هویت جنسی کودکان و نوجوانان

هویت جنسی کودکان و نوجوانان
اشاره:
نقش والدین در شکل دهی متعادل و پایدار « هویت جنسی » فرزندان، یکی از مهمترین، دشوارترین و در عین حال ظریف ترین مداخله گری های تربیتی است که سهم بزرگی در آینده کودکان- یعنی زمانی که خود در نقش پدر و یا مادر ظاهر می شوند- دارد.
آشنایی والدین با مراحل رشد جنسی کودکان و چگونگی برخورد مناسب و سازنده با نیازها و ویژگیهای روان شناختی و زیست شناختی آنان می تواند سلامت جنسی کودکان را در مراحل بعدی تأمین کند.
آموزش های زودرس، شتابزده و ناشیانه مسائل جنسی به کودکان و نوجوانان همان اندازه آسیب زا خواهد بود که اگر این آموزش ها با تأخیر، پنهان سازی و یا نادیده گرفتن همراه باشد.

اگر والدین به پرسش ها و کنجکاوی های کودکان واکنش های مناسب، طبیعی و متناسب با ظرفیت و ادراک شناختی آنها- به دور از مخفی کاری و سرکوب- داشته باشند، خطر منحرف شدن ذهن کودکان نسبت به مسائل جنسی، کاهش می یابد. چرا که کنجکاوی کودک در ابتدا صرفا جنبه شناختی دارد. اما اگر برخورد والدین با سرکوب و ممنوعیت همراه شود، ممکن است این کنجکاوی معمولی و شناختی، جنبه جنسی پیدا کرده و نهایتا زمینه های انحراف اخلاقی را در آنها به دنبال داشته باشد.
آنچه پیش رو دارید، به قصد آشناسازی والدین، مشاوران و مربیان تربیتی با مراحل رشد جنسی کودکان و نوجوانان وچگونگی برخورد با نیازها و انتظارات آنها برای تأمین و تحکیم سلامت جنسی است.

این مطلب بر گرفته از کتاب کلیدهای آموزش و مراقبت از سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان اثر کریستال دفرتیاس با ترجمه سارا رئیسی طوسی است که توسط انتشارات صابرین به دست چاپ سپرده شده است.

از اولین سال های رشد فرزندان، والدین همواره با مسائل مربوط به جنسیت فرزندان و برخورد آنها با این مسئله و همچنین سؤالاتی که از سوی آنها مطرح می شود، مواجه می شوند، به طوری که بسیاری از والدین همواره با این نگرانی روبه رو هستند که چه مسائلی را باید با آنها مطرح کنند و پاسخ سؤالات آنها را به چه صورت و تا چه حد روشن، ارائه کنند. برخورد مناسب با این مسئله در سطح وسیعتر به سلامت جامعه مرتبط می شود. چرا که امروزه یکی از معضلات بسیاری از جوامع مشکل برخورد با مسائل جنسی است.

کودکان از آغاز تولد دارای نوعی کنجکاوی نسبت به مسائل محیط و از جمله نسبت به بدن خود هستند، آگاهی و کنجکاوی شدید آنها نسبت به کارکردهای بدنشان از نوپایی آغاز می شود و تا دوران بلوغ ادامه می یابد. بچه هایی که نحوه کارکرد بدن خود را می شناسند، درک بهتری از مفهوم جنسیت دارند و از هویتی محکم تر برخوردارند. دانش به کودکان قدرت می بخشد، بنابراین کودکان نیز مانند نوجوانان باید به منابع اطلاعاتی قابل اعتماد دسترسی داشته باشند، چه درون خانواده و چه دیگر منابع موجود در جامعه. کودکان علاوه بر دانش زیست شناختی، به آموزش درباره روابط انسانی هم نیاز دارند.
چنانچه کودکان این اطلاعات لازم را از منابع سالمی مانند خانواده یا مراجع صحیح آنان در جامعه دریافت نکنند، از آنجا که کنجکاوی بخش لاینفک وجود آنهاست، به دنبال منابع دیگری از جمله دوستان و اینترنت و… برای کسب اطلاعات می روند و چه بسا این منابع، صلاحیت لازم را نداشته و اطلاعات غلط و نامناسبی در اختیار آنها قرار دهند. پس بهتر است این آموزش در خانواده و به صورت صحیح صورت بپذیرد.

