین آن دسته که دندانهایشان را باریک می کنند و آنها که مخلوق خداوند را دست کاری می کنند .

این حدیث به زنی از طایفه بنی اسد رسید که اسمش ام یعقوب بود ؛  وی نزد عبدالله آمد و گفت شنیده ام که گروه هایی از زنان را لعنت و نفرین نموده ای !!

عبدالله جواب داد : چرا کسی که پیامبر و قرآن وی را لعنت کرده باشند لعنت نکنم؟؟

ام یعقوب گفت: من تمام قرآن را خوانده ام و چنین چیزی را ندیده ام .

 عبدالله جواب داد اگر خوانده بودی آن را می دیدی ؛ آیا این آیه را ندیده ای که خدا می فرماید”وَ مَا آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوُهُ و ما نَهاکُم عَنهُ فَانتَهوا”(۲) آنچه پیامبر(ص) برای شما آورده نگه دارید و آنچه را که قدغن کرده از آن دوری کنید” ام یعقوب گفت بله آن را خوانده ام. عبدالله گفت: پس  آنچه را که پیامبر(ص) از آن نهی کرده ما هم باید از آن دوری کنیم.

 آن زن گفت : به گمانم این حالت را در همسرت دیده ام و همسرت این کار را انجام می دهد !!

عبدالله گفت: برو و به ابروهایش نگاه کن… آن زن رفت و این حالت(یعنی باریک بودن ابرو) را در وی نیافت… سپس عبدالله گفت: اگر زنم ابروهایش را بر می داشت هرگز با وی همبستری نمی کردم و قطعاْ طلاقش می دادم!

 این نفرین و لعنت نسبت به هر شش حالت مذکورنقل شده است.

در کتاب صحیح بخاری، ترمذی و نسائی و ابوداود و ابن ماجه لعنت فقط برای متنمصات وارد شده است ؛ ولی در صحیح مسلم  نفرین خدا نثار «نامصات و متنمصات» کسی که ابرویش را برمی دارد و کسی که ابروی مردم را بر می دارد ؛ شده است.

نامصه در زبان عربی چیست؟

ابوداود می فرماید: نامصه کسی است که با موچین موهای دوروبر ابرویش را بر می دارد تا باریک شود.(۳)

نویسنده کتاب النهایه می فرماید: نامصه به زنی گفته می شود که موهای صورتش را بر می دارد و به موچین هم گفته می شود”منماص”(۴)

ابن کثیر می فرماید: مومصه به زنی گفته می شود که می خواهد برایش ابروهایش را بردارند و ابروهایش را برایش باریک کنند(۵)

علمای زیر برداشتن ابرو را حرام و خلاف شرع دانسته اند

امام نووی در شرح این فرموده در صحیح مسلم(۱۴/۱۰۵)می گوید: نامصه زنی است که صورتش را از وجود مو پاک می گرداند، زنی که صورت زنان دیگر را برمی دارد و همچنین کسی که به پیش وی می رود تا صورتش برداشته شود، شامل این لعنت خواهند شد ، پس کاری را که پیامبر از آن نهی کرده بر زن مسلمان انجامش حرام می باشد و باید از آن دوری کند و اگر این کار حرام نبود پیامبر بر انجام دهنده آن لعنت نمی فرستاد و لعنت بر هر کاری نشانه حرام بودن آن است.

و همچنین عالمان دیگر از جمله امام نووی بر این باورند که برداشتن ابرو حرام است.

 امام خطابی و ابن جریر طبری و ابن حزم  واندلوسی در کتاب المحلی(۱۰/۷۵) و شیخ شوکانی در کتاب نیل الاوطار(۶/۱۹۲).

ولی امام نووی می فرماید: این نهی و لعنت شامل موی سبیل و ریش و زیرلب پایینی نمی شود  چون در مذهب امام شافعی برداشتن سبیل و ریش نه اینکه حرام نیست بلکه سنت نیز هست چون بدین وسیله زنان به مردان شباهت پیدا نمی کنند و می فرماید: لعنت فقط برای باریک کردن ابرو و اطرافش آمده است(۶)…ولی امام طبری می گوید برداشتن سبیل و ریش و… آنها هم حرام است.(۷)

عده ای از عالمان  برداشتن موی ابرو را درست و جایز دانسته اند

این دسته ازعلما می گویند : اگر زنی که ازدواج نکرده ؛ ابرویش را باریک نماید از آنجا که احتمال فریب خوردن خواستگارانش وجود دارد ؛ این کار برای او نه اینکه فقط حرام است ؛ بلکه خیانت نیز به حساب می آید و در واقع این کار او غش  محسوب می شود و پیامبر(ص) می فرماید((مَن غَشَّنَا فَلَیسَ مِنَّا))(۸) کسی که ما را بفریبد از زمره ما نیست.

