حه‌سه‌ن تورابی بیریارێکی‌گه‌ور
حه‌سه‌ن تورابی بیریارێکی‌گه‌وره‌و سیاسیه‌کی‌ناسه‌رکه‌وتوو؟!
ئاماده‌کردنی : د.ئاراس محمد صالح
تورابی یه‌کێکه له‌و بیریارونوسه‌رانه‌ی
که‌له‌سه‌ده‌ی ڕابردووداو به‌تایبه‌تی دوای کوده‌تای حوزه‌یرانی ۱۹۸۹ولاَتی
سودان وهاتنه‌سه‌رکاری حکومه‌تی ڕزگاری نیشتمانی(الانقاژ الوگنی)به ڕابه‌رایه‌تی
خودی دکتۆر تورابی زۆرترین قسه‌وباسی‌له‌خۆگرتوه، وه‌چه‌ندین خوێندنه‌وه‌ولێکدانه‌وه‌ی
بۆکراوه، تورابی وه‌ک بیریارێکی سیاسی ئیسلامی خاوه‌ن زۆر دیدوبۆچوونی جه‌ریئانه‌ی
نێوه‌ندی‌کاری ئیسلامی پێش ئه‌وه‌ی ببێته سیاسیه‌کی ده‌سه‌لاَتدار، دیدوبۆچونه‌کانی
جێگه‌ی مشتومڕی نێوه‌نده ئیسلامیه‌کان بووله‌نێوان وه‌رگرتن و ڕه‌تکردنه‌وه‌دا،
هه‌ندێک جار گه‌یشتوه‌ته ته‌کفیرکردنی به‌تایبه‌ت له‌لایه‌ن که‌سایه‌تی و ناوه‌نده
ته‌قلیدیه‌کانه‌وه که ناتوانن له‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌ندێک شتی چه‌قبه‌ستوو هیچ خوێندنه‌وه‌یه‌کیان
تریان هه‌بێت، وه هه‌مووکات نه‌یاره‌کانی زیاتربووه‌له‌دۆسته‌کانی وه ئه‌وکه‌سانه‌ی
ئیجتیهاده‌کانی تورابیان قبوڵکردوه زۆر که‌من.
حه‌سه‌ن تورابی له‌ساڵی ۱۹۳۲له‌خێزانێکی
نیمچه‌ده‌ره‌به‌گی خوێنده‌وار له‌شاری ( که‌سه‌لا)ی سودان له‌دایک بووه، خێزانه‌که‌یان
به‌خێزانێکی ڕه‌سه‌ن وزاناو ئاین په‌روه‌رناسراون، وه‌باوکی (عه‌بدولاَ تورابی)
قازیه‌کی زاناو ناسراوبووه، تورابی له‌سه‌رده‌ستی باوکی ده‌ست به‌خوێندن ده‌کات
وهه‌ربه‌مناڵی قورئانی پیرۆز له‌به‌رده‌کات به‌خوێندنه‌وه‌ی جیاوازه‌وه(قرا‌وات
مختلفه)، وه‌زمانی عه‌ره‌بی و کتێبه شه‌رعیه‌کان لای باوکی ده‌خوێنێت وله‌زمانی
عه‌ره‌بیدا توانایه‌کی بالاَی هه‌یه، وه‌له‌کاتی لاویدا توانیویه‌تی سه‌روه‌تێکی
زۆری زانستی ومه‌عریفی کۆبکاته‌وه‌و له‌ناوهاوته‌مه‌نه‌کانی خۆیدا هاوشانی نه‌بووه
له‌خوێنده‌واریدا.
سه‌ره‌تایی ژیانی زانکۆیی له‌زانکۆیی خه‌رتومه‌وه
ده‌ست پێده‌کات وپله‌ی به‌کالۆریس له‌قانووندا به‌پله‌ی شه‌ره‌ف له‌زانکۆی
ناوبراو وه‌رده‌گرێت، پاشان ڕووده‌کاته ڕۆژئاواو له‌زانکۆی له‌نده‌ن ماجستێر له
قانووندا وه‌رده‌گرێت وله‌زانکۆی سۆربۆن له‌فه‌ره‌نسا بڕوانامه‌ی دکتۆرای ده‌وڵه‌ت
له‌قانوونی ده‌ستوریدا وه‌رده‌گرێت، پاشان ده‌گه‌ڕێته‌وه سودان وده‌بێته ڕاگری
کۆلێجی قانوونی زانکۆی خه‌رتووم وچه‌ند ساڵێک له‌و پۆسته‌دا ده‌مێنێته‌وه،
تورابی جگه‌له‌وه‌ی زانایه‌کی به‌توانای‌زمانی‌عه‌ره‌بیه زمانه‌کانی ئینگلیزی
وفه‌ره‌نسی وئه‌ڵمانی زۆربه‌باشی‌ده‌زانێت، وه‌خاوه‌ن به‌هره‌یه‌کی‌باشه‌له‌زۆربه‌ی
مه‌عریفه‌کاندا ته‌نانه‌ت زۆرێک له‌ڕکه‌به‌ره‌کانی به‌پیاوێکی به‌ڕۆژئاوایی بووی‌داده‌نێن
پێش ئه‌وه‌ی شێخێکی ئوصولی بێت.
