حجامت، فواید و موارد کاربرد آن
حجامت، فواید و موارد کاربرد آن
از ابن مسعود روایت شده که پیامبر از شب معراج تعریف می‌کرد و گفت که بر هر گروهی از ملایکه می‌گذشته به او سفارش می‌کردند که «امتش را به حجامت توصیه کند»[۱]. بخاری نیز از انس روایت کرده که پیامبر فرمود :
«إِنَّ أمثلَ مَا تداویتُم بِهِ الحجامه»[۲].
یعنی
بهترین چیزی که می‌توانید با آن به امر درمان بپردازید، حجامت است.
دانشمندان مسلمان نیز درباره‌ی حجامت و موارد کاربرد آن گفته‌اند : نخستین کاربرد حجامت در هنگام جوش آمدن یا تحریک خون است، جوش آمدن خون عبارت است از زیاد شدن آن، و منظور از تحریک و زیاد شدن خون بالا رفتن فشار یا بنابر آن چه در اصطلاح علمی مشهور است تصلب الشرایین است.
از جمله عارضه‌های بالارفتن فشار یا شدت تصلب سرخ‌رگها، سردرد و احساس آکندگی سر و سرگیجه، و سرعت اضطراب و اختلال در کار چشم است.
بعضی از پزشکان فشار خون را فشار اندوه یا مشغله‌ی فکری نامیده‌اند[۳]. خون به جوش می‌آید و تحریک می‌شود. کمیتش رو به افزایش می‌نهد، به ویژه در فصل بهار و آغاز گرما. در حدیث آمده که
«مَن أَراد الحجامه فلیِتحّر سبعه عشر أوتسعه عشر أو إحدی و عشرین، ولایَتبیَّغ بأحدکم الدم فیقتله»[۴].
یعنی هر کس خواست حجامت کند، و روزهای هفده، نوزده یا بیست و یکم ماه را برای این کار انتخاب کند، و نگذارید خونتان جوش بیاید وگرنه با خطر مرگ روبه‌رو می‌شوید.
مورد استعمال دیگری نیز هست در سردرد و دردهای ناحیه‌ی سر . سردرد با بالا رفتن فشار خون همراه است و یک نوع سردرد به نام سردرد آوندی وجود دارد که به علت تنگ شدن سرخ‌رگهای مغز بروز می‌کند. ابوداوود از رسول خدا روایت کرده که : هرکس که به پیش پیامبر از دردی در ناحیه سر شکایت می‌کرد به او می‌گفت «حجامت کن».[۵]
کاربرد سوم در میگرن است. بخاری در صحیحش از ابن عباس روایت کرده که «پیامبر در حالی که در لباس احرام بود به خاطر سردردی که داشت حجامت کرد».[۶]
علاوه بر اینها حجامت موارد استعمال دیگری نیز دارد. اما آن چه قابل توجه است این که کسی که نماز می‌خواند و در هنگام رکوع و سجود در طول روز، هفته، ماه و سال سرش را پایین می‌اندازد. این بالا و پایین بردن سر نوعی حالت نرمی و روانی در سرخ‌رگها ایجاد می‌کند. وقتی که سرش را پایین میبرد خون در سرخ‌رگهای مخ جمع می‌شود و هرگاه سرش را بالا میبرد یکباره فشار بالا می‌رود در نتیجه‌ی بالا رفتن و پایین آمدن فشار حالت روانی و نرمی در سرخ رگها پدید می‌آید که آن را از خطر تصلب و بادکردگی و به دنبال آن ترکیدن، نگه می‌دارد.
آن چه خیلی زیاد به گوشمان می‌خورد ترکیدگی در یک از سرخ‌رگهای مخ است، اما چرا این ترکیدگی پیش می‌آید؟ به سبب بالا رفتن فشار و چرا با بالا رفتن فشار ترکیدگی رخ می‌دهد باز به خاطر این که سرخ‌رگها سفت شده است. اما کسی که نماز می‌خواند چنان چه فشارش بالا برود در سرخ‌رگهای مخش نرمش و انعطاف‌پذیری کافی هست که آن را از سفت شدن و ترکیدن نگه دارد.
