کیفیت و آداب سلام کردن

کیفیت و آداب سلام کردن

دکتر عائض‌بن عبدالله قرنی

رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- درباره‌ی
ملاقات مسلمان با مسلمان دیگر، می‌فرماید:«إذا لَقِیَ أحَدُکُمْ أخَاهُ
فَلیُسَلِّمْ» .(هرگاه، یکی از شما برادر مسلماش را ملاقات نمود، به او سلام کند).

سلام کرد، تحیتی است که خدا و رسول خدا -صلى
الله علیه وسلم- برای پیرامون و امتش، انتخاب نموده‌اند. پس برای مسلمان، جایز
نیست که تحیت اسلام را با تحیت امت‌های دیگر، عوض کند و مثلاً کلماتی مانند: صبح
بخیر و یا کلماتی دیگر، استفاده نماید. عمران بن حصین می‌گوید: ما در زمان جاهلیت
می‌گفتیم: خداوند، تو را خوشحال گرداند، صبح خوبی داشته باشی. اما هنگامی که اسلام
آمد، از استفاده‌ی آنها نهی شدیم .

ابن ابی حاتم از مقاتل بن حیان روایت می‌کند
که گفت: مردم در زمان جاهلیت می‌گفتند: صبح بخیر. عصر بخیر ولی خداوند، این کلمات
را تغییر داد .

پس لازم است که مسلمان، ملاقاتش را با برادر
مسلمانش با سلام، آغاز کند.

خداوند می‌فرماید:﴿وَإِذَا حُیِّیتُمْ
بِتَحِیَّهٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ کَانَ
عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَسِیباً﴾.           (نساء:
86)«هرگاه به شما سلام کردند، به گونه‌ی بهتر و یا مانند آن، آن را پاسخ دهید.
همانا خداوند، حسابرس هر چیزی است».

عمران بن حسین -رضی الله عنه- می‌گوید:
شخصی، نزد نبی اکرم -صلى الله علیه وسلم- آمد و گفت: السلام علیکم. آن حضرت -صلى
الله علیه وسلم- در جوابش، فرمود: «علیکم‌السلام». سپس آن مرد، نشست. رسول خدا
-صلى الله علیه وسلم- فرمود: «ده نیکی». (یعنی ده نیکی، نصیب تو شد).

بعد از آن، مرد دیگری آمد و گفت: السلام
علیکم ورحمه‌الله. آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- در جوابش فرمود: «وعلیکم‌السلام
ورحمه‌الله». آنگاه نشست. و رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- فرمود: «بیست نیکی».

سپس، مرد دیگری آمد و گفت:  السلام علیکم ورحمه‌الله وبرکاته. رسول خدا
-صلى الله علیه وسلم- در جوابش گفت: «علیکم‌السلام ورحمه‌الله وبرکاته». این مرد
نیز نشست. آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- فرمود: «سی نیکی».

یعنی هر کس، کلمات سلام را به‌طور کامل
بگوید، سی نیکی برایش نوشته می‌شود.

این است تعالیم گهربار رسول اکرم -صلى الله
علیه وسلم- و روش آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- در آموزش صحابه رضوان‌الله علیهم
اجمعین.

ببینید چگونه رسول‌الله -صلى الله علیه
وسلم- با ابلاغ آنان مبنی بر اینکه پاداش عظیمی از طرف خداوند در انتظار آنهاست،
سنت را در دل پیروانش، محبوب می‌گرداند.

 

به چه کسانی، سلام بدهیم؟

عبدالله‌بن عمر -رضی الله عنهما- می‌گوید:
مردی از نبی اکرم -صلى الله علیه وسلم- پرسید: کدام اعمال اسلام، بهتر است؟ آن
حضرت -صلى الله علیه وسلم- فرمود:«تُطعِمُ الطَّعَامَ وَتَقرَأ السَّلامَ عَلَى
مَنْ عَرَفتَ ومَنْ لَم تَعرِفْ».

(طعام دادن و سلام گفتن به آشنا و بیگانه).

پس سلام دادن بر مسلمان آشنا و بیگانه، یکی
دیگر از رهنمودهای نبی‌اکرم -صلى الله علیه وسلم- می‌باشد. بعضی از سلف می‌گویند:
متأخرین، فقط به افراد آشنا، سلام می‌دهند و این، یکی از نشانه‌های قیامت، به شمار
می‌رود.

