جهاد با زبان از منظر علامه قرضاوی
جهاد با زبان از منظر علامه قرضاوی
– جهاد با زبان و نقش رسانه ها
یکی از نوع های جهاد واجب در اسلام بر مسلمان و مرتبه های آن جهاد کردن با زبان و سخنوری است ، هر اندازه که در توان و طاقت انسان است و آن هم با تبلیغ و تعر یف کردن از محاسن و زیبایی های اسلام و رسانیدن پیام آن با زبانی عامیانه و مردمی جهت معلوم و روشن شدن و شناخت آن و آوردن دلیل و حجت و برهان برای مخالفان با منطقی علمی و محکم و هوشیارانه و رد کردن سخنان یاوه و بیهوده و پس زدن شبهاتی که از روی عداوت و دشمنی گفته و بیان می شود.
خداوند متعال با آموختن علم بیان بر ما منت می نهد و می فرماید: خداوند مهربان، قرآن را یاد داد، انسان را بیافرید، به او بیان (آنچه در دل است)آموخت [الرحمن:۱-۴].
– منظور از بیان
بیان سخن و گفتار و بیان خطی و نوشتاری است ، به همین خاطر است که در جهاد کردن زبان جهاد نوشتاری و قلم نیز داخل می گردد همانگونه که عرب می گویند: قلم یکی از دو زبان انسان است و خداوند متعال در قران به قلم سوگند یاد می کند و می فرماید: مگر ما برای او دو چشم را ترتیب نداده و نساخته‌ایم؟ و زبانی و دو لب را نیافریده‌ایم؟[البلد:۹،۸].
نون ، سوگند به قلم! و قسم به چیزی که می‌نویسند![القلم:۱].
بخوان !پروردگار تو بزرگوارتر و بخشنده‌تراست (از آنچه تو می‌انگاری، بعد از این، بزرگواری‌ها و بخشندگی‌ها از او خواهی دید که تعلیم قرائت در برابر آنها ساده و ناچیز است) همان خدائی که به وسیله‌ی قلم (انسان را تعلیم داد و چیزها به او آموخت [العلق:۴،۳].
و قلم و زبان در زمان و عصر ما چاپخانه ها و شاخه های آن می باشند ، مثل دستگاه های کامپیوتری و شبکه های اجتماعی و هر وسیله و چیزی که کلمات را می سازد و می نویسد، خداوند متعال در سوره ی فرقان خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: پس (در تبلیغ رسالت و دعوت به حق، استوار و کوشا باش و) از کافران اطاعت مکن( و به دنبال هوس ها و خرافات ایشان مرو) و با (اسلحه‌ی)قرآن با آنان جهاد بزرگ (و همه جانبه‌ی تبلیغاتی) را بیاغاز.[الفرقان:۵۲]
خداوند متعال در این اینجا”بیان و قرآن”را جهاد ، اما جهادی بس بزرگ و عظیم حساب نموده است!
انس پسر مالک(رض)می فرماید:پیامبر فرمودند: با مال و نفس و زبان هایتان با مشرکان جهاد نمائید
*شعر*
شعر یکی از وسیله و سلاح هایی است که می توان در جنگ با مشرکان از آن استفاده کرد، کعب پسر مالک(رض)که یکی از شاعران پیامبر(ص) می باشد فرمود: ای رسول خدا شما شعر را چگونه میبینید؟ پیامبر(ص)فرمود: انسان مومن با زبان و شمشیر خود جهاد می کند، قسم به آنکه جانم در دست اوست! مثل آن است که آنها را با شعرهایتان تیر باران نمائید!
و از براء(رض) روایت شده که پیامبر(ص) فرمودند:شعر بخوان و حمله و یورش کن بر آنان همانا جبریل با توست و پیامبر(ص) به او می فرمود: به جای من به آنها جواب ده و می فرمود: خداوندا با کمک جبریل امین او را کمک و یاری نما!!