مورد دیگر این که گردش روان خون در مغز در سلامتی بسیار اساسی است؛ و حالت سجده در نماز خون را به حرکت در می‌آورد. و در نتیجه سرخ‌رگها گشاد می‌شوند و از طرفی بیشتر بیماریها که به سر مربوط است ناشی از سفت‌شدگی سرخ‌ر‌‌گهاست و کسی که برای خداوند بزرگ به سجده رود چه بسا نمی‌داند که سرخ‌رگهای مغزش را از سفت‌شدگی، ترکیدگی و نابود شدن سالم نگه می‌دارد و این که دانشمندان معتقدند که در بدن کارخانه‌ایی برای ساخت گلبولهای قرمز وجود دارد که در مغز استخوان است. زیرا هر استخوانی جای خالی در داخلش هست؛ کارخانه‌های ساخت گلبول قرمز در این جاهای خالی است و در هر ثانیه بیشتر از دو میلیون و نیم گلبول قرمز تولید می‌شود و گذشته از آن پروردگار دانا بدن را با کارخانه‌های زاپاس دیگری مجهز ساخته است کبد و طحال دوکارخانه‌ی ذخیره‌ای برای ساخت گلبولهای قرمز است که در صورت تعطیلی کارخانه‌ای به کار می‌افتد.
یک بیماری خطرناک به نام کم‌خونی بی‌عامل هست که در وقتی پیش می‌آید که این کارخانه‌ها به طور ناگهانی و بدون این که علت آن را بدانیم از کار می‌افتد، پس چه چیزی از این کارخانه‌ها محافظت می‌کند؟ و چه چیزی آن را فعال می‌سازد؟
تازگی‌ها دانشمندان کشف کرده‌اند که کم بود میزان خون در سرخ‌رگها آن را به کار و محافظت و افزایش تولید وا می‌دارد. و حجامت در این جا نقش خود را نشان می‌دهد. هرگاه میزان خون در سرخ‌رگها دراثر حجامت کاهش پیدا کند، این کاهش، کارخانه‌های گلبول قرمز را تحریک می‌کند و در نتیجه رگها محفوظ می‌ماند و در اثر کم بود فعالیتش بیشتر می‌شود، لذا دانشمندان می‌گویند «کمبود منظم خون در نگهداری این کارخانه‌ها سهیم است».
این مشکل در زنان در اثر عادت ماهیانه حل شده است؛ زیرا زن هرماه بخشی از خونش را از دست می‌دهد و در نتیجه از ابتلا به این سردردها مصون می‌ماند و پزشکان می‌دانند که مبتلا شدن به این سردردهای نوبه در زنان کمتر از مردان است اما در عوض مردان به انجام حجامت سفارش شده‌اند در نتیجه پس از بند آمدن قاعدگی نسبت ابتلا بین زن و مرد یکسان می‌شود.
این پدیده‌ای است که خداوند به پیامبر خود نمایاند و بیشتر از هفده حدیث هست که در آن حجامت سفارش شده است از جمله فرمود
: «مَنْ أَرادَ الحجامه فَلیتحرَّ سبعه عشر، أو تسعه عشر، أو إِحدی و عشرین ولایتبیّغَ بِأَحدکم الدمُ فیقتلَکم»[۷]
هر کس خواست حجامت کند، روزهای هفده، نوزده یا بیست و یکم ماه را برای این کار انتخاب کند، و نباید بگذارد خون به جوش آید وگرنه با خطر مرگ مواجه می‌شود. زمان حجامت آغاز فصل بهار با شدید شدن گرما است.
