تناقضات قرآنی -خلقت، شش روز بود یا هشت روز؟

تناقضات قرآنی یا وسوسه‌های شیطانی پاسخ به شبهات وارده بر قرآن

تحقیق و پژوهش: محمد احمدیان

شبهه‌ی نهم از تناقضات قرآنی

طرح شبهه

تناقضات قرآنی -خلقت، شش روز بود یا هشت روز؟

«سوره‌ی۷/۵۴، سوره‌ی۱۰/۳، سوره‌ی ۱۱/۷، سوره‌ی ۲۵/۵۹، به روشنی اعلام می‌کند که الله زمین و آسمان‌ها را در (۶) روز آفرید، امّا در «سوره‌ی ۴۱/۹-۱۲» جمع روزهایی که الله بدانها اشاره می‌کند (۸) روز است».

آیات مطرح در شبهه:

۱ـ ‏ إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَکَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ ‏ (اعراف/۵۴)

«پروردگار شما خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را در شش دوره بیافرید، سپس بر تخت (مرکز فرماندهی جهان) چیره شد (و به اداره جهان هستی پرداخت). با (پرده تاریک) شب، روز را می‌پوشاند و شب شتابان به دنبال روز روان است. خورشید و ماه و ستارگان را بیافریده است و جملگی مسخّر فرمان او هستند. آگاه باشید که تنها او می‌آفریند و تنها او فرمان می‌دهد. بزرگوار و جاویدان و دارای خیرات فراوان، خداوندی است که پروردگار جهانیان است.»

۲ـ ‏ إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِیعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَکَّرُونَ ‏

(یونس/۳)

«پروردگار شما خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را در شش دوره بیافرید، سپس به اداره جهان هستی پرداخت. زمام اداره جهان هستی به دست او است (و چرخش امور آن به فرمان او). کسی میانجی نمی‌تواند بشود مگر پس از اجازه او. این خدا است که صاحب و پروردگار شما است ، پس او را پرستش کنید (نه دیگری را). آیا گوشزد نمی‌شوید (و پند و عبرت نمی‌گیرید)؟»

۳ـ ‏ وَهُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ وَکَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَلَئِن قُلْتَ إِنَّکُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ ‏ (هود/۷)

«خدا آن کسی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید و (پیش از آن، جهان هستی جز موادّ مذاب گازی شکل گسترده در گستره گیتی نبود، و این جهان هستی و پای) تخت قدرت خدا بر (این ماده عظیم به ظاهر) آب، قرار داشت. (این آفرینش سترگ و شگفت را بدین خاطر ساخت ) تا شما را بیازماید ( و معلوم شود) که چه کسانی از شما کارهای نیکو می‌کنند ( و چه افرادی از شما کارهای بد می‌کنند). اگر به آنان بگوئی شما بعد از مرگ برانگیخته می‌شوید (و زندگی دوباره پیدا می‌کنید) کافران (از روی شگفت) می‌گویند (چیزی را می‌گوئی باورکردنی نیست و واقعیّت ندارد؛ بلکه ) این یک جادوگری آشکاری است (که خردها را به بازیچه می‌گیرد).»

۴ـ ‏ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِیراً ‏ [فرقان/۵۹]

«آن کسی‌که آسمان‌ها و زمین را و همه چیزهای میان آن دو را در شش دوره آفریده است ، و آن گاه بر تخت (فرماندهی و اراده امور جهان) نشسته است (و کار و بار کائنات را با دست قدرت خود چرخانده است و پیوسته مراقب احوال و اوضاع عالم بوده است). او دارای رحمت فراوان و فراگیر است (و رحمت عام وی همه موجودات را دربر گرفته است و مطیع و عاصی و مؤمن و کافر بر این خوان یغما نشسته‌اند اگر می‌خواهی از ادوار آفرینش هستی باخبر گردی) پس از شخص بسیار آگاه و فرزانه بپرس.»