البته آن گروه از عالمانی که برداشتن ابرو و تغییر در آفرینش را حرام دانسته بودند نیز در باره دخترانی که این کار را می کنند می فرمایند: اگر باریک نمودن ابرو و تغییر در خلقت از روی ناچاری و اضطرار و یا برای معالجه مریضی  و یا  به منظور از بین بردن عیبی بود پس این موارد نادر اشکال شرعی ندارد و حرام محسوب نمی شود مثل دراز بودن یک یا چند دندان که هنگام خوردن غذا فرد را می آزارد و یا وی را زشت و بدقیافه گردانیده باشد به طوریکه از دور مشخص باشد، پس باریک کردن و یا کوتاه کردن آن دندان ها برای وی گناه محسوب نمی شود و بلامانع است.

ولی اگر زن شوهردار و پس از کسب رضایت شوهرش و یا اینکه از وی بخواهد که ابروهایش را مرتب کند  در این حالت نیز بر وی گناهی نیست و لعنت پیامبر(ص) شامل وی نمی شود ؛ چون آرایش و پیرایش زن برای شوهر جایز است و شرع به آن اجازه داده است، به خاطر اینکه زوجین بیشتر به هم وابسته شوند و یکدیگر را دوست داشته باشند .

سند و مدرک علمای فوق این حدیث است که یکی از دختران عقبه در مورد پاک کردن صورت از مو از حضرت عایشه سؤال کرد و حضرت عایشه هم، همچنان که ابن حجر روایت کرده، فرمود: تا جایی که می توانی این درد و آزار را از خودت دور کن”أمیطی عَنکِ الأذَی مَا استَطعتِ(۹) در واقع حضرت عایشه  موهای پیشانی و اطراف ابرو را آزار و اذیتی برای یوال کننده برشمرده است.”

امام نووی همان حدیث را اینگونه بیان می کند که: (ان کان لک زوج فاستطعت أن تنتزعی مقلتیک فتصنعیها أحسن مما هما فافعلی)(۱۰) یعنی اگر شوهر داری و می توانی اضافه ی موهای پلکت و چشمانت را برداری و کاری کنی که زیباتر جلوه کنی ؛ بهتر است که آنها را بیارایی.

 این فتوا را امام ابن جوزی، عبدالوهاب ابن المبارک الأنماطی صادر نموده اند

 استاد ابن جوزی و شیخ العین در کتاب عمده القاری بر شرح بخاری و همزمان ابن حجر و عده ای از علمای حنبلی و زیدی و شیخ ابن عابدین از علمای حنفی  براین نظراند که اگر زن برای غیر شوهرش ابرو و صورتش را دست کاری  کند شامل این لعنت می شود ولی برای شوهرش اشکالی ندارد(۱۱)

شیخ دوانی از علمای مالکی همان نظر و رای را دارد و می فرماید: این نهی و لعنت برای رنانی است که شوهر نکرده اند و یا شوهرانشان مرده باشند.(۱۲)

در مذهب امام شافعی هر چند امام نووی برداشتن و مرتب نمودن ابرو را حرام دانسته است اما می بینیم که شیخ ابن حجر در کتاب”تحفه” برای زنان شوهردار برداشتن و مرتب نمودن ابرو را اجازه داده و می فرماید: از بین بردن موهای دور و بر ابرو اگر با رضایت شوهر باشد اشکال ندارد و درست است(۱۳)

تعدادی از علمای حنبلی می گویند : باریک کردن ابرو، بارزترین علامت و تابلو برای زنان بدکار و خلافکار بود که از دور برای افراد بیگانه (غیر از شوهر) مشخص می شده اند و گرنه اگر این کار را برای شوهران خود انجام دهند کاری درست و مشروع است(۱۴)

و در روایتی دیگر آمده است که : اگر شوهر به همسرش اجازه دهد ؛ پاک نمودن صورت و ابرو از موی اضافه درست و بلا مانع است و همچنین، لب قرمز کردن ونقش و نگار بر روی صورت و چشمان نیز اشکالی ندارد(۱۴)

فتوای عالمان ومفتیان معاصر در این باره در این مورد به فتوای علمای معاصر که مراجعه نمودم متوجه شدم که آنها رای علمای پیشین را ذکر نموده و سپس خود نیز در تفسیر آن اظهار نظر کرده اند.

