نقش مسجد و جماعت در زندگی برادر مسلمان
نقش مسجد و جماعت در زندگی برادر مسلمان
نوشته: د.عبدالرحمن البر / ترجمه: عبدالخالق احسان
جماعت در مساجد، نماد هدایت و اصلاح
الله متعال می فرماید: ﴿إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاهَ وَآتَى الزَّکَاهَ وَلَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسَى أُوْلَئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنْ الْمُهْتَدِینَ﴾. توبه/ ۱۸ – تنها کسی حق دارد مساجد خدا را ( با تعمیر یا عبادت ) آبادان سازد که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد و نماز را چنان که باید بخواند و زکات را بدهد و جز از خدا نترسد . امید است چنین کسانی از زمره راه یافتگان باشند.
از عَبْدِ اللَّهِ بن مسعود رضی الله عنه روایت است که فرمود: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَلْقَى اللَّهَ غَدًا مُسْلِمًا فَلْیُحَافِظْ عَلَى هَؤُلاَءِ الصَّلَوَاتِ حَیْثُ یُنَادَى بِهِنَّ، فَإِنَّ اللَّهَ شَرَعَ لِنَبِیِّکُمْ صلى الله علیه وسلم سُنَنَ الْهُدَى، وَإِنَّهُنَّ مِنْ سُنَنِ الْهُدَى، وَلَوْ أَنَّکُمْ صَلَّیْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ کَمَا یُصَلِّی هَذَا الْمُتَخَلِّفُ فِی بَیْتِهِ لَتَرَکْتُمْ سُنَّهَ نَبِیِّکُمْ، وَلَوْ تَرَکْتُمْ سُنَّهَ نَبِیِّکُمْ لَضَلَلْتُمْ، وَمَا مِنْ رَجُلٍ یَتَطَهَّرُ فَیُحْسِنُ الطُّهُورَ ثُمَّ یَعْمِدُ إِلَى مَسْجِدٍ مِنْ هَذِهِ الْمَسَاجِدِ إِلاَّ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خَطْوَهٍ یَخْطُوهَا حَسَنَهً، وَیَرْفَعُهُ بِهَا دَرَجَهً، وَیَحُطُّ عَنْهُ بِهَا سَیِّئَهً، وَلَقَدْ رَأَیْتُنَا وَمَا یَتَخَلَّفُ عَنْهَا إِلاَّ مُنَافِقٌ مَعْلُومُ النِّفَاقِ، وَلَقَدْ کَانَ الرَّجُلُ یُؤْتَى بِهِ یُهَادَى بَیْنَ الرَّجُلَیْنِ حَتَّى یُقَامَ فِی الصَّفِّ» صحیح مسلم . کسیکه خوشحال می شود فردا خدا را ملاقات کند، درحالیکه مسلمان باشد، باید بر این نمازها مواظبت کند، در وقتیکه اعلان اقامهء آن می شود. زیرا خداوند برای پیامبر صلی الله علیه وسلم راههای هدایت را نمودار کرده است و این نمازها از همین راههای هدایت اند.
و اگر شما مثل کسیکه در خانه اش از نماز (جماعت) تخلف می ورزد، آن را در خانه های خود ادا کنید، همانا سنت و طریقهء پیامبر تان را ترک نموده اید. و اگر سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم تان را ترک کردید، هر آئینه گمراه می شوید، وقتی یکی از شما درست و به نیکویی وضوء گیرد و به طرف یکی از مساجد حرکت نماید، الله متعال به هر گامی که بر می دارد، حسنه نوشته و درجه و مقام او را بلند می برد و یک گناه را از نامه اعمالش پاک می سازد و در حقیقت دیدیم که از آن جز منافقیکه نفاقش آشکار است، کسی تخلف نمی ورزید. و همانا مرد به نماز آورده می شد، در حالیکه در میان دو مرد کشانده شده و بر آنها تکیه کرده بود، تا اینکه در صف ایستاده می شد.
اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم، این گونه به ادای نماز جماعت به مسجد می نگریستند و این نماز را فرق کننده مؤمن و کافر دانسته و مریضی را که توان رفتن به مسجد را نداشت؛ دو نفره او را به مسجد می رساندند.