یکی از روش های حفظ سلامت جنسی کودکان، آموزش مفاهیم خصوصی و سری به آنان است. باید به کودکان از همان سنین پائین آموخت که برای اشاره به اعضای تناسلی خود از عبارت: «اعضای خصوصی بدن» استفاده کنند. یکی از کارهای مهم والدین این است که سطح شرم را در کودکان روبه رشد خود در سطحی نگهدارند که وقتی بچه ها به اطلاعات نیاز داشتند، نه والدین و نه کودکان نسبت به پرسش در این باره بی میل نباشند. کلید این مسئله درک بین «سری» و «خصوصی» است. باید به آنها بگوئیم «راز» یا «سر» چیزی است که فقط تعداد محدودی از افراد از آن آگاهی دارند و نباید آن را با دیگران در میان گذاشت. از سوی دیگر اطلاعات خصوصی اطلاعاتی است که ممکن است دیگران از آن آگاه باشند. اما ضرورتی برای در میان گذاشتن آن وجود ندارد. مثلا هر یک از اعضای خانواده مسائل خصوصی خود را دارند. اعضای خصوصی بدن نیز چنین وضعی دارند. یعنی همه آدم ها در بدن خود اعضای خصوصی دارند ولی هر کس فقط می تواند به اعضای خصوصی بدن خود دسترسی داشته باشد.

صحبت درباره جنسیت برای اغلب والدین کار دشواری است. والدین یا نگران زیاد گفتن هستند و یا کم گفتن و یا نگران گیج کردن بچه های خود. بسیاری از والدین هم فکر می کنند که اگر درباره مسائل جنسی به کودکان خود چیزی بگویند، افکار جنسی را در ذهن های کوچک آنها پرورش می دهند و با این کار بچه ها را به تجربه جنسی تشویق می کنند. مسئولیت شما این است که حرف بزنید و اجازه ندهید که ناراحتی خودتان یا سکوت فرزندتان مانع از بازکردن باب گفت وگو شود. نزد فرزندتان اعتراف کنید که سخن گفتن درباره جنسیت گاهی با شرم و حیا همراه است .چون موضوع حساس و خصوصی است.
سؤالاتی که اغلب کودکان با کنجکاوی از والدین خود می پرسند این است که نوزاد از کجا می آید؟ نوزاد چگونه بیرون می آید؟ بچه چگونه داخل شکم مادر می شود؟ برای پاسخ به این سؤالات باید زمان مناسبی را انتخاب کرد و ابتدا بهتر است سؤال کنیم که فرزندمان چه چیزی در مورد آن مسئله می داند و با توجه به اطلاعات، سطح سنی و درک او پاسخ دهیم.
لحظه های مناسب آموزش، موقعیت هایی هستند که در طی زندگی روزمره ما رخ می دهند و به صورت فتح بابی برای گفت وگوی بیشتر درباره موضوع جنسیت عمل می کنند.

نکات کلیدی هنگام گفت وگو درباره جنسیت :