علمای سعودیه، به جز شیخ بن باز(۱۵) رای همه آنها بر این است، که  لعنت و هشدار واردشده در حدیث مذکور شامل کسانی است که ابروهایشان را باریک نموده باشند و پاک و تمییز نمودن صورت  و کندن  موهای زائد برای زنانی که شوهر دارند البته بدون دست زدن به ابروها بلامانع است (۱۶) عالمان دیگر جهان اسلام رای و نظر عالمان سعودی را قبول ندارند و نظری مخالف آن ها دارند ..

برای نمونه استاد دکتر عبدالکریم زیدان بعد از  ذکر نظرات موافقان و مخالفان می گوید: رای مقبول نزد من این است که ابرو و باریک نمودن آن برای زنان مجرد و  بی شوهر حرام است، چون وقتی که کسی برای خواستگاری از وی می آید ظاهر واقعی و طبیعی او را نمی بیند و این کار حرام بوده و غش به حساب می آید ؛ ولی زنان شوهر دار، با اجازه شوهرشان جایز است آرایش و ویرایش های مذکور را انجام داده و در واقع این کار برای وی حکم زینت را دارد(۱۷)

دکتر یوسف قرضاوی و دکتر شیخ عجیل نشمین هم همین نظر را دارند ؛ البته دکتر عجیل نشمیل هر چند با رای علمای حنبلی موافق است ولی او با استناد به ظاهر حدیث زنان زیر را از گستره شمولی نفرین وارد شده درآن مستثنا می کند :

 (۱) زنانی که ابروهای ضخیم و پرپشت دارند وابروهایشان بیشتر به ابروی مردان می ماند ا؛ چنین زنانی جازه دارند آنقدر از ابروهای خود را بردارند که از آن حالت مردانه خارج شده و ابرویشان به شکل ابروی زنانه در آید

(۲) زنانی که ابروهایشان به هم  پیوسته و متصل است نیز می توانند موی بین دو ابروی خود را بردارند تا در آن حالت نیز از ابروهای مردانه متفاوت شود.

(۳) زنانی که موهای ابرویشان بلند است و به این طرف و آن طرف نیز پخش شده است ؛ چنین زنی می تواند موهایش را کوتاه نموده و یا بردارد تا ابروهایش از آن حالت  بیرون آید…

شیخ عگیه یقر و شیخ ابراهیم جلهوم امام مسجد زینب در قاهره نیز این رای را برتر و راجح دانسته اند .

نکته ظریف این است که در این تفاسیر و آراء حرام بودن این کار برای عموم است ولی برخی از علما این فرموده را به گونه ای دیگرتفسیر نموده اند و می گویند : زمانی زن به این لعنت دچار می شود که منظورش از برداشتن موهای ابرو و صورتش این باشد که اولا بخواهد به طرفش حقه بزند و وی را بفریبد .

ثانیا برای جلب نگاه مردان دیگر و نامحرمان این کار را انجام دهد.

 ثالثا این نفرین شامل زنی می شود که شوهرش مفقود و یا مرده است و به عبارتی او بیوه زن است و یا دختر است و عروسی نکرده است.

 

نتیجه تحقیق :

از این فتواها چنین بر می آید که باریک نمودن ابرو و برداشتن موهای صورت برای دختران و بیوه زنان و زنانی که شوهرانشان مفقود شده است حرام می باشد ؛ مگر اینکه در این سه حالت خاص که از آن نام برده شد (ابروهای به این طرف و آن طرف کشیده شود و موهای بلند) (ابروهای پیوسته) (و ابروهای شبیه به ابروی مردان) که در این حالت ها علما فتوا داده اند که به اندازه ای که عیب برطرف شود آن را مرتب کند، ولی آن دسته از زنان که شوهر نموده اند، اگر ابروهایشان را باریک کنند و صورتشان را از مو پاک نمایند این نهی و لعنت شامل حال آنها نمی شود بر اساس این فرموده حضرت عایشه (رض) که شیخ ابن حجر در کتاب الفتح آن را ذکر نموده است.

البته زنانی که بر اساس فتوای عده ای از عالمان دین ابروهای خود را باریک نموده اند نیز نباید مردان نامحرم آنها را مشاهده نمایند، چون همه عالمان بر این باورند که باریک نمودن ابرو، فقط برای شوهرانشان جایز است  و کسی دیگر نباید آن را ببیند و حضرت عایشه هم همین مطلب را تأکید کرده اند که این نوع پیرایش زمانی جایز است که برای برای جلب رضایت شوهران باشد و آن زن آرایش کرده وقتی نامحرمی را مشاهده کرد باید روی خود را بپوشاند تا چشم بیگانه به وی نیفتد و باید روبند یا نقابی هنگام روبه رو شدن با نامحرمان داشته باشد که مانع این شود که ابروهای وی را مشاهده نماید و زیباییش آشکار گردد.