۵ـ ‏ قُلْ أَئِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَندَاداً ذَلِکَ رَبُّ الْعَالَمِینَ * ‏ وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَکَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِینَ ‏* ‏ ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِیَا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ ‏ * ‏ فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَأَوْحَى فِی کُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا وَزَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظاً ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ ‏

[فصلت/ ۱۲-۹]

«بگو : آیا به آن کسی که زمین را در دو روز آفریده است ایمان ندارید، و برای او همگون‌ها و انبازهائی قرار می‌دهید؟ او (علاوه از این که آفریدگار زمین است) آفریدگار جهانیان هم می‌باشد. ‏ او در زمین بر فراز آن کوههای استواری قرار داد، و خیرات و برکات زیادی در آن آفرید ، و موادّ غذائی (مختلف و جوراجور ساکنان ) زمین را به اندازه لازم مقدّر و مشخّص کرد . اینها همه ( اعمّ از خلق زمین و ایجاد کوه‌ها و تقدیر اقوات) روی هم در چهار روز کامل به پایان آمد، بدان گونه که نیاز نیازمندان و روزی روزی‌خواهان را برآورده کند (و کمترین کم و زیادی در آن نباشد). ‏ سپس اراده آفرینش آسمان کرد ، در حالی که دود (گونه ، و به شکل سحابیها در گستره فضای بی‌انتهاء پراکنده) بود. به آسمان و زمین فرمود : چه بخواهید و چه نخواهید پدید آئید (و شکل گیرید). گفتند: فرمانبردارانه پدید آمدیم (و به همان صورت درآمده‌ایم که اراده فرموده‌ای). آن‌گاه آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز به انجام رساند، و در هر آسمانی فرمان لازمه‌اش را صادر (و نظام و تدبیر خاصّی مقرّر ) فرمود (و مخلوقات و موجودات متناسب با آنجا را آفرید). آسمان نزدیک را با چراغ‌های بزرگی (از ستارگان درخشان و تابان) بیاراستیم و (آن را کاملاً از آفات و استراق سمع شیاطین) محفوظ داشتیم. این (امور مذکوره، اعم از آفرینش جهان هستی و دوران شکل‌گیری و نظم دقیق، برجوشیده از) برنامه‌ریزی خداوند بسیار توانا و بس آگاه است.»

مقدمه

جمله‌ی کوتاه «فِی سِتَّه ایَّام» که معادل فارسی، «در شش روز» است، در چندین جای قرآن مطرح شده است. از جمله سوره‌های اعراف، یونس، هود و فرقان که منتقد بدانها استناد نموده است. و در مقام مقایسه موضوع‌های مطرح شده‌ی فوق، با طرح این موضوع در آیات (۹-۱۲) سوره‌ی فصّلت تحت عنوان :

قُلْ أَئِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَندَاداً ذَلِکَ رَبُّ الْعَالَمِینَ * ‏ وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَکَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِینَ ‏* ‏ ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِیَا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ ‏ * ‏ فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَأَوْحَى فِی کُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا وَزَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظاً ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ

تناقض و عدم انسجام در رشته‌ی کلام، در قرآن را می‌بینید. در نگاه سطحی و بدون دقّت به سیاق آیات، و بدون توجّه به آیات دیگر در همین باب، نوعی تضاد و تناقض مشاهده می‌شود، چون (۶) روز آیات فوق، با (۸) روز جمع‌بندی ظاهری آیات فصّلت، این گونه برداشت می‌کند. ولی واقعیّت امر خلاف این است.

پاسخ به شبهه:

۱ـ ابتدا لازم است، این نکته مورد بررسی قرار گیرد که «ایَّام» و «یَوم» در آیات مطرح در شبهه، روز معمول و متداول (۱۲) ساعتی که از گردش زمین به دور خودش حاصل می‌شود، نمی‌باشد؛ بلکه «ایَّام» به معنی «دوران» و برهه‌ای از زمان است، که شاید این دوران هزار سال یا کمتر، یا شاید میلیون‌ها سال طول هر دوره‌ی زمانی باشد. چون «یَوم» به معنی «روز» معمول نتیجه‌ی شکل گیری منظومه‌ی شمسی، و چرخش زمین به دور خودش و خورشید است که صورت نگرفته است، لذا لفظ «یَوم» به مفهوم امروزی بی‌معنی و فاقد اعتبار علمی می باشد، و منتقد آن را نادیده گرفته، دکتر محمدعلی رضایی‌اصفهانی، در کتاب پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، آورده کلمه‌ی «یوم» در قرآن به معانی زیر آمده است:

الف- از طلوع خورشید تا غروب آن: «فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاثَهِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ» بقره/۱۹۶

و هر کس که [قربانی حج] نیافت [باید] در هنگام صبح سه روز روزه بگیرد. بقره/ ۱۸۳و۱۸۴

ب- مقدار دوره‌ای از زمان: «فذکّرهم بِأیَّامِ اللهِ» و روزهای خدا را به آنان یادآوری کن. ابراهیم/۵

ج- زمان خارج از مفهوم مادی: یوم القیامه- الیوم‌الآخر، که در این حالت «یَوم» در مقابل کلمه‌ی «لَیل» قرار نمی‌گیرد، و مترادف لفظ «نهار» نیست.