لذا بر مسلمان لازم است که سنت سلام گفتن را
گسترش دهد و به جز اهل کتاب، مشرکین و بت‌پرستان، به همه افراد مسلمان آشنا و
بیگانه، سلام بدهد. زیرا در حدیث فوق و سایر احادیثی که حقوق انسان‌ها را بر
یکدیگر بیان می‌کند، مسلمانان، مدنظر هستند. در نتیجه، اگر انسان، در جوامع
اسلامی، زندگی می‌کند، باید به هر کسی که با وی، روبرو می‌شود، سلام بگوید چه دوست
و آشنا و خویشاوند باشد چه بیگانه.

یکی از اموری که در جوامع ما مشاهده می‌گردد
اینست که ما فقط به افراد آشنا، سلام می‌دهیم و از سلام دادن به بیگانگان، خودداری
می‌کنیم. در حالی که این کار، یکی از عادات جاهلیت است و از سنت رسول خدا -صلى
الله علیه وسلم- بدور می‌باشد.

هنگامی که خداوند، آدم -علیه السلام- را خلق
کرد، به او فرمود:«اذهبْ فسلِّم على أولئک النفر من الملائکه جلوسٌ. فاستمعْ ما
یحیونک، فإنّها تحیتکَ وتحیه ذُرِّیَّتِکَ. فقالَ: السّلام علیکمْ. فقالوا:
السّلامُ علیکَ ورحمهالله. فزادوهُ: ورحمهالله» .

(برو به فرشتگانی که آنجا نشسته‌اند، سلام
کن. و به جوابی که به تو می‌دهند، گوش فرا ده. زیرا این، تحیت تو و تحیت فرزندان
توست. آدم نزد فرشتگان رفت و گفت: السلام‌علیکم. فرشتگان در جواب او گفتند: السلام
علیک ورحمهالله. یعنی کلمه‌ی «ورحمهالله» را بر آن افزودند).

پس سلام، تحیت آدم و فرزندان او و تحیت
بهشتیان می‌باشد.

ابوهریره -رضی الله عنه- می‌گوید: رسول‌الله
-صلى الله علیه وسلم- فرمود: «لا تدخلونَ الجنَّهَ حتى تؤمنوا، ولا تؤمنوا حتى
تحابّوا، أولاَ أدُلُّکُمْ على شیءٍ إذا فعلتموهُ تحاببتمْ؟ أفشوا السّلامَ
بینکمْ» .

(تا وقتی که ایمان نیاوردید، وارد بهشت نمی‌شوید.
و تا زمانی که یکدیگر را دوست نداشته باشید، ایمان نمی‌آورید. آیا شما را به چیزی
راهنمایی نکنم که اگر آن را انجام دهید، با یکدیگر دوست می‌شوید؟ سلام را در میان
خود، رواج دهید).

رسول اکرم -صلى الله علیه وسلم- در حدیث
فوق، بیان نمودند که انسان فقط با داشتن ایمان، وارد بهشت می‌شود و ایمان هم بدون
محبت، بدست نمی‌آید و محبت هم با گسترش سلام، ایجاد می‌شود.

گسترش سلام، کینه‌ها را از دل‌ها می‌زداید.
بویژه، هنگامی که در میان خویشاوندان و همسایگان، گسترش یابد. و زمانی که شما به
یکی سلام می‌دهید، گویا می‌خواهید به او بگویید که من پرچم سفید را که نشانه‌ی صلح
و دوستی است برای شما به اهتزاز درآورده‌ام. بنابراین، احساس امنیت کنید و از من
نترسید.

سلام، شعار محبت و دوستی است که پیامبر خدا
-صلى الله علیه وسلم- آن را در قلوب صحابه رضوان‌الله علیهم اجمعین و امتش، تثبیت
نمود.

عماربن یاسر -رضی الله عنهما- می‌گوید:
«ثلاثٌ من جمعهنَّ فقدْ جمعَ الإیمانَ: الإنصافُ منْ نفسکَ، وبذلُ السّلامِ
للعالمِ، والإنفاقُ منْ الإقتار» .

(هر کس، سه خصلت داشته باشد، ایمان را در
خود جمع کرده است: ۱- عدالت با خود، ۲- سلام دادن به همه، ۳- انفاق، هنگام
تنگدستی).

سلام دادن به همه، دلیل تواضع و فروتنی شخص
و عدم تکبر وی می‌باشد. زیرا چنین شخصی به کوچک و بزرگ، شریف و وضیع و آشنا و
بیگانه، سلام می‌دهد. انسان متکبر کاملاً عکس وی، عمل می‌کند یعنی به خاطر غرور و
تکبری که دارد، سلام هر کسی را جواب نمی‌دهد پس چگونه می‌تواند به همه سلام دهد؟!