ام المومنین عایشه (رض)می فرماید: پیامبر در مسجد برای حسان کرسی گذاشته بودند،که بر آن می ایستادند و در جواب کسانی که به پیامبر(ص) اهانت می کردند با شعرهای هجوی به آنان حمله می کرد و جوابشان را می دادند، لذا پیامبر(ص) می فرمود: براستی جبریل با حسان است مادام که او همراه و یار رسول خدا باشد و از او دفاع نماید!
اما قرآن در بین شعرا ، شاعران سرزنش شده و نکوهیده را از ستایش شدگان جدا و مستثنی نموده است ، خداوند متعال جمعی ازشاعران را در قرآن با چهار صفت تعریف و توصیف مینماید : که آنان را از اهل خیر و صلاح حساب نموده است.
سرگشتگان و گمراهان از شعراء پیروی می‌کنند ، مگر نمی‌بینی که آنان به هر راهی بی هدف پا می‌گذارند ( و غرق تخیّلات و تشبیهات شاعرانه‌ی خویش بوده و درب ند منطق و استدلال نمی‌باشند؟) و این که ایشان چیزهائی می‌گویند که خودشان انجام نمی‌دهند و بدان ها عمل نمی‌کنند ، مگر شاعرانی که مؤمن هستند و کارهای شایسته و بایسته انجام می دهند و بسیارخدا را یاد می‌نمایند (و اشعارشان مردم را به یاد خدا می‌اندازد) و هنگامی که مورد ستم قرار می‌گیرند(با این ذوق خویش خود را و سایرمؤمنان را) یاری می‌دهند و کسانی که ستم می‌کنند خواهند دانست که بازگشتشان به کجا و سرنوشتشان چگونه است [الشعراء:۲۲۴-۲۲۷].
*جنگ رسانه ای*
شعرسرایی یکی از مهم ترین سلاح هایی بوده که در جنگ علیه مخالفان از آن استفاده شده است، مشرکان همیشه از هرگونه کوشش و طاقت و نیروئی برای جنگ و مبارزه با دعوت اسلامی دریغ نکرده اند، اما پیامبر(ص) در به کارگیری و استخدام این گونه توانائی‌ها در میان اصحاب(رض) از آنان روشنفکرتر و پرتوان‌تر بودند ، لذا توانستند با استفاده از این راه بهتر به اهداف دعوت برسند و پیروزی را محقق نماید و این چیزی است که امروزه با نام ”جنگ رسانه ای” معروف است و این جنگی است که سلاح آن کلمات(خواندنی، شنیدنی ، دیدنی و…) می باشد، جنگ رسانه ای سلاحی است که خطر و تاثیراتی جانی بر دشمن (نیروهای جنگی وداخلی) دارد.
پیامبر(ص) همیشه مواظب و مراقب حمله های (تحریک کننده و رسانه ای) مشرکان بوده اند، چون آنان دائما در صدد بی بها و بی ارزش نشان دادن شیوه ی دعوت و رسالت پیامبر(ص)بودند،به همین خاطر هنگامی که بعضی از اصحاب(رض) در مورد قتل و از بین بردن منافقین امثال (عبدالله بن ابی و همراهانش…) اظهار نظر و پیشنهاد دادند پیامبر(ص)فرمود:می ترسم مردم بگویند که محمد یاران خود را می کشد!!
معنی این حدیث آنست که پیامبر(ص)از آثار و نشانه ی حمله های اعلامی و رسانه ای ضد و نقیض و گمراه کننده که شک و گمان و دو دلی و ناراحتی و اضطراب را درست می کردند نگران بوده و پرهیز نموده اند.
*شیوه هایی از جهاد کردن با زبان در عصر ما*
۱-بیان کردن با زبان (وعظ و خطبه خواندن و دایر نمودن جلسه های درسی و حلقه های گفتگو و سوال و جواب): که با زبان عادی و عامیانه مردم و در اندازه ی فهم و درک مردم، ارائه و تقدیم شوند.