دلایل فضیلت جماعت در مسجد فراوان است؛ چنان چه بر شما برادران مسلمان پوشیده نیست. از جمله در صحیح مسلم از ابو منذر ابی بن کعب رضی الله عنه روایت است که گفت: مردی بود که مردی دورتر از وی از مسجد را نمی دانستم، و هیچ نمازی از وی نمی ماند. بوی گفته شد، یا به وی گفتم: چه می شد هرگاه مرکبی خریداری میکردی، که در تاریکی و شدت گرمی بر آن سوار می شدی؟ گفت: شادم نمی سازد که خانه ام در کنار مسجد باشد، من می خواهم که رفتنم به مسجد و باز گشتم بخانواده ام در پلهء حسناتم نوشته شود. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: خداوند همهء اینها را برایت فراهم کرده است.
ضیافت روحانی
کسی که به سوی مسجد می رود، رفتن و آمدنش در مهمانی خداست، چقدر مهمانی عزتمندانه که در آن قلب ها آرامش میابند و ارواح خشنود و سعاتمند می گردند و سینه ها فراخ و شاداب می شوند. حضرت ابوهریره روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: (مَنْ غَدَا إِلَى الْمَسْجِدِ وَرَاحَ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُ نُزُلَهُ مِنَ الْجَنَّهِ کُلَّمَا غَدَا أَوْ رَاحَ ) صحیح بخاری و صحیح مسلم «هرکس به مسجد رفت و آمد کند، خداوند برای هر رفت و برگشت او، ضیافتی در بهشت تدارک می بیند».
امام احمد و ترمذی از ابن عباس روایت نموده که پیامبر صلی الله علیه وسلم امور کفاره کننده گناهان را این گونه بیان نمودند: درنگ کردن به مساجد بعد از نمازها، قدم زدن به طرف مساجد برای نماز جماعت، وضوء کامل گرفتن در وقت سختی ها و فرمودند: کسی که این اعمال را انجام دهد به خوبی زندگی کرده و بخوبی می میرد و از گناهان طوری پاک می شود که از مادر تولد شده بود.
خوشحالی الله متعال از التزام بنده مسلمان به مسجد و جماعت
امام احمد و ابن ماجه از ابوهریره روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَا تَوَطَّنَ رَجُلٌ مُسْلِمٌ الْمَسَاجِدَ لِلصَّلاَهِ وَالذِّکْرِ إِلاَّ تَبَشْبَشَ اللَّهُ لَهُ کَمَا یَتَبَشْبَشُ أَهْلُ الْغَائِبِ بِغَائِبِهِمْ إِذَا قَدِمَ عَلَیْهِم» جای نمیگیرد مرد مسلمان در مسجد برای ادای نماز و ذکر مگر اینکه الله ِ به قدومش خوش میشود چنانچه خانواده یک مسافر به آمدن مسافر شان خوشحال میشوند و با بشاشت و خوشرویی متوجه او میشوند ”
حضرت انس بن مالک رضی الله عنه روایت نموده که رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَیه وسَلَّم فرمودند: «إِنَّ الله عَزَّ وَجَلَّ لَیُنَادِی یَوْمَ الْقِیَامَهِ: أَیْنَ جِیرَانِی؟ أَیْنَ جِیرَانِی؟ قَالَ فَتَقُولُ الْمَلاَئِکَهُ: رَبَّنَا، وَمَنْ یَنْبَغِی أَنْ یُجَاوِرَکَ؟ فَیَقُولُ: أَیْنَ عُمَّارُ الْمَسَاجِدِ؟» الله متعال در روز قیامت ندا می کند که همسایگانم کجایند؟ همسایگانم کجایند؟ فرشتگان می گویند: پروردگارا! چه کسی سزاوار همجواری ترا دارد؟ الله متعال می فرماید: آباد کننده گان مساجد کجایند؟
هشدار به ادای نماز به خانه و دوری از مسجد
بزار و طبرانی روایت نمودند که ابودرداء به پسرش گفت: پسرم! باید خانه ات مسجد باشد؛ چون از رسول الله صلی الله علیه و سلم شنیدم که می گفت: مساجد خانه های پارسایان اند و هر کسی که مسجد، خانه اش شود؛ خداوند روح و رحمت خویش را برایش کامل می سازد و عبور از پل ( صراط ) را تا رسیدن به بهشت برایش فراهم می کند.