از انس -رضی الله عنه- روایت است که رسول‌الله
-صلى الله علیه وسلم- از کنار چند کودک گذشت و به آنها سلام کرد .

این عمل رسول خدا -صلى الله علیه وسلم-
بیانگر شدت تواضع، لطف و مهربانی‌اش نسبت با آنها بود. او با این کار، بزرگترین
شادی را به قلوب کودکان، هدیه نمود. زیرا شرافت سلام رسول‌الله -صلى الله علیه
وسلم- نصیب آنان گردید. و چه بسا که این عمل را در مجالس خود تعریف می‌کردند. پس
بر مسلمان لازم است که در برابر کودکان، متواضع باشد و آنها را نادیده نگیرد بلکه
جویای حالشان شود و بداند که سلام کردن به کودکان به آنها، درس دوستی می‌دهد و
ایشان را به سوی ارزش‌های اخلاقی سوق می‌دهد.

در کتاب‌های سیرت، می‌خوانیم که عمربن‌خطاب
-رضی الله عنه- با آن  همه هیبت و قدرتی که
داشت، هرگاه از کنار کودکان، می‌گذشت، توقف می‌نمود و به آنان سلام می‌کرد و مزاح
می‌فرمود حال آنکه او خلیفه‌ی مسلمانان بود.

روزی، عمربن خطاب -رضی الله عنه- از کنار
چند نفر از کودکان مدین که مشغول بازی بودند، می‌گذشت. هنگامی که آنان، عمر -رضی
الله عنه- را با آن هیبت و قدرتش، دیدند، فرار کردند و وارد خانه‌هایشان شدند.

گفتنی است که شیاطین، از ترس عمر، فرار می‌کردند.
پس چگونه کودکانی که دلشان مانند دل مرغ، نازک است، می‌توانستند در برابر انسانی
که بینی قیصرهای دنیا را به خاک مالید و کسراهای جهان را دچار وحشت ساخت، تاب
بیاورند و فرار نکنند؟

خلاصه‌ی سخن اینکه همه‌ی آن کودکان، فرار
کردند به جز عبدالله‌بن زبیر که نوجوانی کم سن و سال بود. عمر به شوخی گفت:
دوستانت فرار کردند و تو فرار نکردی، آیا نترسیدی؟

عبدالله گفت: گناهی مرتکب نشده‌ام که از تو
بترسم و راه هم تنگ نیست که آن را برایت باز کنم! اینجا بود که مردم، به ذکاوت و
شجاعت عبدالله‌بن زبیر پی بردند.

کسی که پدری همچون زبیربن عوام و مادری
مانند اسماء دختر ابوبکر صدیق داشت، چرا شجاع و باهوش نباشد؟!

﴿ذُرِّیَّهً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ
وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ﴾.      (آل‌عمران:
34)

«آنان فرزندانی هستند که بعضی از بعضی
دیگرند و خداوند، شنوا و دانا است».

 

امانت حمل سلام و رساندن آن

آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- با هر کس روبرو
می‌شد، به او سلام می‌داد. و برای کسانی که حضور نداشتند، به‌وسیله‌ی دیگران، سلام
می‌فرستاد. چنانکه روزی، جوانی را به عیادت مریضی فرستاد. هنگامی که آن جوان، نزد
مریض رفت به او گفت: رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- برای تو سلام فرستاد .

همچنین آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- سلام
دیگران را به مردم می‌رساند. چنانکه روزی، جبرییل از آسمان فرو آمد و خدیجه نیز در
آنجا حضور داشت. جبرییل گفت:

«یا رسولَ الله! هذهِ خدیجه قد أتت معها
إناءٌ فیهِ إدامٌ أوْ طعامٌ أوْ شرابٌ فإذا هی أتتکَ فاقرَء علیها السّلامَ منْ
ربّها ومنّی وبشرها ببیتٍ فی الجنّه من قصبٍ لا صخبَ فیهِ ولا نصبَ» .

(ای رسول خدا! این خدیجه است که برایت غذا
آورده است. پس سلام پروردگارش را به او برسان و او را به خانه‌ای در بهشت، بشارت
بده که از مروارید تهی خالی ساخته شده است و هیچ‌گونه سر و صدا، مشقت و خستگی در
آن، وجود ندارد).

همچنین رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- سلام
جبرییل -علیه السلام- را به ام‌المؤمنین عایشه صدیقه -رضی الله عنها- رساند.
[روایت بخاری و مسلم].