 هنگام گفت وگو درباره جنسیت، نکات کلیدی زیر را به خاطر بسپارید:
۱– پدر و مادر نخستین آموزگاران کودک در زمینه جنسیت هستند.
۲– هنگامی که می خواهید گفت وگو درباره جنسیت را با فرزند خود آغاز کنید شرم و حیا تا حدودی طبیعی است.
۳– کودکان به منابع اطلاعاتی قابل اعتماد نیاز دارند، آنها باید توانایی این را داشته باشند که با شما یا فرد بزرگسال قابل اعتماد دیگری درباره این موضوع خیلی حساس صحبت کنند.
۴– اگر احساس می کنید که این کار برایتان دشوار است، با والدین دیگر صحبت کنید و برای تمرین، نظرات و پاسخ های خود را با صدای بلند به زبان بیاورید.
۵– اگر فرزندتان شما را با سؤال خود غافلگیر کرد، می توانید پاسخ خود را به تعویق بیندازید، اما حتما در اولین فرصت به سؤال او پاسخ دهید.
۶– اطلاعات در مورد جنسیت، مانند هرموضوع دیگر، نیاز به بیان مکرر دارد، یک بار گفتن کافی نیست.
گاهی اوقات والدین به خاطر ارزش ها و عقاید خود، به صحبت با فرزندانشان درباره جنسیت علاقه ای نشان نمی دهند، آنها پیش خود می گویند: «اگر من این واقعیت ها را به او بگویم و او از این اطلاعات برای تجربه جنسی استفاده کند چه؟» یا «نکند فرزند من علاقه مرا نسبت به گفت وگو در این باره، چنین تعبیر کند که من رضایت داده ام وارد تجربیات جنسی زودهنگام و نامناسب شود؟» اما ترس والدین را می توان با نتایج تحقیقات علمی ارزشمند کاهش داد. ثابت شده است که ارائه اطلاعات بیشتر به نوجوانان، باعث افزایش تجربیات جنسی در آنها نمی شود، در واقع کودکانی که نسبت به کارکرد بدن خود و مسائل مربوط به جنسیت آگاهی دارند، تمایل بیشتری برای به تأخیر انداختن آمیزش جنسی دارند، پس والدین می توانند ترس های خود را کنار بگذارند و مطمئن باشند که به نفع بچه هاست اگر اطلاعات جنسی خود را از بزرگسالانی که به آنان علاقه دارند، دریافت کنند. بچه ها به هر حال کنجکاوی خود را ارضاء خواهند کرد و اطلاعات لازم را از منابعی مانند دوستان، نشریات و… به دست خواهند آورد. از این رو والدین باید آموزش جنسی کودکان را برای اطمینان از رشد سالم آ نها تا بلوغ کامل، رهبری کنند.

تصویر بدنی :

 بیشتر بچه ها، با آغاز سن بلوغ، نسبت به ظاهر خود نارضایتی هایی پیدا می کنند. بیشتر بچه ها واقعا نمی دانند که چه می خواهند و با نگرانی منتظر می شوندتا ببینند چه شکلی از آب درمی آیند بیشتر بچه ها ده- دوازده ساله نسبت به تغییرات دوران بلوغ احساساتی متناقض دارند.
بلوغ زمانی است که بدن کودک شروع به تغییر کرده و توانایی تولید مثل پیدا می کند، بلوغ فرآیندی طبیعی و بهنجار است که در تمام انسانها رخ می دهد، آغاز بلوغ در بیشتر دخترها، حدود نه یا ده سالگی است اما گاه ممکن است این رویداد، بین سنین هشت تا پانزده سالگی آغاز شود. بلوغ در بیشتر پسرها بین یازده و دوازده سالگی آغاز می شود، ضمن آنکه در پسرها هم تفاوت زیادی وجود دارد.
هر چه آغاز دوره بلوغ دیرتر باشد، مدت کامل شدن آن نیز بیشتر می شود.
باید به آنها آموخت که عواملی از قبیل وراثت و تغذیه بر شکل ظاهری افراد تأثیر زیادی دارد. یکی از نکات مهم، توجه به بهداشت به ویژه در دوران بلوغ است. به بچه ها یاد بدهید که چگونه بهداشت بدن خود را با تمیز کردن موهای ناخواسته و استفاده از وسایل بهداشتی و محصولات ضد عرق حفظ کنند. هنگام بلوغ ترشح چربی در پوست سر نیز افزایش می یابد. شاید لازم باشد فرزندتان موهایش را با فاصله کمی مثلا هر روز یا یک روز در میان بشوید.
در مورد مسائلی مانند آکنه که مخصوص سال های رشد بچه هاست به ویژه با توجه به محصولات ضد آکنه و بهداشتی که امروزه وجود دارند باید به فرزندانمان کمک کنیم تا در این باره نگرانی نداشته باشند چرا که آنها در این سنین بسیار نگران شکل ظاهری خود هستند.
از میان تغییرات دوران بلوغ، نوسانات خلقی بیشترین ناراحتی را برای والدین ایجاد می کند، بچه ها در این مرحله از رشد، اغلب با والدین خود اصطکاک پیدا می کنند. وقتی فرزندتان دچار نوسانات خلقی است، هرگز کنایه ها، حالت ها و نیش خندهای او رابه خود نگیرید.
اگر نسبت به نوسانات خلقی فرزندتان صبور باشید، بهتر می توانید راههای ارتباط کلامی را با او نگه دارید. ممکن است فرزندتان برای مدت طولانی بد خلق باشد و تمایلی به همکاری با شما نشان ندهد، اما شما باید در زندگی او حضور دائم داشته باشید و برایش چارچوب و حد و حدود تعیین کنید و او را مورد حمایت قرار دهید.