در بدن دستگاهی بسیار مهم به نام دستگاه نظارت بر خون وجود دارد که به طور مداوم مراقب میزان خون است. هر افزایش یا کاهشی در خون پدید بیاید می‌داند، پس هرگاه میزان خون کاهش یابد، این دستگاه تلگرافی به کارخانه‌های ساخت گلبولهای سرخ در مغز استخوان می‌فرستد تا میزان تولیدخون را بالا ببرد، و خون به حال طبیعی خودش برگردد، بنابراین حجامت یک سنت پیامبری است و هدف آن و منظور از آن سلامتی بدن است.
تحقیقی از یک نویسنده که نمی‌دانست آیا در اسلام حجامت یعنی کم کردن میزان خون یک بار و یا دوبار در سال، هست یا نه، مطالعه کردم، این نویسنده‌ی غربی نوشته بود : «کاهش خون به طور مداوم باعث مقاومت انسان در برابر حمله‌های قلبی می‌شود».
مقاله‌ی مفصلی درباره‌ی ترکیب آهن خون انجام شده که می‌گوید افزایش میزان آهن در عضله‌ی قلب آن را ضعیف می‌کند و برخی ناراحتیهای قلبی را در پی دارد. همچنین یک کتاب بیش از دو هزار صفحه‌ای با عنوان «بیماریهای خون» نوشته شده است. بنابراین خون خود یک دنیای جداگانه است، و در واقع سرم، گلبولهای سرخ، وسفید، ذرات شناور، شمار آن، تولید، حرکت و نابودی و وظایف آن، به راستی چیزهایی شگفت‌انگیز است. خداوند بزرگ می‌گوید :
و فِی أَنفُسِکمج أَفَلا تُبْصِرُونَ (ذاریات : ۲۱)
«در درون خود شما نیز نشانه‌ها هست، پس مگر نمی‌بیند؟».
ابن قیم در زادالمعاد گوید : «اما فایده‌های حجامت این است که بهتر از فصد سطح بدن را پاک می‌کند، و فصد برای درون بدن بهتر است، در حالی که حجامت خون را از نواحی پوست بیرون می‌کشد. تحقیق درباره‌ی حجامت و فصد نشان می‌دهد که فرقهای زیادی با هم دارند، در کشورهای گرم و زمانها و طبع‌های گرم که خون مردم در اوج پختگی (جوشش) است، حجامت بسیار سودمندتر از فصد است، زیرا در چنین مواقعی خون می‌جوشد، رقیق می‌شود و به سطح داخلی بدن می‌ریزد. و حجامت آن را طوری بیرون می‌کشد که در فصد امکانش نیست، بنابراین برای بچه‌ها و کسی که توان و طاقت فصد راندارد، حجامت مفیدتر و بهتر است. پزشکان نیز تأکید کرده‌اند که در سرزمین‌های گرم حجامت بهتر و سودمندتر از فصد است. حجامت در اواسط ماه و پس از آن و در کل در هفته‌ی چهارم ماه مستحب است، زیرا در اول ماه خون تحریک نشده و به جوش نیامده و در آخر آن نیز دیگر آرام یافته است، اما در وسط ماه و کمی پس از آن در اوج فزونی است.
مؤلف قانون (ابن سینا) می‌گوید : انجام حجامت در اول ماه سفارش می‌شود؛ زیرا ترکیبات هنوز به جریان نیفتاده و تهییج نشده، و در آخر ماه نیز سفارش نمی‌شود؛ زیرا دیگر ترکیبات کاهش یافته است؛ بلکه حجامت در اواسط ماه مناسب است؛ که ترکیبات خون تحریک شده و به اوج افزایش خود رسیده است. از پیامبر روایت شده که فرمود :
«خیرُ ماتداویتم به الحجامه و الفصد»
بهترین چیزی که با آن به مداوا می‌پردازید حجامت و فصد است،
و در حدیث دیگری چنین آمده
: «خیر الدواءِ الحجامه و الفصد»[۸].
بهترین داروها حجامت و فصد است.