الفاظ سلام عبارتند از: «السّلام علیکم
ورحمه الله و برکاته». و بنا بر قول صحیح، سلام با کلمه‌ی «برکاته». به پایان می‌رسد
چنانچه ابوداود و ترمذی این مطلب را با سندی قوی، روایت کرده‌اند. برخی کلمه‌ی «و
مغفرته» را هم بر الفاظ سلام، افزوده‌اند.

اما روایتی که آن را افزوده است، روایت
ضعیفی است که ابوداود آن را نقل کرده است .

انس -رضی الله عنه- می‌گوید: هنگامی که رسول
خدا -صلى الله علیه وسلم- می‌خواست سلام بدهد، سه بار سلام می‌داد .

شاید عادت رسول خدا -صلى الله علیه وسلم-
این بود که هرگاه به جمعیت انبوهی می‌رسید، سه بار سلام می‌داد. چون فکر می‌کرد که
یک بار سلام دادن، کفایت نمی‌کند و همه، آن را نمی‌شنوند چنانکه در روایت حاکم به
آن، تصریح شده است.

در سنت آمده است که روزی، رسول خدا -صلى
الله علیه وسلم- به دیدن سعدبن عباده رفت. هنگامی که به دروازه‌ی خانه سعد رسید،
گفت: «السلام علیکم ورحمه ‌الله و برکاته».

سعد، سلام دادن رسول خدا -صلى الله علیه
وسلم- را شنید ولی بدون اینکه صدایش را بلند کند، آهسته، در دلش به آن، جواب داد.
نبی اکرم -صلى الله علیه وسلم- دوباره گفت: «السلام علیکم ورحمه ‌الله و برکاته».
سعد، مجدداً بدون اینکه صدایش را بلند کند، به سلامش جواب داد. آن حضرت -صلى الله
علیه وسلم- بار سوم گفت: «السلام علیکم ورحمه ‌الله و برکاته». این بار نیز سعد،
بدون اینکه صدایش را بلند کند به سلام آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- پاسخ داد.
آنگاه رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- برگشت. سعد، خودش را به آن حضرت -صلى الله
علیه وسلم- رساند و گفت: ای رسول خدا! سوگند به خدا که همه‌ی سلام‌دادن‌هایت را
شنیدم و در دلم به آنها جواب دادم. و قصدم این بود که سلام‌های بیشتری به ما بدهی.
پیامبر اکرم -صلى الله علیه وسلم- گفت: «السلام علیکم أهل‌البیت ورحمته. إنه حمید
مجید» .

سلام دادن زنان

حدیثی در ترمذی، ابوداود، ابن ماجه و کتاب
«الأدب المفرد» امام بخاری آمده است که روزی رسول اکرم -صلى الله علیه وسلم- از
کنار گروهی از زنان گذشت و با اشاره‌ی دست به آنها سلام داد .

گفتنی است که در سنن ترمذی، تصریح شده است
که این زنان، در مسجد نشسته بودند.

علما می‌گویند: اگر مانعی وجود نداشته باشد
و بیم فتنه هم نباشد، سلام دادن به زنان، جایز است. مثل سلام کردن به پیرزنان.
زیرا بر مسلمان، لازم است که به پیرزنان، سلام دهد، آنان را همراهی کند و جویای
حالشان گردد. در صحیح بخاری آمده است که صحابه رضوان‌الله علیهم اجمعین پس از ادای
نماز جمعه نزد پیرزنی که در مسیرشان بود، می‌رفتند و به او سلام می‌کردند.

و این کار به خاطر شفقت و مهربانی نسبت به
مسلمانان کهنسال است که اسلام، آن را امری پسندیده دانسته و در بسیاری از نصوص، به
آن تشویق نموده است. و ابن قیم هم در زادالمعاد این نظریه را تأیید کرده است.

آداب سلام دادن

رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- فرمود:

«یُسَلِّمُ الصَّغیرُ على الکبیرِ والمارُّ
على القاعدِ والقلیلُ على الکثیر» .

(کوچکتر به بزرگتر، عابر به نشسته، سواره به
پیاده و گروه کم به گروه زیاد، سلام بدهد).

الف ـ کوچکتر به بزرگتر سلام بدهد، زیرا
بزرگتر بر کوچکتر حق وقار و بزرگ بودن دارد لذا باید سلام کردن را کوچکتر آغاز کند
و به بزرگتر، سلام بدهد.