۲- تصوّرات منتقد در محدوده‌ی زمین و منظومه‌ی شمسی است، هر چند «یَوم» در بقیه‌ی سیّارات منظومه‌ی شمسی یکسان نیست. چون از نظر کیهان شناسی و علم نجوم سال «کهکشانی» با سال زمینیان تفاوت فاحشی دارد. «اوبر یوز» فیزیکدان در کتاب «اتم‌های سکوت» سال کهکشانی را این‌گونه تعریف می‌کند : گردش خورشید در مدت ۲۰۰ میلیون سال به دور محوری در فضا، سال «کهکشانی» است. حال بنا به این تعریف علمی، اگر سال ۲۰۰ میلیون را به ۳۶۵ روز مطرح در زمین و منظومه‌ی شمسی تقسیم کنیم، عدد حاصل قابل مقایسه با (۱۲) ساعت ساکنان زمین نمی‌باشد.

۳- نظرات متفاوت در خلق زمین:

الف- نظریّه‌ی اوّل در خلق زمین از نظر سیاق آیات (۱۰) «وَ جَعَلَ فِیها رَوَاسیَ» عطف بر «خَلَقَ الأرضَ» در آیه‌ی (۹) گردیده است. و دو جمله‌ی « فِی یَومینِ لَه أنداداً، ذلِکَ ربُّ العالمِین» معترضه بوده، و فصل آن دو در آیات جداگانه، هیچ خللی بر جمله سازی و پیام اصلی آیات ندارد، و مجموعه‌ی عطف‌ها بر قید واحدی برمی‌گردند. زیرا از نظر ادبی و علم بلاغت، عطف‌های پی‌درپی به یک قید واحد (مکانی-زمانی) امری ممکن است؛ چون اصل بر اشتراک معطوف و معطوف علیه، بر قید واحد است. برای مثال : «أکرَمتُ زیداً و ضَرَبتُ عَمرواً و رأیتُ خالِداً فِی الدّارِ» کلیّه‌ی عطف‌ها به قید واحد «الدّار» ارجاع داده شده‌اند. طبق این نظریه خلق زمین و متعلّقاتش (۴) دوره طول کشیده، و خلق آسمان‌ها (۲) دوره، جمعاً (۶) دوره می‌شود.

قُلْ أَئِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَندَاداً ذَلِکَ رَبُّ الْعَالَمِینَ * ‏ وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَکَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِینَ ‏*

[فصّلت/۹و۱۰]

«بگو : آیا به آن کسی که زمین را در دو روز آفریده است ایمان ندارید، و برای او همگون‌ها و انبازهائی قرار می‌دهید؟ او (علاوه از این که آفریدگار زمین است) آفریدگار جهانیان هم می‌باشد. ‏ او در زمین بر فراز آن کوههای استواری قرار داد، و خیرات و برکات زیادی در آن آفرید ، و موادّ غذائی (مختلف و جوراجور ساکنان ) زمین را به اندازه لازم مقدّر و مشخّص کرد . اینها همه ( اعمّ از خلق زمین و ایجاد کوه‌ها و تقدیر اقوات) روی هم در چهار روز کامل به پایان آمد، بدان گونه که نیاز نیازمندان و روزی روزی‌خواهان را برآورده کند (و کمترین کم و زیادی در آن نباشد). » فصّلت/۹و۱۰