والله اعلم

منابع و مآخذ:

(۱) أخرجه البخاری فی کتاب التفسیر/باب وما آتاکم الرسول خذوه، عَنْ عَلْقَمَهَ عَنْ عَبْداللَّه قَالَ: .. ص:۱۰۴۹، برقم: ۴۵۰۷، دار السلام، الطبعه الأولى، بیروت/۱۴۱۷- ۱۹۹۷م، ومسلم فی صحیحه: کتاب اللباس والزینه/باب النهی عن التزویر فی اللباس وغیره عَنْ عَلْقَمَهَ عَنْ عَبْداللَّه قَالَ: . ص ۹۴۶، برقم: ۳۹۶۶، دار إحیاء التراث العربی، الطبعه الأولى، بیروت/ ۱۴۲۰- ۲۰۰۰م، والترمذی فی کتاب الأدب/باب ماجاء فی الواصله والمستوصله، برقم:۲۷۰۶، والنسائی فی کتاب الزینه/باب لعن المتنمصات، برقم: ۵۱۵۹، وأبو داود فی کتاب الترجل/ باب فی صله الشعر، برقم:۳۶۳۸، وابن ماجه فی کتاب النکاح/ باب الواصله والواشمه، برقم:۱۹۷۹. ته‌نیا له‌ موسلیمدا ناوی (نامصه)و (متنمصه) براوه‌، ده‌نا بوخاری و خاوه‌نی چوار سونه‌نه‌که‌ ته‌نیا ناوی (متنمێه‌)یان هیناوه‌و به‌س.

(۲)- عون المعبود شح سنن أبی داوود: ۱۱/۲۲۸.

(۳)- النهایهفی غریب الحدیث والأثر، ابن الأثیر (ت: ۶۰۶ هـ) بکه، ۵/۱۱۹. الطبعه الرابعه/قم-إیران.

(۴)- سهیری النهایه ی ابن الأثیر بکه، ۵/۱۱۹. ههروهها صحیح البخاری بشرح العسقلانی ۱۱/۵۷۵.کتاب اللباس/ باب المتنمصات.

(۵)- صحیح مسلم بشرح النووی، ۱۴/۱۰۶.

(۶)- لهشهرحی ئهم فهرموودهیهدا سهیری ( فتح الباری بشرح صحیح البخاری للشیخ ابن حجرالعسقلانی) بکه..

(۷)- صحیح مسلم کتاب الایمان/باب قول النبی (من غشنا فلیس منا). ص/۹۷، طبعه دار إحیاء التراث العربی- بیروت ۲۰۰۰.

(۸)- فتح الباری بشرح صحیح البخاری/ کتاب اللباس/ باب المتنمصات، للحافظ أحمد ابن حجر العسقلانی المتوفى ۸۵۲هـ ۱۱/۵۷۴،۵۷۵. دار الفکر للطباعه والنشر ۱۹۶۶. ئهمهش دهقهکهیهتی: (وقد أخرج الطبری من طریق أبی إسحق عن امرأته أنها دخلت على عائشه وکان شابه یعجبها الجمال فقالت : المرأه تحف جبینها لزوجها فقالت : أمیطی عنک الأذى ما استطعت ) .

(۹)- صحیح مسلم بشرح النووی ۱۴/۱۰۶.

(۱۰)- رد المحتار علی الدر المختار، ۱/۳۷۴.

(۱۱)- الفواکه الدوانی على رساله ابن أبی زید القیروانی/ باب فی الفطره والختان، وحلق الشعر: ۲/۳۱۵.

(۱۲)- تحفه المحتاج فی شرح المنهاج: ۱/۱۲۹.

(۱۳)- فتح الباری بشرح صحیح البخاری. کتاب اللباس/ باب المتنمصات.

(۱۴)- سهیری فتواکانی له سایتهکهیا بکه.ئهو ثصی وایه برؤ و دهموو ضاو یهک حوکمیان ههیه..

(۱۵)- سهیری فتواکانی رهقهم: (۳۹۹۳۸) و (۳۸۴۲۲)، و(۱۷۵۹۸)بکه.. له سایتی

(۱۶)- أحکام المرأه فی الإسلام، لهبارهی نامصهوه..