تورابی وێًستگه‌ی فکری‌وسیاسی‌خۆی‌له‌زانکۆی
خه‌رتومه‌وه ده‌ست پێده‌کات له‌ساڵی۱۹۶۴دوای‌ئه‌وه‌ی شێخ(ڕه‌شیدالتاهیر) ده‌ستی
له‌کار کێشایه‌وه له ڕابه‌راتیه‌تی (برایانی موسڵمانی سودانی(الاخوان
المسلمون السودانی) شێخ تورابی ده‌بێته ڕابه‌ری ئه‌و بزاڤه‌وله‌وێوه ده‌ست ده‌کات
به‌کاری سیاسی‌وپراکتیزه‌کردنی دیدو فکری خۆی که‌خاوه‌نی ڕوئیایه‌کی جیاوازی
سه‌رده‌مه‌که‌ی خۆی‌بووه هه‌تا کارده‌گاته‌ئه‌وئاسته‌ی ئیعلانی جیابوونه‌وه‌ی
خۆی‌له‌قوتابخانه‌ی برایانی موسڵمان ده‌کات وخۆی وه‌ک بیریاروموجته‌هیدێکی نوێ
ده‌ناسێنێت پابه‌ندنابێت به‌هیچ قوتابخانه‌وبیرکردنه‌وه‌یه‌کی‌کۆن ونوێوه.
تورابی له‌وکه‌سانه‌یه که‌زۆرترین موحازه‌رات
وکه‌مترینی نوسینی‌هه‌یه‌وزۆرێک له‌نوسین وکتێبه‌کانی موحازه‌راتن وله‌لایه‌ن
قوتابیه‌کانیه‌وه کۆکراوه‌ته‌وه‌وکراون به‌کتێب،خاوه‌نی که‌سایه‌تیه‌کی قورس
وبه‌هێزو وتاربێژێکی زۆربه‌توانایه‌و زمانێکی پاراوی‌هه‌یه‌وبه‌خێرایی مه‌سه‌له‌کان
پێشکه‌ش ده‌کات وبه‌ڵگه‌ی به‌هێزه‌و ڕۆشنبیریه‌کی‌زۆرفراوانی‌هه‌یه‌وده‌توانێت گوێگرانی
که‌مه‌ندکێش و توشی سه‌راسیمه بکات وهۆشوگۆشیان بۆلای خۆی ڕابکێشێت.
هه‌رکه‌سێک کتێبه‌کانی تورابی بخوێنێته‌وه
وه‌ک:(الایمان وأپره علی‌الانسان)(تجدید الفکر الاسلامی) (تجدید أصول الفقه)(نڤرات
فی الفقه الساسی)(الحکم والسیاسه)ته‌واو هه‌ست به‌وه ده‌کات که خاوه‌نه‌کانیان
خاوه‌ن پرۆژه‌یه‌کی فکری نوێ‌وجیاوازی ته‌واوه، وه‌هه‌ست به‌وه‌ده‌کات که‌ئه‌م
که‌سه پێش ئه‌وه‌ی سیاسی بێت بیریارێکی گه‌وره‌یه‌و وه‌لایه‌نه فکری‌و ڕۆشنبیریه‌کی
زۆربالاَتره‌وله‌وه‌ی ئه‌م پیاوه سیاسیه‌کی دیاربێت، وه‌تورابی له‌نوێبونه‌وه‌ی
فکری ئیسلامیدا هه‌موو سنوره ڕێپێدراوه‌کانی بزاڤی ئیسلامی هاوچه‌رخی تێپه‌ڕاندوه،
به‌شێوه‌یه‌کی وه‌ها زۆریان حسابی ده‌ره‌وه‌ی خۆیانی بۆده‌که‌ن وبه دیارده‌یه‌کی
سه‌ره‌تانی ناوی ده‌به‌ن و ڕایانی وایه بیرکردنه‌وه‌که‌ی ڕیشه‌کێش بکرێت نه‌هێڵرێت
وهه‌ندێکیان بێده‌نگ بوون به‌باشتر ده‌زانن وه‌ک که‌مترین زیان.
