زن خانوادهمطالب جدیدمقالات

زن مسلمان ، زن در دنیای امروز و تعدد زوجات

زن مسلمان ، زن در دنیای امروز و تعدد زوجات

نویسنده : اکبر احمد / مترجم: اردشیر اشراقی

 

تعدد زوجات در اسلام

از موضوعات دیگری که در بحث خانواده در اسلام مطرح است و غرب مشکل می تواند با آن کنار بیاید، بحث تعدد زوجات یا چند همسری است؛ هر مرد می تواند چهار همسر اختیار کند. البته این بخش کلیشه ای است و تصویری واقعی نیست. مطالعات تخصصی نگارنده در زمینه ی انسان شناسی در پاکستان، که شبکه ی گسترده ای را از بخشی با گروه های عمده ی قبیله ای دربر می گیرد (مرز پشتوها)، معلوم می دارد که فقط ۰۲/۰ درصد از مردان بیش از یک زن دارند (۱۹۸۰، Ahmed) جدا از یک یا دو نفر در نسل پیشین، شخصاً نیز دوست یا آشنایی را سراغ ندارم که بیش از یک همسر داشته باشد؛ بیشتر مردان یک همسر اختیار می کنند.

در اسلام همواره پی بردن به نفس کلام یا قانون اهمیت دارد و در این موضوع باید دید که آیا چند همسری جزای جنایی است. این حقیقت را که مرد مجاز است که در شرایطی خاص تا چهار همسر اختیار کند، باید از این مجرا نگاه کرد. کاملاً واضح است که کمال مطلوب همانا داشتن یک همسر است و قرآن نیز بر آن تأکید دارد و در واقع طرفدار آن است. با این همه، در جنگ یا قحطی یا تحولات اجتماعی موقعیت هایی پیش می آید که بهتر است زن بی سرپرست شرافتمندانه تن به ازدواج دهد تا این که از روی فقر با فحشا تکفل معاش کند. لذا نفس این قضیه را باید درک کرد و نه ظاهر امر را.

قرآن با صراحت به مرد اجازه می دهد که بیش از یک بار ازدواج کند و در شرایط خاص این کار به صورت ضرورتی اجتماعی در می آید: « وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَى فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ» (و اگر ترسیدید که درباره یتیمان نتوانید دادگری کنید ( و دچار گناه بزرگ شوید ، از این هم بترسید که نتوانید میان زنان متعدّد خود دادگری کنید و از این بابت هم دچار گناه بزرگ شوید . ولی وقتی که به خود اطمینان داشتید که می‌توانید میان زنان دادگری کنید و شرائط و ظروف خاصّ تعدّد ازواج مهیّا بود ) با زنان دیگری که برای شما حلالند و دوست دارید ، با دو یا سه یا چهار تا ازدواج کنید.)(نساء: ۳) اما به دنبال آن قرآن یک شرط مطرح می کند: « فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَهً » (اگر هم می‌ترسید که نتوانید میان زنان دادگری را مراعات دارید ، به یک زن اکتفاء کنید). این شرط سختی است که ازدواج بیش از یک بار را مشکل می سازد. در واقع، قرآن خود می گوید که چندهمسری امری ناممکن است: « وَلَن تَسْتَطِیعُواْ أَن تَعْدِلُواْ بَیْنَ النِّسَاء وَلَوْ حَرَصْتُمْ» (شما نمی‌توانید ( از نظر محبّت قلبی ) میان زنان دادگری ( کامل ) برقرار کنید ، هر چند هم ( در این راه به خود زحمت دهید و ) همه کوشش و توان خود را به کار برید) (نساء: ۱۲۹). لذا روح واقعی قرآن ظاهراً موافق تک همسری است، زیرا ازدواج با بیش از یک زن مستلزم رعایت تساوی و انصاف کامل بین همسران است.

با وجود این، مسلمانان در مورد چندهمسری متعذر یا منفعل نیستند. یک نویسنده ی زن هندی، که طرفدار آزادی فردی است، در حمایت از تعدد زوجات در اسلام چنین می نویسد:

اسلام دربرگیرنده ی ضعف ها و نیازمندی های انسان است. هدف آن ایجاد جامعه ای بر پایه ی فطرت طبیعی است. اسلام مخالف ازدواج مجدد و طلاق است؛ فساد وقیحانه و پرداختن به امور جنسی خارج از چارچوب خانواده را مذمت می کند. چند همسری یک تمهید است و نه اجبار.