لهذا باید مسلمانان به ادای نماز به جماعت حریص بوده و مساجد را با ذکر و نماز اعمار نموده و در جستجوی یافتن رخصت برای گریز از جماعت در مسجد نباشند؛ مگر در صورت وجود عذر شرعی.
حضرت ابو هریره می فرماید: أَتَى النبیَّ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم رَجُلٌ أَعمى فقال: یا رسولَ اللَّه، لَیْس لی قَائِدٌ یقُودُنی إِلی المَسْجِد، فَسأَلَ رسولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم أَن یُرَخِّصَ لَهُ فَیُصَلیِّ فی بیْتِه، فَرَخَّص لَه، فَلَمَّا وَلىَّ دَعَاهُ فقال له: هلْ تَسْمَعُ النِّدَاءَ بِالصَّلاه؟ » قال: نَعَم، قال: « فَأَجِبْ » رواه مسلم. مرد کوری خدمت پیامبر صلی الله علیه وسلم آمده و گفت: یا رسول الله صلی الله علیه وسلم! من راهنمائی ندارم که مرا به مسجد آورد و از رسول الله صلی الله علیه وسلم خواست تا بوی اجازه دهد که در خانه اش نماز گزارد و آنحضرت صلی الله علیه وسلم بوی رخصت داد و چون وی روی گرداند او را خواسته و فرمود: آیا اذان را می شنوی؟ گفت: بلی! فرمود: پس اجابت کن!
بیهقی از حضرت علی رضی الله عنه روایت نموده که فرمود: نماز همسایه مسجد، جز در مسجد درست نیست. برای حضرت علی گفته شد که همسایه مسجد کیست؟ فرمود: کسی که اذان را بشنود.
رسول الله صلی الله علیه وسلم در نکوهش متخلفین از نماز به شدت برخورد کرده و می فرماید: «مَنْ سَمِعَ الْمُنَادِیَ فَلَمْ یَمْنَعْهُ مِنْ اتِّبَاعِهِ عُذْرٌ» قَالُوا: وَمَا الْعُذْرُ؟ قَالَ: «خَوْفٌ أَوْ مَرَضٌ، لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ الصَّلَاهُ الَّتِی صَلَّى». کسی که اذان را بشنود و بدون عذر به مسجد حاضر نشود، نمازش قبول نمی شود. صحابه فرمودند: عذر چیست؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: ترس و مریضی.
جماعت عشاء و صبح دلیل روشن ایمان راستین
برادر ایمانی! به جماعت صبح و خفتن زیاد حریص باش؛ چون آندو فرق کننده مؤمن و منافق می باشند. ابوداؤد از ابی بن کعب رضی الله عنه روایت نموده که ایشان فرمودند: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَوْمًا الصُّبْحَ، فَقَالَ: أَشَاهِدٌ فُلَانٌ؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «أَشَاهِدٌ فُلَانٌ؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «إِنَّ هَاتَیْنِ الصَّلَاتَیْنِ أَثْقَلُ الصَّلَوَاتِ عَلَى الْمُنَافِقِینَ، وَلَوْ تَعْلَمُونَ مَا فِیهِمَا لَأَتَیْتُمُوهُمَا وَلَوْ حَبْوًا عَلَى الرُّکَبِ، وَإِنَّ الصَّفَّ الْأَوَّلَ عَلَى مِثْلِ صَفِّ الْمَلَائِکَهِ، وَلَوْ عَلِمْتُمْ مَا فَضِیلَتُهُ لَابْتَدَرْتُمُوهُ، وَإِنَّ صَلَاهَ الرَّجُلِ مَعَ الرَّجُلِ أَزْکَى مِنْ صَلَاتِهِ وَحْدَهُ، وَصَلَاتُهُ مَعَ الرَّجُلَیْنِ أَزْکَى مِنْ صَلَاتِهِ مَعَ الرَّجُلِ، وَمَا کَثُرَ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى» یک صبحی رسول الله صلی الله علیه و سلم بعد از ادای نماز صبح فرمودند: آیا فلانی حاضر است؟ گفتند: نخیر ، باز فرمود: آیا فلانی حضور دارد؟ گفتند: نه، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: این دو نماز ( صبح و خفتن ) سنگین ترین نماز بر منافقین می باشند؛ اگر می دانستید که این دو نماز چقدر فضیلت دارد، بدان روی میآوردند، اگرچه بر روی دستها و زانوهایتان میبود، صف اول نماز مثل صف اول فرشتگان می باشد و اگر فضیلت صف اول را می دانستید، حتما برای رسیدن به آن عجله می کردید. نماز دو نفری بهتر از نماز انفرادی است و نماز سه نفره بهتر از نماز دو نفری می باشد و هر چه جماعت نماز بیشتر باشد، نزد الله متعال دوستداشتنی تر می باشد.