پرۆژه‌ی فکری تورابیبه‌شیچوه‌یه‌کی میحوه‌ری
له‌سه‌رنوێکردنه‌وه‌ی ئاین وه‌ستاوه، نوێکردنه‌وه‌یه‌ک له‌سه‌ر خوێندنه‌وه‌ی
واقیع وگۆڕان وئه‌زمونه مرۆییه‌کان وکۆگیریه‌ک له‌نێوان نه‌گۆڕه ڕه‌هاکان وگۆڕاوه
ڕێژه‌ییه‌کان، وه‌ئه‌مه هه‌مان ئه‌ومونته‌له‌قانه‌یه که‌بزاڤی ئیسلامی هاوچه‌رخ
کردویه‌تی به‌ناونیشانی پرۆژه‌ی فکری خۆی، وه‌تورابی فکرو بۆچوونه‌کانی خۆی
له‌ژێر هه‌مان ناونیشاندا ده‌ربڕیوه به‌لاَم ته‌واو جیاوازه له‌وه‌ی که‌بلاَوه
لای بزاڤه هاوچه‌رخه‌کان ناوه‌نده ئاینیه ڕه‌سمیه‌کاندا.
وه‌تورابی به‌بێ هیچ دودڵیه‌ک له‌کتێبی(تجدید
الفکر الاسلامی) هێرش ده‌کاته سه‌رفکری ئیسلامی به نقوم بوو له‌ته‌جریدو ده‌رچووله
مێژوو وناواقیعی‌ناوی ده‌بات، وه ده‌ڵێت ئه‌م فکره ڕه‌نگدانه‌وه‌ی سه‌رده‌مه‌به‌سه‌رچووه‌کانه‌و
ئێستا پێویستی به‌بیرکردنه‌وه‌یه‌کی ئاینی نوێ هه‌یه، وه‌داوای نوێبوونه‌وه‌یه‌کی
گشتگیروهه‌مه‌لایه‌ن ده‌کات و ڕای وایه ده‌بێت وازبهێنرێت له‌هه‌ندێ شتی شکڵی
که‌زانایانی سه‌رده‌م خۆیان پێوه سه‌رقاڵ کردوه، وه‌تورابی ئه‌مانه به‌که‌توانا
وه‌صف ده‌کات وده‌ڵێت توانای بیرکردنه‌وه‌و ته‌نزیری فکریان نیه، وه‌سه‌رکرده‌کانی
بزاڤی ئیسلامی به سیاسی وڕۆشبیر ناوزه‌د ده‌کات وده‌ڵیت توانای فکری وگۆڕنیکاریان
نیه‌وخاوه‌ن قوڵبونه‌وه‌یه‌کی زانستی ئیسلامی نین. ونوێبونه‌وه تازه‌گه‌ری له‌ئایندا
لای تورابی هه‌موو بواره‌کانی ئاین ده‌گرێته‌وه، وه‌له‌کتێبی( قچایا فکریه
وأصولیه) داوای شۆڕشێکی نوێگه‌ری گشتگیرده‌کات له فقهی ئیسلامیداو به‌دۆگماو
داخراوو ته‌قلید وپابه‌ندبوون به‌ڕابردوه‌وه ناوزه‌دی ده‌کات، وه‌داوای تێپه‌ڕاندنی
ئه‌م که‌لتوره فقهیه ده‌کات به‌شێوه‌یه‌کی ڕه‌هاو داوای نوسینه‌وه‌ی فقهێکی
نوێی هاوچه‌رخ ده‌کات.
هه‌روه‌ها داوای نوێبوونه‌وه‌ی ئوصولی
فقهی ئیسلامی ده‌کات وڕای وایه مه‌نهه‌جێکی ئوصولی نوێ دابڕێژرێت وچونکه‌به‌ڕای
ئه‌و مه‌نهه‌جی کۆنناتوانێت هه‌موو خواسته‌کانی سه‌رده‌م جێبه‌جێبکات، وه‌له‌م
بانگه‌وازه‌شیدا زۆر ڕای پێچه‌وانه‌ی زانا گه‌وره‌کانی ئوصول هه‌یه.
تورابی ڕای وایه که‌هه‌موو که‌لتورو ئه‌ده‌بیاتی
ئیسلامی جگه‌له قورئان سونه‌تی پێغه‌مبه‌ر(د.خ) هه‌مووی به‌رهه‌م وزاده‌ی فکری
مرۆڤه‌وده‌توانین به‌پێی پێویستی ڕۆژو سه‌رده‌م گۆڕانکاریان تێدا بکه‌ین وپه‌یوه‌ست
بوون پێیانه‌وه‌به‌شێک نیه له‌دینداری‌ونابێت له‌خۆمانی بکه‌ینه ئاین.