پس هرگاه، با فردی ملاقات نمودید، که از نظر
سنی از شما بزرگتر است، بر شما واجب است که نخست شما به او، سلام بدهید تا این
پیغام را به او برسانید که من بخاطر بزرگتر بودنت به تو احترام می‌گذارم و ارزش
قایل هستم. اما اگر ابتدا، فرد بزرگتر به تو سلام کرد، بدان که او از تو بهتر است.

پس کوچک‌تر باید آغاز کند و به بزرگتر، سلام
بدهد. همچنین باید احترام علما، و کسانی که مقام و منزلت اجتماعی دارند و افرادی
که به خاطر اسلام، آزمایشی را به خوبی پشت سر گذاشته‌اند و انسان‌هایی که در
اسلام، جایگاهی دارند، حفظ شود و دیگران آغاز کنند و به آنها سلام بدهند.

ب ـ عابر به کسی که نشسته است، سلام دهد.

واجب است که عابر آغاز کند و به فردی که
نشسته است، سلام بدهد. نه آن طور که بعضی از مردم چه عابر باشند، چه نشسته و چه
سواره، همیشه منتظرند تا دیگران به آنها سلام بدهند. باید دانست که این، اشتباه
است و بیم آن می‌رود که چنین فردی، دچار تکبر شود. پس در این امور، همانطور که از
رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- آمده است، سنت را باید شناخت و به آن عمل کرد.
بنابراین، فرد عابر باید به کسی که نشسته است، سلام بدهد. زیرا اوست که ورودش به
این مکان، تازگی دارد. علاوه بر آن، فرد عابر بیشتر اوقات، تنها است حال آنکه
کسانی که نشسته‌اند، غالباً چند نفر اند.

ج ـ سواره به پیاده، سلام بدهد.

کسی که سوار بر ماشین، یا مرکب یا چیز دیگری
است باید به کسی که پیاده است، سلام بدهد. بعضی از شارحان این حدیث، مانند ابن‌حجر
در فتح‌الباری در شرح آن، نکات لطیفی را بیان کرده‌اند از آن جمله گفته‌اند: انسان
سواره، همیشه احساس غرور می‌کند. لذا اسلام بر او واجب کرده است که با تواضع و
فروتنی به فرد پیاده، سلام بدهد تا غرور و تکبر به قلبش، راه پیدا نکند.

د ـ گروه کم به گروه زیاد، سلام بدهد.

هرگاه، یک نفر از کنار جمعی گذشت، بر او
واجب است که نخست، سلام دهد. اگر پنج نفر می‌خواهند از کنار ده نفر عبور کنند، پنج
نفر باید به ده نفر، سلام بدهند نه اینکه ده نفر به پنج نفر سلام بدهند.

اگر یک نفر از میان گروهی که در حال حرکت‌اند،
سلام بدهد، کفایت می‌کند. همچنین، اگر یک نفر از کسانی که نشسته‌اند، جواب سلام را
بدهد، کافی است چنانکه از رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- روایت شده است» .

در حدیثی دیگر، رسول‌الله -صلى الله علیه
وسلم- فرمود: «کسی که راه می‌رود و در حال عبور است به کسی که ایستاده است، سلام
بدهد» .

این آداب و تعالیم و نکات لطیف را رسول اکرم
-صلى الله علیه وسلم- به ما آموزش داده است. در واقع آن حضرت -صلى الله علیه وسلم-
ما را به سوی همه‌ی نیکی‌های دنیا، راهنمایی نموده و از همه‌ی بدی‌های آن، برحذر
داشته است.

فضیلت آغاز سلام

جابر -رضی الله عنه- می‌گوید: رسول‌الله
-صلى الله علیه وسلم- فرمود:

«لیسلِّم الرّاکبُ على الماشی، والماشی على
القاعدِ والماشیان أیهما بدأ فهو أفضل» .

«سواره به پیاده، سلام بدهد، کسی که راه می‌رود
به کسی که نشسته است، سلام بدهد. و از دو نفر پیاده‌ای که به یکدیگر می‌رسند،
هرکدام اول سلام دهد، فضیلت بیشتری دارد).

همچنین احمد و ابوداوود با سند صحیح روایت
کرده‌اند که رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- فرمود:

«إنَّ أولى النّاسِ باللهِ مَنْ بدأهمْ
بالسَّلامِ» .

(محبوب‌ترین و مقرب‌ترین مردم نزد خداوند،
کسی که اول به مردم، سلام دهد).