در صحیح ابن حبان از عبدالله بن عمر روایت است که فرمودند: اگر شخصی در نماز خفتن حضور نمی یافت، ما برایش بد گمان می شدیم.
پیامبر صلی الله علیه وسلم تأکید نمودند که کسی که نماز صبح را به جماعت حاضر شود، آتش دوزخ برایش حرام می گردد؛ امام مسلم از عماره بن رؤیبه روایت نموده که فرمود: از رسول الله صلی الله علیه شنیدم که فرمودند: کسی که نماز پیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب ( صبح و عصر) را ادا نماید، به دوزخ وارد نمی شود. کسی از اهل بصره از راوی پرسید: آیا این سخن را از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدی؟ گفت: بله من گواهی می دهم که این سخن را با گوش هایم شنیدم و قلبم آن را حفظ کرده است.
پس ای برادر مسلمان بر ادای نماز جماعت به مسجد حریص باش به ویژه نماز صبح و خفتن، در هر شرایطی که قرار داری آن را از دست نده؛ اگر چه به این گمان بودی که به جماعت اول نمی رسی، بازهم به سوی مسجد به نیت رسیدن به جماعت بشتاب؛ رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیثی که ابو داود از ابو هریره روایت نموده فرمودند: «مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ وُضُوءَهُ ثُمَّ رَاحَ فَوَجَدَ النَّاسَ قَدْ صَلَّوْا أَعْطَاهُ اللَّهُ جَلَّ وَعَزَّ مِثْلَ أَجْرِ مَنْ صَلاَّهَا وَحَضَرَهَا، لاَ یَنْقُصُ ذَلِکَ مِنْ أَجْرِهِمْ شَیْئًا» کسی که صحیح و کامل وضوء گیرد و به طرف مسجد حرکت نماید، در حالی که مردم نماز جماعت را خوانده اند؛ برای این شخص مثل پاداش کسانی که به جماعت حاضر بودند می رسد، بدون این که از مزد آنان کاسته شود.
لذا نباید در ادای نماز جماعت کوتاهی کرده و تنبلی نمایی؛ چون درین صورت اجز و مزد جزیلی را از دست داده ای و این خسران بزرگی است.
مسجد و جماعت مهمترین میدان های دعوت
ای برادر ایمانی! دعوت ما دعوت اسلام است که از مسجد آغاز می گردد و قلب ها را باهم مرتبط ساخته و محبت بخاطر الله متعال را بین برادران ایجاد می کند؛ از جمله توصیه های امام شهید حسن البنا رحمه الله برای اخوان در هر شعبه و منطقه برای افزایش ارتباطات ایمانی این است که فرمودند: باید برادران برای حصول بیشتر محبت ایمانی حد اقل هفته یک نماز صبح را در یک مسجد معین در کنار هم به جماعت ادا کنند.
