گفت وگو با دکتر جلالی زاده : حل اختلافات مذهبی در گرو مراجعت مسلمانان به قرآن و سنت است
گفت وگو با دکتر جلالی زاده: حل اختلافات مذهبی در گرو مراجعت مسلمانان به قرآن و سنت است
متن گفت وگوی شفقنا با دکتر جلالی زاده را بخوانید:
*هر سال با نزدیک شدن به ایام میلاد حضرت رسول اکرم(ص) بحث هفته وحدت و ضرورت و اهمیت این موضوع هم که در تقویم رسمی وجود دارد، مورد توجه محافل خبری و رسانه ای قرار می گیرد. با پایان این هفته مجددا بحث تا سال دیگر و هفته وحدت دیگر فراموش می شود. با توجه به تجربه ای که در سی و پنج سال گذشته داشته ایم، اساسا مساله ای به نام وحدت که یکی شدن معنا می دهد، موضوعیت دارد یا خیر ؟
جلالی زاده: در نصوص دینی اسلام بر عدم افتراق و تفرقه بین مسلمانان بسیار تاکید شده است که مسلمانان از یکدیگر جدا نشوند، با همدیگر مخالفت نکنند، مخالفت آنها به نزاع و درگیری کشیده نشود و نزاع و درگیری موجب سستی و ضعف و ناتوانی آنها نشود. آیات فراوانی وجود دارد که به صراحت از مسلمانان می خواهد که دچار تفرقه و دودستگی نشوند، در مقابل همدیگر نایستند و موجب از میان رفتن ابهت و شوکت خود نشوند. در عین حال باید مشخص کرد که منظور از وحدت چیست؟ اگر منظور از وحدت این است که یک گروه در همه موارد تابع گروه دیگر شوند، شدنی نیست چون حتی اگر مذاهب اسلامی هم به وجود نمی آمدند، قطعا بین مسلمانان اختلاف نظر وجود داشت. چنانکه در زمان پیامبر(ص) هم بوده و ایشان هم تایید کرده است بنابراین اختلاف نظر، مساله ای طبیعی است و نمی توان گفت می توان جامعه ای را اداره کرد و اختلاف نظری نباشد. جامعه ای که اختلاف نظری در آن نیست، جامعه مرده و بی حرکتی است که به دور از جنبش و حیات و زندگی است. اینکه امروز در جامعه خود مدارا و زندگی مسالمت آمیز و همزیستی را تمرین کنیم، واقعا جالب و ارزشمند است. در طول این سی و پنج سال در ایران شاهد شعارها، کنفرانس ها و مراسم بسیار در مورد وحدت بوده ایم اما امروز مشاهده می شود که خود آقای هاشمی که همیشه در مملکت، سردمدار و نفر دوم بوده است، می گوید که پس از چندین سال برگزاری کنفرانس های وحدت به هیچ نتیجه عملی نرسیده ایم. این مشخص می کند که اگر موضوعی به عنوان شعاری مطرح شود و تلاش، جدیت و اراده قوی پشت آن نباشد، مطمئنا به نتیجه ای نمی رسد. در حالی که اگر بحث این باشد که گروه های مختلف مذهبی اعم از شیعه زیدیه، اسماعیلی، امامی، مذاهب شافعی، حنفی، مالکی حنبلی و گروه های دیگری که در جهان اسلام هستند همدیگر را بپذیرند، برای همدیگر احترام قایل باشند و نوعی تسامح و تساهل در جامعه اسلامی حاکم شود، در جهان امروز بیشتر جواب می دهد.