۲-بیان کردن با نوشتن(نوشتن با زبان های مختلف برای تبلیغ و رسانیدن برنامه ی اسلام به مردمان از طریق کتاب، نامه، نشر جزوه، مجله، روزنامه، بحث و مقالات، در همه ی سطوح و هرآنچه لایق به آنان و مردم را مورد خطاب قرار می دهد صورت گیرد و اینگونه بیان (گفتاری و نوشتاری)معنی درست دعوت کردن با حکمت و موعظه ی حسنه ای را که خداوند متعال به آن امر فرموده است ثابت و حاصل می گرداند.
(ای پیغمبر!)مردمان را با سخنان استوار و بجا و اندرزهای نیکو و زیبا به راه پروردگارت فراخوان و با ایشان به شیوه‌ی هر چه نیکوتر و بهتر گفتگو کن ؛ چرا که(بر تو تبلیغ رسالت الهی است با سخنان حکیمانه و مستدلّانه و آگاهانه و به گونه‌ی بس زیبا و گیرا و پیدا و بر ما هدایت و ضلال و حساب و کتاب و سزا و جزا است)[النحل:۱۲۵]
پیامبر(ص)چندین پیام و نامه به صورت نوشتاری به پادشاهان از جمله کسری پادشاه ایران و قیصر پادشاه روم فرستادند
قرآن نامه ای نوشته شده ازطرف خداوند به بندگان است ، لذا با اسم های کتاب و قرآن نام برده شده و معروف است ، چون نوشته و قرائت می شود.
۳-بیان کردن ازطریق بحث و گفتگو: و این یکی دیگر از راه هایی است که قرآن به آن دستورداده است
* و با ایشان به شیوه‌ی هر چه نیکوتر و بهتر گفتگو کن ؛ چرا که بر تو تبلیغ رسالت الهی است با سخنان حکیمانه و مستدلّانه و آگاهانه و به گونه‌ی بس زیبا و گیرا و پیدا و بر ما هدایت و ضلال و حساب و کتاب و سزا و جزا است)[النحل:۱۲۵]
* با اهل کتاب(یعنی با یهودیان ومسیحیان) جز به روشی که نیکوتر و نرم تر و آرام تر و به قبول نزدیک تر باشد، بحث و گفتگو مکن، مگر با کسانی از ایشان که ستم کنند و متوسّل به زور یا گستاخی شوند و ازحدّ اعتدال در جدال، خارج گردند، در این صورت شدّت و حدّت در مقابله‌ی با آنان بلامانع است)[العنکبوت:۴۶]
این نوع “بیان” امروزه در بین کشورها به گفتگوهای ادیان یا گفتگوهای فرهنگی و تمدنی معروف است و این جزئی ازجدال با احسان و بحث و گفتگوست با روشی نیکو که خداوند متعال به آن امر فرموده است.
برخی از مسلمانان به این گونه گفتگوهای فرهنگی که داعیان غربی به آن فرا خوانده می شوند و مشارکت می نمایند، ایمان و یقینی ندارند، بلکه این گفتگوها باعث می شوند که انسان ها به شیوه ای بهتر با هم زندگی و تعامل، مشارکت و سازگاری داشته باشند.