تورابی له خوێندنه‌وه‌ومامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ
سونه‌تی پێغه‌مبه‌ردا(د.خ) ڕای تایبه‌تی هه‌یه‌و ئه‌وڕای وایه(خبر اڵاحاد)نابێته
به‌ڵگه‌ی شه‌رعی‌وئیستدلالی پێناکرێت وسونه‌تی پێغه‌مبه‌ر دابه‌شده‌کات بۆ(ملزم)و(غیر
ملزم) وه‌ده‌لێت ئه‌مرو نه‌هیه‌کانی پێغه‌مبه‌ر هه‌موویان واجب نیه‌ئێمه پێیانه‌وه
په‌یوه‌ست بین وجێبه‌جێیان بکه‌ین، وه‌ده‌ڵێت ئه‌وسونه‌تانه‌ی له‌پێغه‌مبه‌ره‌وه
وه‌رمانگرتوه ده‌بێت جیاوازی بکه‌ین له‌نێوان ئه‌وه‌ی که‌پێغه‌مبه‌ر وه‌ک
(مشرع) شه‌رعدانه‌ر بۆی دیاری کردوین وئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر وه‌ک مرۆڤی کردویه‌تی
له‌ژیانی خۆیداو وه واجب نیه له‌سه‌رمان پێوه‌ی پابه‌ند بین، وه‌داوای ئه‌وه
ده‌کات جاریچکی‌تر زانسته‌کانی فه‌رموده(علوم الحدیپ) دابڕێژرێته‌وه‌وبه‌شێوه‌یه‌کی
نوێ بنوسرێته‌وه‌و گۆڕانکاری تێدا بکرێت، وه‌داوای گۆڕینی هه‌موو ئه‌و مه‌عایرانه
ده‌کات که‌فه‌رموده‌ی ڕاست وناڕاستی پێدیاری ده‌کرێت، وه‌داوای خوێندنه‌وه‌یه‌کی
نوێ ده‌کات بۆ چه‌می صه‌حابه‌و وه ئه‌و به‌پێچه‌وانه‌ی سه‌رجه‌م زانایان وفقه‌هاو
ئه‌هلی که‌لامی ئه‌هلی سونه‌ته‌وه که‌ڕایان وایه صه‌حابه‌ی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)
که‌هه‌موویان ڕاستگۆو دادپه‌روه‌رن(عدول) ئه‌و ده‌ڵیت نه‌خێر وانیه‌و مه‌رج نیه
هه‌موویان عدول بن.
تورابی داوای داڕشتنه‌وه‌ی سه‌رله‌به‌ری
ئیسلام ده‌کات به‌جۆرێکی وه‌ها گونجاو بێت له‌گه‌ڵ داب ونه‌رێت وبیرکردنه‌وه‌و تایبتمه‌ندێتی
هه‌موو گه‌لانێدا به‌پێی عورفی تایبتی خۆیان ووه‌چه‌ند ئاینداریه‌کی ئیسلامی
هه‌بێت وه‌ک ئیسلامه‌تی سودانی‌و میسری وهتد، له‌گه‌ڵ بوونی خاڵی هاوبه‌ش له‌نێوان
هه‌موو دیدو بیرکردنه‌وه جیاوازه‌کاندا. وه‌یه‌کێکی ترله‌بۆچوونه‌کانی تورابی
ئه‌وه‌یه‌داوای نوسینه‌وه‌ی فقهێکی میللی(الفقه الشعبی) ده‌کات، واته فقهێک بێت
ته‌نها له‌لایه‌نی ئه‌هلی فقهو زانسته‌وه نه‌نوسرێته‌وه، به‌ڵکو له‌لایه‌ن سه‌رجه‌م
میلله‌ته‌وه بنوسرێته‌وه‌و کۆده‌نگی(الاجماع)ی میلله‌تی‌له‌سه‌ربێت، وه‌لێره‌دا
که (الاجماع)له‌دوای قورئان و سونه‌تی پێغه‌مبه‌ره‌وه(د.خ)وه‌ک سه‌رچاوه‌ی ته‌شریع
لای سه‌رجه‌م زانایانی فقهیی ئیسلامی وهیچ خیلاف وجیاوازیه‌کیان نیه، تورابی
پێچه‌وانه‌ی ئه‌هلی سونه (الاجماع)ی زانایانی فقهی ڕه‌تده‌کاته‌وه‌و بۆچونی
تایبه‌تی خۆی هه‌یه له‌وباره‌یه‌وه.