فقط غرب نیست که الگو و تعریفی از آزادی زن دارد. اگر زنی خودش راضی است که همسر دوم مردی باشد، چرا باید کسی به او بگوید که باید به گونه ی دیگر عمل کند؟ با توجه با بلایایی چون جنگ، چند همسری مانعی بر سر راه جمعیت ازدیاد یافته ی زنان است. شرطی که تعدد همسر را مجاز می کند، علاقه ی «زنی دیگر» است که به موجب ازدواج صاحب حقوق معنوی، اجتماعی و قانونی می شود. رابطه ی یک مرد با یک زن صرفاً مثل اندیشه ی انگلو-ساکسون[۱] ها در مورد پاکدامنی است.

سرکوب زن مسلمان در شبه قاره نتیجه ی وضعیت ملوک الطوایفی (فئودالی) جامعه است و ربطی به اسلام ندارد. پاره ای از قوانین این کشورها برای زن مضر است و لازم است که در چارچوب نگرش اسلام تجدید نظر شود. فقه اسلامی مبنای بلندنظرانه و مترقیانه ای را که در تاریخ به ثبت رسیده برای جامعه ای اخلاقی و برخوردار از عدالت فراهم آورده است (۱۹۹۲ Dehlvi).

ازدواج در اسلام پیوندی موقت نیست، بلکه تا پایان عمر برقرار است. با این همه، چنانچه ادامه ی آن ناممکن نماید می توان آن را بر هم زد. اما شریعت اسلام قبل از وقوع طلاق خواهان تلاش برای آشتی زوجین است. رواج طبیعی تک همسری، که طریقی عادی است، بیشتر و بیشتر در کشورهای اسلامی رعایت می شود. با این حال، در شرایطی خاص چند همسری محدود به صورت نیازی واقع گرایانه مجاز شمرده می شود و در واقع بر چند همسری پنهان ارحج است که در جوامع غربی دیده می شود و مسئولیتی را بر دوش مرد نمی گذارد. «اسلام دینی کاربردی است و برای هدایت انسانی است که از جنس گوشت و استخوان ساخته شده است»(۲۱-۲۲٫ ۱۹۷۴٫Ahmed).

ازدواج های توافق شده

زوج های غربی چون غالباً خود اقدام به انتخاب می کنند از این رو ازدواج توافق شده به نظرشان عجیب و مطرود می آید. اگر چه غالب ازدواج های اسلامی امروزه از نوع مقرر شده است، بدین معنا نیست که ازدواج بر زوجین تحمیل می شود. معنایش این است که والدین و اقوام غالباً در باب احتمالات مختلف می نشینند و همه درباره ی زوجین مشورت می کنند. این کار پس از مدتی به آنان این امکان را می دهد که نقاط ضعف و قوّت شریکان آتی زندگی خود را بشناسند. در اسلام زوجین باید به طور واضح و نزد شاهدان موافقت خود را با ازدواج اعلام کنند؛ هیچ کس را نمی توان به ازدواج مجبور کرد. معمولاً ازدواج ها در درون فامیل یا یک گروه قومی و قبیله ای صورت می گیرد. در چنین ازدواج هایی مرد مشکل بتواند با همسر خود با بدی یا ظالمانه رفتار کند، زیرا زن و شوهر اقوام یکدیگرند و چنین رفتاری موجب اعتراض فامیل خواهد شد. به علاوه عمو و عمه ی زن چه بسا عمو و عمه ی شوهر باشند. یکی از علل ثبات ازدواج های اسلامی شاید همین ازدواج توافق یافته باشد. در این زمینه آمارهای مقایسه ای اندکی وجود دارد، اما حتی در خود غرب جوانان مسلمان بسیاری مشتاقانه از این نوع ازدواج حمایت می کنند، به ویژه آن که آمار طلاق در غرب بسیار بالاست.

آیا ازدواج مقرر شده هنوز در میان مسلمانانی که در جوامع غربی زندگی می کنند، یا خانواده هایی که در شهرهای اسلامی زندگی می کنند و به شدت غربی مآب شده اند، ارزشمند است؟ در نسل حاضر بیشتر از نسل گذشته شاهد طلاق بوده ایم. آیا ا