و اول سلام دادن، عادت بزرگان صحابه و
تابعین بود. از رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- روایت شده است که فرمود:

«السّلامُ قبلَ السّؤالِ فَمَنْ بَدَأَکُمْ
بالسُّؤالِ قبلَ السّلامِ فلا تجیبوه» .

(سلام، قبل از پرسیدن است. پس هر کس، قبل از
سلام، سؤالی کرد، جوابش را ندهید).

مفهوم حدیث این است که هیچ‌کس قبل از سلام
دادن، سخنی نگوید و سؤالی نکند. پس هرگاه، سلام داد، سؤال کند و سخن بگوید. کلده
بن حنبل می‌گوید: صفوان بن امیه قدری دوغ آغوز ، یک بچه‌آهو و کمی خیار، نزد رسول
خدا -صلى الله علیه وسلم- که در قسمت بالای وادی، قرار داشت فرستاد. من بدون اینکه
اجازه بگیرم و سلام دهم، وارد شدم. نبی‌اکرم -صلى الله علیه وسلم- فرمود: «برگرد.
سپس بگو: السلام علیکم، آیا وارد شوم»؟

امتی درس‌نخوانده …

﴿هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ
رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ
الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ﴾.  (جمعه: ۲)

«خدا همان ذاتی است که از میان درس‌نخوانده‌ها،
پیامبری مبعوث کرد تا آیات خداوند را برای آنان، تلاوت کند و آنها را پاک بگرداند
و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد اگرچه آنها پیش از آن تاریخ، در گمراهی آشکاری
بودند».

خداوند در میان این امت، این پیامبر -صلى
الله علیه وسلم- را فرستاد تا آنان را تزکیه کند، امور دین را به آنها بیاموزد و
آداب و خصلت‌های نیکو را به آنان آموزش دهد.

منظور از آوردن حدیث کلده در اینجا، این است
که قبل از وارد شدن، سخن گفتن و هر کار دیگر، باید سلام داد.

عبدالله‌بن بسر -رضی الله عنه- می‌گوید:
هرگاه، رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- به در خانه‌ی کسی می‌آمد، روبروی دروازه،
توقف نمی‌کرد، بلکه سمت راست یا چپ آن، می‌ایستاد و می‌گفت: «السلام علکیم، السلام
علیکم» .

یکی از عادات رسول خدا -صلى الله علیه وسلم-
این بود که با هر کس ملاقات می‌نمود، پیش‌دستی می‌کرد و اول، سلام می‌داد و تلاش
می‌نمود تا این‌گونه باشد برخلاف انسان‌های متکبر که همیشه منتظرند که دیگران به
آنها، سلام بدهند. کسی که سلام می‌دهد، بگوید: «السلام علیکم ورحمه‌الله و برکاته»
و کسی که جواب می‌دهد، بگوید: و علیکم السلام ورحمه‌الله و برکاته. جواب دادن با
واو یعنی «وعلیکم‌السلام» از تنها «علیکم‌السلام» گفتن، بهتر است چنانچه نووی و
ابن قیم به این مطلب، اذعان نموده‌اند و آن را تأیید کرده‌اند.

مکروه است که سلام‌دهنده (بجای السلام
علیکم) بگوید: علیک‌السلام. ابوجری هجیمی می‌گوید: نزد نبی‌اکرم -صلى الله علیه
وسلم- رفتم و گفتم: علیک‌السلام ای رسول خدا. آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- فرمود:

«لا تقلْ علیکَ السّلامُ فإنَّ علیکَ
السّلامُ تحیهُ الموتى» .

(علیکم السلام نگویید زیرا به مردگان؛
اینگونه سلام می‌دهند).

لذا بر ما واجب است که از سلام دادن با لفظ
«علیک السلام» پرهیز کنیم. زیرا صحابه مردگانشان را با این لفظ، سلام می‌دادند.
چنانچه شاعری که از کنار قبر قیس بن عاصم می‌گذشت، گفت:

«علیک سلام الله قیس بن عاصم = ورحمته ما
شاء أن یترحما»

(سلام خدا بر تو باد ای قیس‌بن عاصم. و همچنین
رحمت خدا تا وقتی که خواسته باشد رحم کند، بر تو باد).

در اینجا مشاهده می‌کنیم که شاعر، سلام
گفتنش را با لفظ «علیک» آغاز نموده است زیرا که به مرده، سلام می‌دهد. به این
خاطر، رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- سلام را به گونه‌ای که به مردگان سلام می‌دهند،
ناپسند دانست و به سلام‌دهنده، جواب نداد.