ب- نظریّه‌ی دوّم در خلق زمین از نظر آیات، نکته دیگری که از نظر علم کیهان شناسی قابل بحث و بررسی است، این است که اگر سیّارات هفت گانه‌ی منظومه‌ی شمسی که مافوق زمین ما قرار دارند، را به «سَبع سَماوات» تعبیر و تفسیر کنیم، دو روز یا دوران مذکور در آیه‌ی (۹) فصّلت، با دو روز یا دوران مذکور در آیه‌ی (۱۲) فصّلت مقارن و همزمان می باشند، چون مهندسی خلقت هستی و مراحل تکوّن نخستین زمین، یعنی مرحله‌ی اوّل مرحله‌ی «خاص» و کالی، و مرحله‌ی دوّم پختگی و رسیده شدن، یا به عبارتی مرحله‌ی ذوب شدن و گازی، و دیگری مرحله‌ی منجمد شدن، و شکل گیری کرات، همزمان آفرینش زمین را نیز دربردارد. زیرا چهار روز یا دوران مذکور در آیه‌ی (۱۰) خاص زمین و مکمّل دوران قبلی، که روی هم شش دوران می‌باشند. آیات (۲۷ تا ۳۲) سوره‌ی نازعات هم اشاره‌ای به این نظم و مهندسی در خلقت کرات است، طبق این نظریه خلق زمین و آسمان‌ها در (۲) دوره شکل گرفته، و (۴) دوره در آیه‌ی (۱۰) فصّلت مربوط به مهیّا شدن زمین برای زندگی گیاهی و انسانی است. و با این نظریه (۶) دوره مجموعه زمین و آسمان‌ها شکل گرفته است.

دو مرحله‌ی شکل‌گیری نظم و خلق زمین:

مرحله‌ی اوّل:

۱ـ خلق آسمان، با توجّه به آیات دیگر در قرآن، اشاره به خلق خورشید، کانون منظومه‌ی شمسی است.

‏ أَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّمَاء بَنَاهَا ‏ نازعات/۲۷

«(ای منکرانِ معاد !) آیا آفرینش (مجدّد پس از مرگ ) شما سخت‌تر است یا آفرینش آسمان که خدا آن را (با این همه عظمت سرسام‌آور و نظم و نظام شگفت، بالای سرتان همچون کاخی) بنا نهاده است‌؟» نازعات/۲۷

۲- سقف مورد اشاره، نظم بخشیدن به جاذبه‌ی خورشید و در مدار قرار دادن سایر سیّارات از جمله «زمین» در منظومه‌ی شمسی است.

‏ رَفَعَ سَمْکَهَا فَسَوَّاهَا ‏نازعات/۲۸

«ارتفاع و بلندای آن را بالا برد و گسترشش داد، و آن را آراسته و پیراسته کرد و سر و سامانش بخشید.» نازعات/۲۸

۳- دفع تاریکی و ایجاد روشنایی، بیانگر این واقعیت است که قبل از در مدار قرار گرفتن سیّاره‌ی زمین، و نظم بخشی منظومه‌ی شمسی، تاریکی و ظلمت حاکم بوده است، سپس نور و روشنایی پا به حیات می‌گذارد در نتیجه‌ی چرخش زمین به دور خودش، «لَیل» «ضُحی» به وجود می‌آید.

‏ وَأَغْطَشَ لَیْلَهَا وَأَخْرَجَ ضُحَاهَا ‏نازعات/۲۹

«و شب آن را تاریک کرد، و روزِ آن را پدیدار و روشن ساخت.» نازعات/۲۸

این مرحله، و آیات آن، مرتبط و هم معنی با آیات (۹-۱۱-۱۲) فصّلت است.

مرحله‌دوّم:

۱-در مرحله‌ی دوّم، زمین به صورت مستقل مورد بحث قرار می‌گیرد. در این مرحله از خلق آن صحبت نمی‌شود. چون خلق زمین همزمان با خورشید در مرحله‌ی اوّل شکل گرفته است، بلکه صحبت از «دَحو» مرحله‌ی بعد از خلق، گستراندن و شکل بخشی به زمین برابر مسؤولیت آن است.

‏ وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا ‏ نازعات/۳۰

«و پس از آن، زمین را غلتاند و (به شکل بیضی در آورد و) گستراند.» نازعات/۳۰

۲- بعد از گسترش زمین، آماده‌ی آبخیزی و رشد گیاهان و مراتع را پیدا می‌کند.

‏ أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءهَا وَمَرْعَاهَا ‏ نازعات/۳۱

«آب آن را و چراگاه آن را پدیدار کرد.» نازعات/۳۱

۳- با توجّه به سیاق آیات در مرحله‌ی نهانی جهت استواری زمین و بسترسازی شرایط زیست محیطی، کوه‌ها شکل می‌گیرد.