* از یک سو در اسلام و قرآن به مسلمانان توصیه شده است که از تفرقه پرهیز کنید اما از سوی دیگر خداوند در قرآن به تفاوت انسان ها اشاره می کند و یکی از حکمت های تفاوت انسان ها در نژاد ها و زبان ها، شناخت انسان ها از یکدیگر معرفی شده است. از طرف دیگر نیز عده ای هم تلاش می کنند که باید وحدت کنیم اما عملا هیچ کاری نمی کنند. آنچه براساس دستورات اسلامی توصیه شده است، چیست؟
جلالی زاده: همیشه اختلافی که مذموم است و در شریعت اسلام هم مورد نکوهش قرار گرفته، اختلافی است که ناشی از غرور، خودخواهی، منفعت طلبی، تسلط بر دیگران، ظلم و بی عدالتی در حق دیگران، همه امتیازها را به خود اختصاص دادن و بسیاری مسایل دیگر است که وجود دارد. اختلافی که در طبیعت، رنگ ها و زبان ها مشاهده می شود، موجب زیبایی هستی و ترقی، رشد، شکوفایی و پیشرفت ملت ها می شود. در قرآن به اختلاف بین شب و روز، اختلاف بین آسمان ها و زمین، اختلاف بین زبان ها و رنگ ها و اختلاف بین قبایل و ملت ها اشاره شده است. اختلافی که باید از آن دوری کرد و آن را نپذیرفت، اختلافی است که جامعه را به جامعه ای دو قطبی تبدیل کند یعنی جامعه ای که همیشه می خواهد با زبان زور، چماق و فشار مخالفان را حذف کند. وگرنه در صدر اسلام هم بین صحابه اختلاف وجود داشت؛ خوارج در زمان حضرت علی یکی از نمونه های آن است که در مقابل خلیفه برحق مسلمانان قیام کردند و اسلحه کشیدند. حضرت علی در مسجد آنها را راه می دهند، سهمیه آنها را از بیت المال قطع نمی کند و بسیاری از مسایل دیگر که در زمان های پیشین هم بوده است. آنچه که طبیعی است، نمی توان انکار کرد اما اختلافی که از نظر اسلام ناپسند است، اختلاف تصنعی است یعنی اختلافی که ناشی از فردگرایی و منفعت طلبی شخصی و گروهی است. وگرنه هرچند اسلام، خود اختلاف را در مسایل مختلف پذیرفته اما راه حلی که برای آن گذاشته، مساله شورا و خرد جمعی است. در قرآن سوره ای به نام «شورا» نامیده شده است؛ هدف این سوره این است که مسلمانان کارهای خود را با مشورت انجام دهند. در حالی که وقتی دو، سه، چهار نفر حتی اگر نیت آنها خالصانه باشد، با همدیگر ارتباطی نداشته باشند، خود به خود هر کدام راهی را برای خود پیش خواهد گرفت. این راه ها و سایر مذاهب اسلامی که امروز پیش آمده اند، مطمئنا اختلافاتی را با همدیگر خواهند داشت اما اگر قبل از ادامه مسیر، این چند نفر افراد اندیشمند و صاحب نظر با همدیگر جمع شوند، مطمئنا نظر بعضی از آنها به خاطر دیگر تغییر خواهد کرد. متاسفانه امروز که اختلافات مذهبی در جوامع اسلامی مشاهده می شود، به این دلیل است که هنوز هیچ کس نیامده است علت یابی کند و بگوید علت تفرقه و اختلاف چه بوده است. به هر صورت شاید موارد بسیاری از اختلافات کلامی، طایفه ای، قبیله ای، مذهبی و این مسایل مطرح شود اما مهمترین علت اختلاف مسلمان ها این بود که حکومت به وسیله معاویه از خلافت به سلطنت تبدیل شد و دیگر چون هیچ جایی برای تجمع علما و بزرگان دین نبود که کنار همدیگر جمع شوند و یک رأی واحد را در مورد مسایل مختلف دهند، بعد از این متاسفانه در طول تاریخ شاهد مذاهب مختلف اسلامی بودیم و هیچ فرصتی هم پیش نیامد که مجتهدان و مراجع در کنار هم بنشینند و با استفاده از قرآن و سنت نظریه واحدی را ارائه دهند.
*مسیحیان دو مذهب دارند؛ کاتولیک و پروتستان. در دین اسلام هم پیروان اسلام به مذاهب و فرق گوناگون تقسیم شده اند. در ادیان دیگر هم همینطور است و نحله های مختلفی فعالیت می کنند اما هیچکدام از این فرق، مذاهب و پیروان ادیان به اندازه مسلمانان دم از وحدت نمی زنند و به اندازه مسلمانان هم با یکدیگر دعوا نمی کنند. این تناقض و پارادوکس از کجا می آید؟
جلالی زاده: تناقض موجود ناشی از عدم مراجعت به متون قرآن و سنت و مکاتب شریعت و همچنین عدم اخلاص در حل مشکلات مسلمانان، حزب گرایی و گروه گرایی و منافع شخصی و گروهی است وگرنه اگر مسلمانان، ضرورت حفظ جامعه اسلامی را احساس کنند و قبل از هر چیز تبلیغ اسلام در جهان غیر اسلامی برایشان مهم باشد، به جای به هدر دادن این همه نیرو در داخل جامعه اسلامی، می توانستند این همه نیرو و هزینه را صرف تبلیغ اسلام بین سایر ادیان و مذاهب کنند و مطمئنا نتیجه و محصول آن بسیار بهتر از امروز می شد. ما امروز متاسفانه نه تنها نمی توانیم اسلام را آنگونه که هست، به جوامع مختلف معرفی کنیم بلکه با نزاع ها و اختلاف هایی که بین خود ما وجود دارد، حتی چهره اسلام را بین خود جوانان در جامعه اسلامی مخدوش کرده ایم و متاسفانه باعث شده ایم بسیاری از جوانان دین گریز شوند.