آداب سلام در مجالس

رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- فرمود: «إذا
انتهی أحدُکمْ إلى المجلسِ فلیسلِّمْ فإذا أرادَ أنْ یقومَ فلیسلِّمْ فلیستْ
الأولى بأحقَّ من الآخره» .(هرگاه، یکی از شما به مجلسی رسید، سلام بدهد. و هرگاه
خواست از مجلس بلند شود نیز سلام بگوید. و سلام اول از سلام دوم، بهتر نیست). یعنی
فضیلت یکسان دارند. منظور حدیث این است که هرگاه، خواستی از برادران و دوستانت جدا
شوی، لازم است که هنگام ترک مکان و مجلس آنها، بگویی: السلام علیکم ورحمه‌الله و
برکاته. و این، سنتی است که بسیاری از مسلمانان آن را به فراموشی سپرده‌اند. طوری
که هنگام جدا شدن، می‌گویند: به امان خدا، خداحافظ و الفاظی از این قبیل.

و این سنت بزرگ را که رسول هدایت -صلى الله
علیه وسلم- بدان تصریح نموده است، رها می‌کنند.

رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- در حدیثی
دیگر می‌فرماید: «إذا لقی أحدُکُمْ أخاهُ فلیسلِّمْ علیهِ فإنْ حالتْ بینهُما
شجرهٌ أوْ جدارٌ أوْ حجرٌ ثمَّ لقیهُ فلیسلِّمْ علیهِ أیضاً» .«هرگاه، یکی از شما
با دوستش ملاقات نمود، به او سلام بدهد. و اگر درخت یا دیواری، میان آن دو فاصله
انداخت، و دوباره دوستش را ملاقات کرد، مجدداً به او سلام دهد».

انس‌بن مالک -رضی الله عنه- می‌گوید: «کانَ
أصحابُ رسولِ الله صلى الله علیه وسلم یتماسون فإذا استقبلهم شجره أو الکمه تفرقوا
یمیناً وشمالاً وإذا التقوا من ورائها سلَّمَ بعضُهُم على بعضٍ» .

(اصحاب رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- با
یکدیگر می‌رفتند. پس اگر به درخت یا تپه‌ای می‌رسیدند، پراکنده می‌شدند و از سمت
چپ و راست آن، عبور می‌کردند. و هنگامی که بعد از آن درخت یا تپه، با یکدیگر
ملاقات می‌کردند، به یکدیگر سلام می‌دادند).

بدین‌جهت کسی که وارد مجلس می‌شود و سپس
بیرون می‌رود با افراد فوق، قیاس می‌شود. یعنی هرگاه، وارد مجلس می‌گردد یا بیرون
می‌رود، سلام بدهد. زیرا این، عمل نیکی است که باعث اجر و پاداش می‌گردد.

آداب سلام، هنگام وارد شدن به مسجد

ابن قیم -رحمه‌الله- می‌گوید: کسی که وارد
مسجد می‌شود، در آغاز دو رکعت تحیه‌المسجد بخواند سپس بیاید و به مردم سلام بدهد .

و دلیل آن را حدیث رفاعه -رضی الله عنه- می‌داند
که فردی وارد مسجد شد و نماز خواند سپس آمد و سلام داد. رسول خدا -صلى الله علیه
وسلم- فرمود: «وعلیک‌السلام، دوباره نماز بخوان زیرا تو نماز نخواندی» . باید
دانست که این، رأی ابن قیم است. ولی در حقیقت هیچ‌گونه دلیلی وجود ندارد که شخص،
به محض اینکه وارد مسجد شد، سلام ندهد و شاید شخصی که در حدیث فوق از او صحبت شده
در گوشه‌ای از مسجد و دور از مردم بود. لذا ابتدا نماز خواند سپس آمد و سلام داد.
پس بهتر است که هرگاه، مسلمان وارد مسجد شد، ابتدا به برادران مسلمانش، سلام دهد.
سپس، دو رکعت نماز بخواند.

و اگر کسی به شما سلام داد در حالی که شما
مشغول خواندن نماز نفل یا فرضی هستید، سنت است که کف دستت را باز کنی و آن را به
سوی زمین قرار دهی طوری که پشت دستت به سوی چهره‌ات باشد. بدون اینکه بگویی: و
علیکم‌السلام. چنانچه در صحیح مسلم و کتاب‌های دیگر آمده است .

بعضی از علما می‌گویند: با انگشت سبابه،
اشاره کنید. ولی حالت اول نزد جمهور بهتر است و قول راجح هم همین است.