هویت و سوگیری جنسی : 
بچه ها از پنج تا هشت سالگی در معرض پیام های بی شمار رسانه های جمعی، مدرسه و نهادهای مذهبی درباره هویت و سوگیری جنسی، قرار می گیرند. صحبت با بچه ها در مورد هویت جنسی و سوگیری جنسی موجب می شود آنها در فراز و نشیب های عاطفی خود کمتر با مشکل برخورد کنند. می توان با بچه ها درباره انواع عشق ها صحبت کرد مانند عشق به فرزندان و همسر و به آنها توضیح داد که این عشق ها با هم تفاوت دارند. بین افراد احساسات خاصی به وجود می آید که جاذبه جنسی نامیده می شود. وقتی نسبت به کسی این احساس عاشقانه را داشته باشیم، دچار هیجان می شویم، این احساسات ،احساساتی خوشایند است.
هیچ یک از جنبه های زندگی کودک به اندازه کانون خانواده در پرورش جنسیت او نقش ندارد. بچه ها در خانواده الگوی روابط آینده خود را پی ریزی می کنند. ارتباط بین والدین و اعضای خانواده در زندگی آینده و در مورد نحوه تشکیل خانواده آ نها تأثیر بسیاری دارد. فرزندانی که رفتار والدین خود را نسبت به یکدیگر، توام با محبت و صمیمیت و احترام می بینند، الگوی مناسبی برای آینده پیدا می کنند و یاد می گیرند که به خانواده خود پای بند باشند و مسائل اخلاقی را رعایت کنند. نویسنده کتاب بر این مسئله تأکید دارد که مسائل اخلاقی خانواده خود را حتما برای فرزندتان شرح دهید و اصولی را که برایتان اهمیت دارد، چه به صورت کلامی و چه در عمل به او نشان دهید. صرف نظر از ساختار خانواده مهم ترین چیزی که باید در خانواده وجود داشته باشد، احساس تعهد، علاقه و مراقبت از بچه هاست. مهارت های فردی و بین افراد که برای زندگی در دنیای بزرگسالان لازم است. در خانواده و بر اساس برخورد متقابل بین اعضای آن شکل می گیرد.

کنجکاوی جنسی :
وقتی بچه ها دنیای بیرون خود را کشف می کنند، نسبت به اعضای خصوصی بدن هم جنس خود و جنس مخالف نیز به طور طبیعی کنجکاو می شوند. بچه ها در بازی های عادی خود از فرصت استفاده می کنند و از نظر جسمی به بچه های جنس موافق یا مخالف خود نزدیک می شوند تا شکل بدن آنها را کشف کنند. معمول ترین سناریو، دکتر بازی کردن بچه هاست. بیشتر بچه ها تجربه دارند که وقتی نزد پزشک می روند او بدن آنها را معاینه می کند، پس دکتر بازی می کنند تا بتوانند فرصت دیدن بدن دیگران را به دست آورند.
آگاه باشید که بچه ها از سر کنجکاوی بازیهای جنسی می کنند واین امری طبیعی است. اگر دیدید که فرزندتان در حضور بچه های دیگر برهنه یا نیمه برهنه شده است، عکس العمل شما بسیار مهم است و بر احساسی که فرزندتان در آینده نسبت به بدن خود و اعضای خصوصی آن پیدا خواهد کرد تأثیری بسیار مهم خواهد گذاشت.