۴-بیان رسانه ای
بازی کردن و ساخت فیلم و نقش بازیگران در فیلم های نمایشی، داستانی، سالن، سینمائی، سریال ها، که در ایستگاه های ماهواره ای و تلویزیونی و رادیوئی، سینما، تئاتر، نمایش داده می شوند و در چهارچوب شرع و دستورات و فرامین دین اسلام می باشند، تاثیر به سزایی و فراوانی بر شنونده و بیننده دارند ، امروزه وسایل اعلامی و رسانه ای به یکی از مهم ترین و مفیدترین وسیله برای تبلیغ ود عوت مبدل شده اند،م ثال کانال های ماهواره ای با لهجه و زبان های مختلف که شب و روز در حال فعالیت هستند که می توان برای تبلیغ دین و رسالت ناب محمدی به بهترین صورت از آن ها استفاده کرد (براستی یکی از بزرگ ترین و مفیدترین وسیله ی موجود که امروز می توان با آن جهاد دعوی و فکری انجام داد رسانه های موجود هستند
۵-بیان اینترنتی
یکی دیگر از وسائل مهم در جهاد بیانی یا جهاد تعلیمی و دعوی در عصر ما ، شبکه ی جهانی اینترنت می‌باشد ، که هر روز بیشتر و بیشتر در بین مردمان جای خود را فراون تر و بازتر می نماید و مردم نیز هر روز ده‌ها میلیون و صدها میلیون نفر بر استفاده کردن و یاد گرفتن از شرق و غرب و مشغول شدن با دنیای مجازی و استفاده کردن از آن برای تبلیغ دین سر و کار دارند .
به نظر من- قرضاوی- این جهاد است و براستی که جهادکردن درعصر ما مهم و خطرات فراوانی نیز به همراه دارد ،و این جهاد مستلزم آن است که لشکر و نیرویی برای آن مهیا کنیم ، سختی ها و زحمات را تحمل نماییم و موانع را برداریم ، تا بتوانیم در این عصر و زمانه به خواسته های مطلوب و خواستنی خود برسیم ؛ پس درست و جائز نیست که مسلمانان ازتنگ دستی و فقر و جان خود بترسند و تبلغ دین را فراموش نمایند و از آن غافل بمانند ، براستی خداوند متعال در روز قیامت گمراهان وغافلان را مورد بازخواست قرار می دهد، که چرا از دعوت به اسلام و رسالت و برنامه ی خداوند سرباز زدید و دور شدید؟!
اینجانب (قرضاوی)هنگام افتتاح و راه اندازی سایت اسلام آن لاین در اکتبرسال ۱۹۹۹ در قطر گفتم : براستی این جهاد عصر ماست که ما می خواستیم و لازم داشتیم!
پس ما دیگر لازم نداریم لشکرن ظامی گرد هم و جمع نماییم ، تا ظالمان و صاحبان سلطنت و تجاوز را دور و از میان برداریم و صدای اسلام را به گوش مردمان برسانیم ، بلکه امروز این راه و فرصت‌ها ، و وسائل برای ما مهیا و آماده شده اند می توانیم مستقیما با مردم ارتباط داشته باشیم و با آنان در مورد اهمیت دین اسلام و خیلی مسائل دیگر گفتگو نمائیم.
اما برای انجام این کار لازم است مؤسساتی (دینی،خبری،فرهنگی،تربیتی و…)مناسب و هموار اهداف و فرهنگ جامعه ها و با زبان های مختلف و عالمی آماده و راه اندازی شوند و از تجربه و کار متخصصین و آزمودگانی که به این هدف بزرگ و عظیم ایمان دارند استفاده نمائیم و برای رسیدن و کامل نمودن این هدف مهم خود را آماده و تجهیز نماییم و این کاری بزرگ است اگر بدانید.
انجام این کار یکی از فرض های کفائی است که بر ولی امر و حاکم مسلمانان علی الخصوص صاحبان علم و حکمت و سرمایه واجب است که در تعاون و همکاری نمودن و قبول و تحمل زحمات و سختی ها در این راه اقدام بیشتری بنمایند.
اگر جمعی بر انجام این کار برخواستند و اقدام نمودند ، امت از حرج و گناه مصون می مانند ، اما اگر همه ، از این مسئولیت شانه خالی کردند و هیچ کس به انجام آن برنخواست همه مردم به سوی درهای گناه روی می آورند
نویسنده:العلامه یوسف القرضاوی
مترجم:محمدمحمودی