له‌باره‌ی ئافره‌ته‌وه تورابی جیا له‌دیدوبۆچوونی
زانایان وبنه‌ما گشتیه‌کانی ئیسلام زیاتر بیر کردنه‌وه‌ی نزیکه له‌بزاڤه‌کانی
ژنان له‌ڕژئاواو تاڕاده‌یه‌ک ئه‌و گوتاره‌په‌سه‌ند ده‌کات وه‌ک له‌وه‌ی ڕه‌نگدانه‌وه‌ی
فکرێکی ئیسلامی ئوصولی بێت، وه‌تورابی زۆرپێداگیری له‌یه‌کسانی ڕهای نێوان
نێرو مێ ده‌کات هه‌تا له‌ڕوی فسیۆلۆجیشه‌وه، که‌ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ی ڕاستیه‌کی
به‌رجه‌سته‌یه، وه بڕوای به‌تێکلاَوی هه‌ردوو ڕه‌گه‌ز هه‌یه‌و له‌کاتی ڕاگه‌یاندنی
به‌ره‌ی ئیسلامیدا(الجبهه الاسلامیه)یه‌که‌م ڕێکخراوی ئیسلامی بوو که‌تێکه‌لاَوی
ژن وپیاوی قبوڵکرد له‌بنیاتی ڕێکخستنه‌کانیدا.
یه‌کێکی‌ترله هێڵه فکریه‌کانی تورابی مه‌سه‌له‌ی
هاولاَتیبوونه(المواگنه) هه‌تا ئێستا جێگه‌ی مشتومڕی ناوه‌نده ئیسلامیه ته‌قلیدیه‌کانه‌و
وه‌تورابی به‌ده‌رچووله‌ئیسلام ناوزه‌دده‌که‌ن، وه‌ئه‌و بڕوای وایه که‌هاولاَتی
یه‌ک ولاَتی خاوه‌ن سیاده‌و یه‌ک چوارچێوه‌ی جوگرافی یه‌کسانن له ئه‌رک
ومافداو هیچ جیاوازیه‌کیان نیه‌وبه‌بێ گوێدانه ئاین وعه‌قیده، واته مافه‌کان
وئه‌رکه‌کان به‌پێی چه‌مکی هاولاَتی بوون دیاری ده‌کرێت نه‌ک عه‌قیده، به‌لاَم
ڕای بزاڤه‌کانی تروایه که‌ئه‌رکومافه‌کان له‌سه‌ر بنه‌مای عه‌قیده‌وئاین دیاری
ده‌کرێت نه‌ک ولاَت ونیشتمان، وه‌تورابی پێش ئه‌وه‌ی جڵه‌وی ده‌سه‌لاَت بگرێته
ده‌ست له‌ناو بزاڤی ئیسلامی سوداندا ئه‌م بۆچوونه‌ی خۆی په‌ێڕه‌وکردو زۆرناموسڵمانی(به‌تایبه‌تی
مه‌سیحی) له‌ناو ڕێکخستنه‌کانی خۆیدا قبوڵکردو زۆریشیان گه‌یشتنه ئاستی سه‌رکردایه‌تی،
وه‌له‌ناو ده‌ستوری حکومه‌ته‌که‌شیدا ئه‌م بنه‌مای داناو پراکتیزه‌ی‌کرد، وه‌ئه‌مه‌ش
یه‌که‌م نمونه‌ی بزاڤی ئیسلامی هاوچه‌رخه و ئێستا له‌تورکیاو له‌ناو پارته‌که‌ی
ئه‌ربه‌کانی کۆن وئاردۆگانی ئێستادا پراکتیزه‌کراوه.
تورابی سزای هه‌ڵگه‌نه‌وه له‌ئاین(حد
الرده) ڕتده‌کاته‌وه‌و وه‌هه‌موو سزایه‌کی قانوونی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه له‌ئاین قبوڵ
ناکات و وه‌وای داده‌نێت ئه‌وه بریتیه له‌ئازادی فکرو بیروباوه‌ڕو بۆکه‌س نیه
خه‌ڵکی به تۆبزی بخاته ژێریه‌ک جۆره‌بیرکردنه‌وه که‌خۆی په‌سه‌ندی ده‌کات
خه‌ڵکی‌ترقبوڵی‌ناکات.