‏ وَالْجِبَالَ أَرْسَاهَا ‏ نازعات/۳۲

«و کوه‌ها را محکم و استوار کرد.» نازعات/۳۲

این آیات هم معنی با آیه‌ی (۱۰) سوره‌ی فصّلت است. در این نظریه (۴) دوره یا روز اختصاصی به این مرحله دارد. و در روز یا (دوره) در آیات (۹-۱۱-۱۲) مربوط به خلق زمین، خورشید و سایر سیّارات است.       «وَاللهُ أعلَم»

ج- نظریّه‌ی سوم در خلق زمین از نظر آیات، بعضی از مفسرین با تقدیر مضاف «تَتِمِّه» در نتیجه تقدیر کلام چنین می‌شود: «وَ قَدَّرَ حُصُولَ أقوَاتِها فِی تَتَمّهِ أربَعَه أیّامٍ» یعنی «خداوند خلق و ایجاد ارزاق را در تتمه‌ی چهار روز مقدّر فرموده، که ظرف چهار روز، ظرف برای خلقت زمین و پدید آوردن «ارزاق» با هم است. و مفسّران برای تفهیم موضوع در معیار زمانی می‌گویند : خداوند روز یکشنبه و دوشنبه زمین را خلق کرده، و سه‌شنبه و چهارشنبه موجودات و سایر مخلوقات مطرح در آیه آفریده است. و مراد خداوند از چهار روز، در تتمّه‌ی دو روز اوّل است. که جمعاً چهار روز می‌شود.»

شرح تفصیلی آیات :

یوم در لغت به معنی روز است. که در معادل فارسی در بسیاری از موارد، به معنی «دوران» استعمال می‌شود نه به معنی (۱۲) ساعت، به عنوان مثال می‌گوییم (یک روز مردم در سایه‌ی پیام اسلام زندگی می‌کردند و روز دیگر، جبّاران بنی‌اُمیّه و بنی عبّاس به مردم مسلط شدند)؛ پیداست (روز) در این تعبیرات به معنی (دوران) است خواه یک‌سال باشد، یا هزاران و یا میلیون‌ها سال، یا می‌گوییم یک روز کره‌ی زمین یکپارچه آتش بود، روز دیگر سرد شد، و آماده حیات، تمام این تعبیرات اشاره به دوران است.

اگر تصوّر شود که آسمان و زمین در شش روز آفریده شده به مصداق روز دنیای ما، بر خلاف فهم از قرآن و علم است. چون علم می‌گوید طبق نظریه‌ی دانشمندان، میلیاردها سال طول کشیده تا زمین و آسمان به وضع کنونی درآمده است. و در قرآن اشاره‌های زیادی به یوم و ایّام شده که منظور قرآن دوران است، و این دوران متفاوت است؛ شاید این دوران هزاران یا میلیون‌ها سال طول هر کدام از این دوره‌ها باشد.

مثلاً یوم به معنی تعبیر از عالم رستاخیز (یوم القیامه) واقعاً با تعبیر و تفسیر روز معمولی ما نمی‌خواند.

تصور، از یوم و تعمیم آن به روز حیات دنیای ما، در منظومه‌ی شمسی، و تعمیم آن به یوم‌های مورد نظر قرآن، که هر کدام موقعیتی و دورانی را اشاره می‌کند،‌ بر خلاف اصول علمی است. در حیات دنیای منظومه‌ی شمسی ما، (یوم یا روز) ما حصل حرکت سیّاره زمین روی مدار به دور خودش است، که طی شبانه‌روز (۲۴) ساعت، یک شبانه‌روزی را پشت‌سر می‌گذارد، و طی یک‌سال یا ۳۶۵ روز، یک دور کامل روی مدارش به دور خورشید گردش می‌کند. حال اگر برای دو سیّاره‌ی دیگر این منظومه ساکنانی فرضی در نظر بگیریم. و سال و شب و روز، ساکنان سیّاره‌ی زمین خودمان را با آنان مقایسه کنیم، چنین خواهد شد که با این تفسیر و تعمیم از (یوم و روز) مورد نظر قرآن کاملاً متفاوت خواهد بود. عطارد نزدیکترین سیّاره به خورشید که فاصله‌اش ۵۸ میلیون کیلومتر است؛ زمان گردش آن به دور خورشید طی ۲۴/۰ سال انجام می‌گیرد؛ یعنی حدود (۶/۸۷) روز، حدود سه ماه، و پلوتون فاصله‌اش از خورشید ۵۹۰۰ میلیون کیلومتر؛ و زمان گردش یک دور کامل آن به دور خورشید، (۲۴۸) سال است.