نماز جماعتی که روزانه پنج مرتبه ادا می کنیم؛ در حقیقت تمرین روزانه نظام اجتماعی- عملی است که چکیده خوبی های تمام نظام ها در آن وجود دارد؛ در نماز جماعت این اساسات تحقق میابد: مساوات به معنی واقعی آن متحقق می شود، بر نظام طبقاتی و نژاد پرستی پایان داده می شود، وحدت نظام و وحدت مظهر را متحقق می سازد، مسلمان را عادت می دهد که راه صواب را به خطاکار نشان دهد؛ اگر چه این خطاکار امام باشد، امام را عادت میدهد که خطای خویش را تصحیح نموده و رأی صواب را بپذیرد؛ این نظر درست از طرف هر کس که ارایه شود. برای نظام های مختلف جهان، چه فضلیت باقی می ماند در حالی که خوبی های شان در اسلام وجود داشته و از بدی های شان بیزاری صورت گرفته است؟
التزام به نماز جماعت بویژه جماعت صبح بر کسانی سنگین است که به این عبادت مبارک انس ندارند؛ در حالی که این عبادت بر برادر صادق خیلی آسان است، برادری که قلبش به مسجد و جماعت مرتبط بوده و از جمله برادران مسجد و جماعت می باشد؛ طوری به جماعت صبح انس دارد که خودش بدون هشدار بیدار می شود هر چند مشغولیت ها و خستگی هایش فراوان باشد.
مداومت بر جماعت بویژه جماعت صبح، نمازگزار را نشیط و فعال ساخته و گره های شیطان را باز می سازد؛ آن گره های که شیطان به وسیله آن ها انسان مسلمان را به خواری، خباثت نفس و کسالت و کوتاهی می کشاند. در صحیحین از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فرمودند: «یَعْقِدُ الشَّیْطَانُ عَلَى قَافِیَهِ رَأْسِ أَحَدِکُمْ إِذَا هُوَ نَامَ ثَلاَثَ عُقَدٍ، یَضْرِبُ کُلَّ عُقْدَهٍ: عَلَیْکَ لَیْلٌ طَوِیلٌ، فَارْقُدْ. فَإِنِ اسْتَیْقَظَ فَذَکَرَ اللَّهَ، انْحَلَّتْ عُقْدَهٌ، فَإِنْ تَوَضَّأَ انْحَلَّتْ عُقْدَهٌ، فَإِنْ صَلَّى انْحَلَّتْ عُقْدَهٌ، فَأَصْبَحَ نَشِیطًا طَیِّبَ النَّفْسِ وَإِلَّا أَصْبَحَ خَبِیثَ النَّفْسِ کَسْلاَنَ» چون یکی از شما بخوابد، شیطان در آخر سرش سه گره می بندد و با بستن هر گرهی می گوید: شب درازی داشته باشی، بخواب. پس هرگاه بیدار شده و خدا را یاد کند، یک گره گشوده می شود و چون وضوء کند، گره دیگر باز می شود و اگر نماز گزارد گره دیگر گشوده می شود، پس با نشاط وخوش خلق می شود، ور نه زشت خوی و کسل می گردد.
پس جماعت در مسجد، روحیه مثبت گرایی را درنفس مومن غرس کرده و صفت منفی گرایی و لاابالی گری را از وجودش نابود می سازد و او را به تحقق عملی اسلام و عمل به آن و رهنمایی مردم به سوی خیر و نیکی وادار می سازد.
استاد حسن البنا می گوید: ای برادران! دوستان ملتزم به مسجد و تلاشگران به کثرت عبادت و حافظان قرآن کریم از سلف رضی الله عنهم؛ تنها به استقلال کشور، عزت قوم و آزادی ملت شان بسنده نمی کردند؛ بلکه به زمین پراکنده شده و در اطراف و اکناف جهان به سیاحت و گردش به حیث فاتح و معلم می پرداختند، مثل آزادی خود، امت ها را آزاد می کردند، مردم را به نور هدایتی که نصیب شان شده بود، رهنمون می ساختند و آنان را به شاهراه سعادت دنیا و آخرت سوق می دادند. درین برنامه خویش فریب کاری، ستم و تجاوز نکرده و انسان های آزاده را به بردگی نمی گرفتند.
هان ای دوستان! بسوی مساجد بشتابید، مساجد را با نماز، جماعت، ذکر و تلاوت قرآن؛ آباد نگهدارید. با بزرگان امت آشنا شده و از مسجد برای دعوت و رهنمایی و ارشاد تمام جهانیان حرکت کنید و با شنیدن اذان به سوی مسجد برگردید تا ارواح تان را شستشو داده و حرکت و نشاط خویش را تجدید نموده و دست در دستان راکعین و ساجدین مخلص بگذارید و بر اساس تقوا و نیکوکاری، همکاری شان کنید و به یقین بدانید که الله متعال با شماست و از اجر و پاداش تان نمی کاهد.