له‌بواره‌کانی هونه‌روداهێناندا له‌کتێبه‌کانی(قیم
الدین ورسالیه الفن)(نماق اسلامسه) هیچ جۆره سڵکردنه‌وه‌یه‌کی نیه‌و ڕێگابه‌هه‌موو
جۆره‌کانی هونه‌رده‌دات مه‌گه‌ر هونه‌رێک که‌حه‌رامێکی ئه‌خلاقی بێت، وه بانگه‌وازی
سه‌رجه‌م موسڵمانان ده‌کات بۆ ئاشتبوونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ هونه‌ردا وه‌وای ده‌دانێت
که‌هونه‌ر ڕێگاو هۆکارێکه بۆگۆڕان ورێفۆرمی کۆمه‌لاَیه‌تی وسیاسی وپێشکه‌وتن.
تورابی بیریارێکی ئازاده له‌هه‌موو کۆتو
پێوه‌نده‌کان خۆی داڕنیوه‌و هه‌مووئه‌مانه‌ش وای کردوه که‌جێگه‌ی دوودڵی زۆرێک
له‌ناوه‌نده ئیسلامیه‌کان بێت، وه‌ئه‌وان زۆرترین دژایه‌تی ده‌که‌ن وزۆر تۆمه‌تی
ده‌ده‌نه پاڵ وبیرکردنه‌وه‌کانی ڕه‌تده‌که‌نه‌وه‌و، یه‌کێک له‌وانه‌ی هه‌تا ئێستا
بۆچوونه‌کانی تورابی قبوڵ کردوه(فتحی یکن)ڕابه‌ری برایانی موسڵمانی
لوبنان(الاخوان المسلمون اللبانی) یه‌و وه‌ئه‌و وای داده‌نێت که‌تورابی وه‌ک هه‌ریه‌ک
له(سید قطب)و(ڕاشد الغنوشی) خاوه‌ن قوتابخانه‌یه‌کی نوێگه‌ری سه‌ربه‌خۆیه‌و وه
وای داده‌نێت که یه‌کێکه‌له‌وانه‌ی بیری قوتابخانه‌ی ئیخوانی نوێده‌کاته‌وه.
تورابی وسیاسه‌ت: تورابی بڕوای وانیه که
بیریارو موجته‌هید هه‌رده‌بێت به‌هه‌م هێنه‌ری فکرو بۆچوون بێت ئه‌گه‌ر به‌فکرو بۆچوونه‌که‌ی
ده‌وڵه‌ت بنیات نه‌نێت، هه‌روه‌ک خۆی توانی له‌سه‌ربنه‌ما فکریه‌کانی ده‌وڵه‌ت
دروست بکات، وه‌ڕای وایه نابێت ڕابه‌ران وبیریاران خاوه‌ن قه‌ڵه‌کان هه‌ربنوسن ڕه‌خنه‌گربن
له‌ده‌سه‌لاَت، چونکه ده‌سه‌لاَ هیچ کاتئاماده نیه گوێیان لێبگرێت، به‌ڵکه‌و ده‌بێت
خۆیان هه‌وڵی دروست کردنی ده‌سه‌لاَت بدهن وجڵه‌وی سیاسه‌ت بگرنه ده‌ست وه‌ک(خومه‌ینی)له‌ئێران
چۆن ده‌وڵه‌تی پێکهێناو هه‌تا مرد جڵه‌وی حکومه‌ت له‌ده‌ستی خۆی‌بوو، وه‌بڕوای
به‌پێکه‌وه گرێدانی فکرو سیاسه‌ت هه‌یه‌و بۆئه‌وه‌ی له بیریارێکی ئازاده‌وه
ببێت به‌بیریارێکی وه‌ها که‌خه‌ڵی‌داواکاری لێی‌هه‌یه‌وهه‌تا له‌وێوه ته‌وزیفی
فکرو ئیجتیهاداته‌کانی بکات وبیخاته خزمه‌تی پرۆژه‌سیاسیه‌که‌ی، وه‌سیاسی‌ئه‌گه‌ر
خاوه‌نی فکرو بیرکردنه‌وه نه‌بوو چۆن ده‌توانێت پێشه‌وایه‌تی میلله‌ت وولاَت
بکات وگۆڕان بکات وخۆشگوزه‌رانی ده‌سته‌به‌ر بکات ولاَت پێشبخات؟.