حال: مقایسه یک روز معمول و متعارف حیات ساکنان این سه سیّاره به طور تقریبی هر چند در بهار و پاییز طول شب و روزها، کم و زیادی دارد، امّا به تقریب طول و زمان یک روز در سیّاره‌ی زمین ۱۲ ساعت در نظر بگیریم، در عطارد که یک دورش به دور خورشید، طی حدود سه ماه صورت می‌پذیرد، یعنی در واقع سال آن سیّاره در سه ماه تمام می‌شود. روزش چند ساعت است ؟

یک روز زمین، ۱۲ ساعت است                   یک‌سال یک دور زمین می‌چرخد.

             X                                  عطارد که سه یک دور خورشید می‌گردد، یک روزش (۳) ساعت می شود

یعنی: زمان یک روز یا طول یک روز برای ساکنان عطارد، (۳) ساعت است.

و در سیّاره پلوتون :               ۱۲ ساعت           ۱ سال

ساعت ۲۹۶۷= 12× ۲۴۸= X × ۱ = X           ۲۴۸ سال

یعنی: زمان یک روز یا طول یک روز برای ساکنان پلوتون، ۲۹۶۷ ساعت یا ۲۶۶/۸ سال زمینی خواهد بود.

نتیجه می گیریم، ایّامی که در قرآن به آن اشاره شده، به هیچ وجه قابل تقسیم و تفسیر به روز حیات منظومه شمسی ما نیست، بلکه هر کدام اشاره به موقعیت و دورانی است؛ که در یک قالب سنجش واحد و مترادف با روز دنیای ما نمی‌گنجد و قابل تعمیم و تفسیر واحد و یکنواخت نبوده و نخواهد بود.

در آیات (اعراف/۵۴ – یونس/۳ – هود/۷ – حدید/۴ – سجده/۴ – فرقان/۵۹ – ق/۳۸) مراحل خلقت جهان در شش دوره (یوم) گفته شده‌است.

إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَکَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ ‏ (اعراف/۵۴)

«پروردگار شما خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را در شش دوره بیافرید، سپس بر تخت (مرکز فرماندهی جهان) چیره شد (و به اداره جهان هستی پرداخت). با (پرده تاریک) شب، روز را می‌پوشاند و شب شتابان به دنبال روز روان است. خورشید و ماه و ستارگان را بیافریده است و جملگی مسخّر فرمان او هستند. آگاه باشید که تنها او می‌آفریند و تنها او فرمان می‌دهد. بزرگوار و جاویدان و دارای خیرات فراوان، خداوندی است که پروردگار جهانیان است.» (اعراف/۵۴)

إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِیعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَکَّرُونَ ‏ (یونس/۳)

«پروردگار شما خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را در شش دوره بیافرید، سپس به اداره جهان هستی پرداخت. زمام اداره جهان هستی به دست او است (و چرخش امور آن به فرمان او). کسی میانجی نمی‌تواند بشود مگر پس از اجازه او. این خدا است که صاحب و پروردگار شما است ، پس او را پرستش کنید (نه دیگری را). آیا گوشزد نمی‌شوید (و پند و عبرت نمی‌گیرید)؟» (یونس/۳)

وَهُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ وَکَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَلَئِن قُلْتَ إِنَّکُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ ‏ (هود/۷)

«خدا آن کسی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید و (پیش از آن ، جهان هستی جز موادّ مذاب گازی شکل گسترده در گستره گیتی نبود، و این جهان هستی و پای) تخت قدرت خدا بر (این ماده عظیم به ظاهر) آب، قرار داشت. (این آفرینش سترگ و شگفت را بدین خاطر ساخت ) تا شما را بیازماید ( و معلوم شود) که چه کسانی از شما کارهای نیکو می‌کنند ( و چه افرادی از شما کارهای بد می‌کنند). اگر به آنان بگوئی شما بعد از مرگ برانگیخته می‌شوید (و زندگی دوباره پیدا می‌کنید) کافران (از روی شگفت) می‌گویند (چیزی را می‌گوئی باورکردنی نیست و واقعیّت ندارد ؛ بلکه ) این یک جادوگری آشکاری است (که خردها را به بازیچه می‌گیرد).» (هود/۷)

هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ السَّمَاء وَمَا یَعْرُجُ فِیهَا وَهُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (حدید/۴)

«او است که آسمانها و زمین را در شش دوره آفرید و سپس بر تخت (فرمانروائی کائنات) قرار گرفت. و او می‌داند چه چیز به زمین نازل و از آن خارج می‌شود، و چه چیز از آسمان پائین می‌آید و بدان بالا می‌رود. و او در هر کجا که باشید ، با شما است. و خدا می‌بیند هر چیزی را که می‌کنید.‏» (حدید/۴)