*در کشورهای مختلف اسلامی، بعضی کشورها اغلب سنی و برخی دیگر بیشتر شیعه هستند. در دوره های تاریخی بعد از اسلام هم همیشه یک تفرقه وجود داشته است. با توجه به تجربیات و مطالعاتی که داشته اید، اگر بخواهیم یک کشور را به عنوان کشوری که زندگی مسالمت آمیز مذاهب در آن وجود دارد، به کدام کشور می توان اشاره کرد؟
جلالی زاده: در بین کشورها شاید بتوان ایران را به عنوان نمونه نام برد. شهروندان ایرانی و ایرانی ها از هر قوم و قبیله ای به دور از دخالت برخی افرادی که منافع آنها در تفرقه و افتراق است، از نظر مسالمت با همدیگر نمونه هستند. بعضی کشورهای دیگر را هم می توان نام برد اما در این کشورها به خاطر فشارهایی که هست، شاید کسی احساس وجود نکند اما خدا را شاکریم که در ایران این تفاهم و برادری وجود دارد. مشکلاتی هم که از جانب برخی افراد برای برخی دیگر به وجود می آید، ارتباطی به خود ایرانیان ندارد.
*این تجربه زندگی مسالمت آمیز ایرانیان را چگونه می توان به دیگر کشورها هم ارائه دادد و کمی از بار تألمات و فجایعی که در سوریه، عراق، یمن، نیجریه در حال رخ دادن است، کم کرد؟
جلالی زاده: اصلا ما کاری به اختلافات مذهبی نداشته باشیم. اگر هر انسان مسلمان شیعه یا سنی به متون قرآن و سنت مراجعه کند و در این آیات و روایات، ارزش انسان را بشناسد، جایگاه انسانیت، حقوق انسان ها، عدالت و دفاع از مظلوم را بداند، دیگر مساله حل است. این تعصبات غیر انسانی و کورکورانه متاسفانه کاری کرده است که شفقت، رحمت، مهر و محبت اسلامی از دل برخی رخت بربسته است. من کاری به شیعه یا سنی ندارم، همسایه و همشهری من در جامعه اسلامی، مسیحی، یهودی و هر که باشد، اسلام به من اجازه نداده که حق این شخص را ضایع کنم. دوری مسلمانان از منابع اصیل اسلامی، اخلاق و اسوه های نمونه ای که در صدر اسلام بوده اند موجب شده که شفافیت، صداقت و پاکی از دل ها رخت بربسته و امروز دل های ما را زنگار جهل و تعصب و تبعیض فرا گرفته است و هیمن مساله باعث شده است تا هم به جامعه اسلامی ضربه بزنیم و هم متاسفانه به خود اسلام آسیب هایی کلی برسانیم.
*اگر بخواهید به بزرگترین تجربه خود در سی و پنج سال گذشته از هفته وحدت اشاره کنید و آنچه موجب حسرتتان شد یعنی دوست داشتید این گونه اتفاق بیفتد و نیفتاده است، به چه مساله ای اشاره می کنید؟
جلالی زاده: متاسفانه امروز برخی افراد به خاطر منافع شخصی خود کاری می کنند که فاصله و تفرقه و دوری بین مسلمانان ایجاد شود. بعضی از شخصیت ها در ایران به عنوان نمونه هایی هستند که بیشتر نگاه انسانی داشته اند و تلاش کرده اند که مسلمان ها از این تفرقه دوری کنند؛ باید از این افراد به عنوان الگوها و نمونه هایی برای تقریب مذاهب و نزدیک شدن دل های آحاد ملت استفاده کرد.
*با توجه به بحران چند ساله ای که در عراق است، تجربه آیت الله سیستانی را چگونه دیده اید؟
جلالی زاده: هر فردی که اقدامی انجام می دهد، مردم عملکرد او را می بینند و خود به خود در مورد او هم قضاوت می کنند. آنچه امروز بیشتر مورد نظر و مورد توجه مردم است، عملکرد شخصیت ها و رهبران دینی و مراجع مذهبی است که چه کسی در راستای وحدت مسلمانان، تقریب مذاهب، کم کردن فاصله ها گام برداشته است و چه افرادی بر خلاف وحدت گام برمی دارند و برخلاف وحدت، اعمالی را انجام می دهند که موجب بدبینی مسلمانان نسبت به همدیگر می شود. مردم چه در مورد مراجع مذهبی شیعه، چه در مورد اهل سنت قضاوت می کنند و امروز می توان مشاهده کرد که نظر بسیاری از مسلمانان در دنیا در مورد مراجع مختلف شیعه یا سنی چگونه است و خود این قضاوت مردم موجب پربار شدن کارنامه این شخصیت ها می شود.
منبع: شفقنا