لێره‌دا تورابی دارێکی له‌ناوه‌ڕاستدا
گرتووه‌و وه‌ده‌یه‌وێت له‌یه‌ک کاتدا بیریارو سیاسی بێت، وه ده‌یه‌وێت پێگه‌ی خۆی
وه‌ک بیریاریارێکی دیارو خاوه‌ن فکری سه‌ربه‌خۆ بپارێزێت وه‌له‌هه‌مان کاتیشدا سیاسیه‌کی
سه‌رکه‌تووی خاوه‌ن پرۆژه بێت، به‌لاَم له‌م یاریه‌دا نه‌یتوانی زۆر به‌رده‌وام
بێت ولایه‌نی سیاسه‌ت زاڵ بووبه‌سه‌ر لایه‌نه فکریه‌که‌یداو، وه‌نه‌یتوانی ببێته
سیاسی وده‌سه‌لاَتێکی خۆشه‌ویست وته‌نانه‌ت له‌ولاَته‌که‌ی خۆشیدا پێگه فکریه‌که‌ی
له‌ده‌ستداوئه‌و تورابیه‌ی گوتاره‌کانی پڕبوون له شوراو دیموکراسی کاتێک ده‌سه‌لاَتی
گرته ده‌ست هیچ حسابێکی بۆئه‌م چه‌مکانه نه‌کردو به‌ڵکو بووه سیاسیه‌کی خۆپه‌سه‌ندی
تاکڕه‌و نه‌ک هه‌رحسابی بۆ ڕای به‌رمبه‌رنه‌کرد ته‌نانه‌ت له‌ناو خودی حزبه‌کی
خۆشیدا گاڵته‌ی به ڕاوبۆچوونی هاوکاره‌کانی ده‌کرد وبه‌ساده‌وکاڵفام ناوی ده‌بردن،
هه‌تاکار گه‌یشته ئه‌وه‌ی که سه‌رکرده‌کانی حزبه‌که‌ی یاداشتێکیان دابه عومه‌ر
به‌شیرو سکالاَیان له هه‌ڵسوکه‌تی تورابی کرد که‌دوایی به(مژکره‌العشره)
ناسراو داوای که‌مکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌کانی تورابیان کرد له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا
که‌زۆریان له قوتابیه‌کانی خۆی بوون.
تورابی هه‌رچه‌ند بانگه‌وازی ئه‌وه‌ی ده‌کرد
که‌هه‌رکه‌سێک ته‌مه‌نی گه‌یشته شه‌ست ساڵ ده‌بێت واز له‌کاری سیاسی وڕێکخستن
بهێنێت وجێگه چۆڵ بکات بۆچینی لاوان وئه‌وان جڵه‌وه‌ی کاربگرنه ده‌ست، به‌لاَم
خۆی ئه‌و بۆچوونه‌ی خۆی قبوڵ نه‌کردو ته‌مه‌نی ئێستا سه‌رو حه‌فتاو پێنج ساڵه‌وئاماده
نیه ده‌ست له ڕابه‌رایه‌تی‌حزبه‌که‌ی به‌ربدات وجێگه‌بۆلاوان چۆڵبکات وازله‌وکورسیه
بهێنێت که‌نیوسه‌ده‌یه چنگی لێگیر کردوه، وه‌هه‌وڵی دوورخستنه‌وه‌ی ئه‌وگه‌نجانه
ده‌دات که‌بیرکردنه‌وه‌کانی ئه‌و وه‌رناگرن، وه‌بۆئه‌مه‌ش بیانوی ئه‌وه‌یه که‌هێشتا
شۆڕشه‌که‌ی به‌پایان نه‌گه‌یشتوه‌و نه‌گه‌یوه‌ته ئه‌نجام، وه‌ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌کی
لاوازه ته‌نها مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه کورسیه‌که‌ی چۆڵ نه‌کات.
تورابی هه‌رچه‌ند سه‌رکردایه‌تی حزبه‌که‌ی(المۆتمر
الوگنی السودانی) وخودی عومه‌ر به‌شیر هه‌وڵی زۆریاندا که‌ده‌سه‌لاَته‌کانی که‌م
بکه‌نه‌وه‌و وسنورێک بۆ سه‌ره‌ڕۆیه‌کانی دابنێن، به‌لاَم نه‌یانتوانی هیچ گۆڕانێک
له‌که‌سێک بکه‌ن که‌بۆچوونه‌کانی خۆی زۆرلاپه‌سه‌نده‌و زۆر زه‌حمه‌ته بۆچوونی
که‌سانی تر وه‌ربگرێت وئیعترافی پێبکات، ئه‌م کێشه‌ناوخۆیه‌ی حزب درێژه‌ی کێشا
هه‌تا حزبو حکومه‌ت بڕیاری لابردن وه‌ده‌رنانیان له‌حزب وحکومه‌ت بۆده‌رکردو بڕیاریان