‏ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَکُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا شَفِیعٍ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ (سجده/۴)

«خدا کسی است که آسمانها و زمین و آنچه را که در میان آن دو است در شش دوره بیافرید و سپس بر تخت فرماندهی جهان قرار گرفت. بجز خدا برای شما هیچ یاوری (که شما را از عذاب خدا برهاند ) و هیچ شفیعی (که در پیش خدا – جز با اجازه خدا – برایتان شفاعت کند) وجود ندارد . آیا یادآور می‌شوید؟» (سجده/۴)

امّا در آیات سوره فصّلت/۹-۱۲ به نظر می‌رسد که هشت دوره بیان شده است :

‏ قُلْ أَئِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَندَاداً ذَلِکَ رَبُّ الْعَالَمِینَ ‏

(فصّلت/۹)

«‏بگو: آیا به آن کسی که زمین را در دو روز آفریده است ایمان ندارید، و برای او همگون‌ها و انبازهائی قرار می‌دهید؟ او (علاوه از این که آفریدگار زمین است) آفریدگار جهانیان هم می‌باشد.» (فصّلت/۹)

‏ وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَکَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِینَ (فصّلت/۱۰)

«‏او در زمین بر فراز آن کوههای استواری قرار داد، و خیرات و برکات زیادی در آن آفرید، و موادّ غذائی (مختلف و جوراجور ساکنان) زمین را به اندازه لازم مقدّر و مشخّص کرد. اینها همه (اعمّ از خلق زمین و ایجاد کوهها و تقدیر اقوات) روی هم در چهار روز کامل به پایان آمد ، بدان گونه که نیاز نیازمندان و روزی روزی‌خواهان را برآورده کند (و کمترین کم و زیادی در آن نباشد).» (فصّلت/۱۰)

‏ ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِیَا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ ‏(فصّلت/۱۱)

«‏ سپس اراده آفرینش آسمان کرد ، در حالی که دود (گونه ، و به شکل سحابیها در گستره فضای بی‌انتهاء پراکنده) بود. به آسمان و زمین فرمود : چه بخواهید و چه نخواهید پدید آئید (و شکل گیرید). گفتند: فرمانبردارانه پدید آمدیم (و به همان صورت درآمده‌ایم که اراده فرموده‌ای).» (فصّلت/۱۱)

‏ فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَأَوْحَى فِی کُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا وَزَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظاً ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ ‏ (فصّلت/۱۲)

«‏ آن‌گاه آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز به انجام رساند، و در هر آسمانی فرمان لازمه‌اش را صادر (و نظام و تدبیر خاصّی مقرّر ) فرمود (و مخلوقات و موجودات متناسب با آنجا را آفرید). آسمان نزدیک را با چراغ‌های بزرگی (از ستارگان درخشان و تابان) بیاراستیم و (آن را کاملاً از آفات و استراق سمع شیاطین) محفوظ داشتیم. این (امور مذکوره، اعم از آفرینش جهان هستی و دوران شکل‌گیری و نظم دقیق، برجوشیده از) برنامه‌ریزی خداوند بسیار توانا و بس آگاه است.» (فصّلت/۱۲)

طبق ظاهر آیات این‌ گونه به نظر می‌رسد که مجموع دوران هشت دوره بیان شده است.

فِی یَوْمَیْنِ – أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ– فِی یَوْمَیْنِ » که جمعاً هشت مرحله (دوران) می‌شود.

نظر مشهور و معروف بعضی از مفسّران آن است که بگوییم آنجا که قرآن می‌فرماید : چهار دوران (أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ) (فصّلت/۱۰) منظور تتمّه‌ی چهار دوره است،‌ بدین ترتیب که در دوره‌ی اوّل از این چهار دوره، زمین آفریده شد، و در دو دوره‌ی بعد از همان چهار دوره، سایر متعلّقات زمین بوجود آمده‌اند. و دو دوره هم که خلقت آسمان‌ها بود، مجموعاً شش دوره (یَوم) می‌شود. که در آیات هفتگانه، بدان اشاره شده، یعنی آیات هفتگانه (ستّه ایّام) قرینه‌ی این تفسیر و تقدیر می‌شود، بنابراین تفسیر، آیه‌ی (۱۰) سوره‌ی فصّلت، مربوط به اصل خلقت زمین و آسمان‌ها نیست، و از آیه‌ی قبل و بعدش مستقل است.