آداب سلام دادن به خانواده

اگر هنگام شب، رسو‌ل‌الله -صلى الله علیه
وسلم- وارد خانه‌اش می‌شد، طوری سلام می‌داد که فرد خوابیده، بیدار نشود و کسی که
بیدار است صدایش را بشنود .

پس هرگاه، کسی وارد خانه‌اش می‌شود، نباید
با صدای بلند سلام بدهد و باعث اذیت و آزار خانواده‌اش گردد. ببینید که رسول خدا
-صلى الله علیه وسلم- چقدر مهربان و بزرگوار است و چه خوب، امتش را راهنمایی می‌کند.

سلام دادن به اهل کتاب

رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- به اهل کتاب،
سلام نمی‌داد. بلکه از آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- به ثبوت رسیده است که
فرمود:«لا تبدؤوا الیهودَ ولا النّصاری بالسّلامِ» .(به یهود و نصاری، سلام
ندهید).

پس برای کسی که با یهود و نصاری زندگی می‌کند،
سنت است که به آنها سلام ندهد، در جوابشان بگوید: و علیکم.

روزی رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- از
کنار مجلسی که در آن، مسلمان، مشرک، بت‌پرست و یهودی وجود داشت، گذشت و به آنان
سلام داد .

حکم شرعی هم همین است که هرگاه، مسلمان از
کنار جمعی گذشت یا وارد مجلسی شد که در آن، مسلمان و غیرمسلمان، وجود دارد، به
آنان سلام بدهد.

و اگر مسلمان، خواست به اهل کتاب، سلام دهد
و یا نامه‌ای برای آنان بنویسد، بگوید: السلام على من اتبع الهدی. زیرا هنگامی که
رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- به هرقل و تعدادی دیگر از سران کفر، نامه نوشت جمله‌ی
فوق را در آغاز نامه‌ها مرقوم فرمود .

همچنین در قرآن کریم آمده است که موسی -علیه
السلام- به فرعون گفت:﴿وَالسَّلامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى﴾   (طه: ۴۷)«سلام به پیروان حق و هدایت».

سلام ندادن به گناهکار تا اینکه توبه کند

رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- به کسانی که
مرتکب گناهی می‌شدند، نه سلام می‌داد و نه سلام آنها را پاسخ می‌گفت. چنانچه با
کعب‌بن مالک و دو نفر دیگر که از غزوه‌ی تبوک سرباز زدند، چنین کرد. کعب‌بن مالک
-رضی الله عنه- می‌گوید: من به رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- سلام می‌دادم ولی
نمی‌دانستم که آیا جواب می‌دهد یا نه؟! و آیا لبهایش را با گفتن سلام، حرکت می‌دهد
یا نه؟  و فرد مبتدعی که بدعتش، واضح و
آشکار است یا کسی که در دین، چیز جدیدی ایجاد کند، همین حکم را دارد.مسلمان؛ پس از
اینکه فرد بدعت‌گزار را نصحیت کرد و از انجام بدعت، برحذر داشت و از عواقب آن، او
را ترساند، می‌تواند با وی قطع رابطه کند، یعنی نه به او سلام دهد و نه سلامش را
پاسخ گوید.همچنین کسی که در همسایگی مسجد، زندگی می‌کند ولی بدون عذر، نماز جماعت
را ترک می‌کند، می‌توان (بخاطر تنبیه) از سلام دادن و جواب سلام دادن وی، خودداری
نمود تا زمانی که با جماعت، نماز بخواند.

در حدیثی به روایت ابوایوب انصاری -رضی الله
عنه- آمده است که رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- فرمود:«لا یحلُّ لمسلمٍ أن یهجرَ
أخاهُ فوقَ ثلاثِ یلتقیانِ فیصدُّ هذا ویصدُّ هذا وخیرُهما الذی یبدأ بالسّلام»
.(برای مسلمان، حلال نیست که با برادر مسلمانش، بیش از سه روز، قهر کند طوری که
هنگام دیدنش از او روی بگرداند و بهترین آن دو نفر، کسی است که آغاز سلام کند و به
دیگری سلام دهد).

آنچه بیان شد، مربوط به امور دنیوی است که
قهر کردن به خاطر آن، حداکثر تا سه روز به پایان می‌رسد و بیشتر از آن، حرام
است.اما قهر کردن بخاطر امور دین تا زمانی که فرد از گناه و بدعتش توبه نکرده باشد
همچنان ادامه می‌یابد.

——————————————-

پل های دوستی

تألیف :دکتر عائض‌بن عبدالله قرنی

ترجمه :عبدالقادر ترشابی