دا تورابی بچێته ماڵه‌وه‌و وازله‌کاری سیاسی بهێنێت، به‌لاَم داخۆ که‌سایه‌تیه‌کی
وه‌ک تورابی ئه‌وبڕیاره قبوڵ ده‌کات وده‌توانێت به‌بێ ململانێی سیاسی ژیان
بباته‌سه‌ر به‌کۆتایی ته‌مه‌نه‌وه؟ وه‌لاَم نه‌خێر، وه‌هه‌رله‌یه‌که‌م ڕۆژی بڕیاره‌که‌وه
که‌وته‌هه‌وڵی پێکهێنانی حزبێکی نوێ‌وهه‌رچه‌ند زۆرێک له‌که‌سایه‌تیه دیاره‌کانی
جیهانی ئیسلامی هه‌وڵیانداو زۆر ئامۆژگاری تورابیان کرد که‌گۆڕپانی سیاسه‌ت چۆڵ
بکات وببێته بیریارو ره‌نگڕێژێکی پشتی حکومه‌ته‌که‌ی به‌شیرو وه‌ک که‌سایه‌تیه‌کی
مێژوویی که‌حکومه‌تێک له‌سه‌ر بنه‌ما تێۆره فکریه‌کانی دروست بووه‌و درێژه‌به‌مێژووه
بدات، به‌لاَم تورابی له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نی زۆرو ئه‌مونی تاڵ ودوورودرێژی کاری سیاسی
گوێی به‌وئامۆژگاریانه نه‌داوبه‌هیوای گه‌ڕانه‌وه‌ی جارێکی‌تربۆسه‌رکورسی ده‌سه‌لاَت
حیزبێکی نوێی ڕاگه‌یاند له‌گه‌ڵ ئه‌و حکومه‌ته‌ی خۆی له‌تێوره فکریه‌کانی پێکیهێنابوو
که‌وته کێشمه کێش و وه‌بڕوای وابوو ناخۆشی به‌ری کورته‌وجارێکی تر مێژوو لای
خێری لێده‌کاته‌وه جڵه‌وی ده‌سه‌لاَت ده‌گرێته‌وه ده‌ست، به‌لاَم جارێکی‌ترو
له‌م ته‌مه‌نه به‌سه‌رچووه‌ی تورابیدا هه‌لی یه‌که‌مجاری بۆناڕه‌خسێت وکاتی
کارکردن وسه‌رده‌می تێپه‌ڕیوه‌و، چونکه‌له‌سه‌ره‌تای‌کارکردنیدا وه‌ک بیریارێکی
نوێخوازی ناوه‌ندی کاری ئیسلامی جێگه‌ی هیوای هه‌زاران گه‌نج وڕۆشبیرو نیشتمانپه‌وه‌ری
ولاَته‌که‌ی ده‌ره‌وه‌ی ولاَته‌که‌ی بوو، به‌لاَم ئێستا تورابی خۆشه‌ویستی ده‌سه‌لاَت
وتێکه‌لاَبوونی به‌هه‌ڵدیره‌کانی سیاسه‌ت ته‌واو لایه‌نه فکریه‌کانی لێڵکردوه‌و
خۆرشه‌ویستی خۆی له‌ده‌ستداوه.
وه‌له‌کاتی ئێستادا هیچ که‌س گه‌شبین نیه
به‌کاری سیاسی تورابی وله‌ناوجه‌ماوه‌ری سودانیدا به‌بارێکی قورسی سه‌رشانی
خۆیان زانیوه‌و هیوای ئه‌وه‌یان بووه لێی ڕزگارببن، وه‌حکومه‌تیش گه‌یشتوه‌ته‌ئه‌و
بڕوایه‌ی که‌به بوونی تورابی ناتوانێت ئارامی ده‌سته‌به‌ربکات، وه ئۆپۆزیسیۆنی
سودانیش خاوه‌ن ئه‌زمونێکی تاڵن له‌گه‌ڵ تورابیدا وهه‌مووکات کوته‌کی حکومه‌ت له‌هاوپه‌یمانی
تورابی به‌باشتر ده‌زانن، وه‌حکومه‌ته هه‌رێمیه‌کانیش هه‌موو کێشه‌کانیان له‌گه‌ڵ
حکومه‌تی سوداندا تورابی به‌هۆکار ده‌زانن، وه‌ئه‌مه‌ریکاش به‌ڕابه‌ری بیری
ئوصولی جیهانی داده‌نێت، وه‌بزاڤه ئیسلامیه‌کانیش به‌که‌سێکی ده‌ره‌وه‌ی خۆیانی
ده‌ده‌نێن،ته‌نانه‌ت به‌ره‌ی ئیسلامی سودانیش که‌خۆی دامه‌زرێنه‌ریه‌تی وای
داده‌نێن ئه‌وه قۆناغێکی مێژووی کاریان بووه‌و وه‌ستان له‌سه‌ری‌له‌کاتی ئێستادا
پێویست نیه.
سه رچاوه : ئیسلام په یک