چرا خدای قادر مطلق جهان را در یک لحظه نیافرید؟

برخی مفسران با طرح این پرسش این‌گونه پاسخ داده‌اند.

خداوند قادر مطلق است و می‌توانست جهان را در یک لحظه بیافریند. ولی چرا در شش دوره آفرید : پاسخ این پرسش را در این مطلب می توان یافت که اگر خدا جهان را در یک لحظه می‌آفرید،‌ انسان کم‌تر می‌توانست علم و قدرت و نظم و برنامه‌ریزی حساب شده خلقت را احساس کند. همین طی مراحل مختلف و طولانی، می‌تواند نظم فوق‌العاده و قدرت ناظم را به بشر بشناساند. مثل کودکی که در طی ۹ ماه با طی مراحل مختلف بوجود می‌آید. پژوهش‌گران علوم کیهان شناسی و ریاضیات،‌ می‌گویند : یکی از رموز پیچیده در آثار خلقت، تفهیم و توجیه قضیه تکامل است. شروع از نقطه‌ای بسیط و رسیدن به پیچیدگی و در غایت کمال شیء است. انسان و سایر موجودات زنده باید مسیر تکامل را از نطفه، علقه، مضغه و… شروع کند و دوران شکم، فارغ شدن از آن زندان سه جداره، کودکی، نوجوانی، جوانی، میان‌سالی، دوباره تدریجی، کهولت و پیری را سپری می‌کند؛ و جریان تکامل تدریجی خویش پشت‌سر بگذارد، آیا نمی‌شد خداوند همین طور انسان‌ها را بدور از دوران جنین، طفل و سایر مراحل سرپا و تمام شده خلق کند ؟ امّا خلقت آنی نه تنها هیچ لطفی نداشت و امر بی‌مفهوم بود. بنابراین تکامل تدریجی نامحسوس غیرقابل فهم و بی‌ارزش و بی‌أثر بود. پس خلقت تمام خلایق مرحله و دورانی داشته و دارد. و کاملاً امری لازم و ضروری در قضیه تکامل بوده و خواهد بود.

نتیجه گیری :

با توجّه به دلایل ارائه شده و رأی و تفسیر صاحب‌نظران در باب تفسیر، و نظم آیات و اسلوب ادبیات عرب، که نه تنها تناقض در آیات نسبت به خلق هستی در شش روز نیست، بلکه مجموعه‌ی آیات در سوره‌های فصّلت و نازعات، نظمی سازمان یافته در خلق هستی را به تصویر می‌کشد. امّا بعضی از آیات جزء آیات «متشابهات» بوده و تفسیرپذیر، برای همین گاهی نظرات و رویکرد مفسّران هم متفاوت است البته این موضوع نه تنها در میان مفسّران جای تفاوت آراء و اختلاف نظر است، علمای نجوم هم در مورد خلقت زمین، منظومه‌ی شمسی و حوادث پیش آمده هم با توجّه به امکانات نجومی که در اختیار دارند به رأی و نظر واحدی دست نیافته‌اند. ولی در تفاوت دیدگاه صاحب‌نظران تناقض به چشم نمی‌خورد؛ آنچه به نظر منتقد تناقض است کاستی و ناتوانی و درک ایشان نسبت به آیات قرآن است.

منابع و مراجع:

• تفسیرفی ظلال،دکترمصطفی خرم دل، نشراحسان، سال۱۳۸۷
• تفسیرنور، دکترمصطفی خرم دل، نشراحسان، سال۱۳۸۶
• تفسیرالمراغی، مصطفی مراغی، داراحیاءالتراث العربی، بیروت
• تفسیرالمنار، رشیدرضا، دارالفکر، بیروت
• تفسیرالمیزان، محمدحسین طباطبایی، محمد جوادحجتی کرمانی، نشرفرهنگی رجا,۱۳۶۶
• اتم‌های سکوت شگفتی‌های تکامل کیهان، اوبر یوز، عباس مخبر، مرکز چاپ، ۱۳۸۱
• پژوهش در اعجاز علمی قرآن، دکتر محمدعلی رضایی، انتشارات کتاب مبین، ۱۳۸۰
• تفسیر امام فخر رازی، تفسیر کبیر، مکتبه التوفیقیه
• اعجاز علمی قرآن، دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی، جلد/۱، صفحه ۱۰۷

 سایر تناقضات قرآنی:

تناقضات قرآنی یا وسوسه‌های شیطانی پاسخ به شبهات وارده بر قرآن