اهمیت و خوصیات گناه (علل و ماهیت آن، آثارش را
اهمیت و خوصیات گناه
(علل و ماهیت آن، آثارش راه احتراز ازآن)
پرفسور دکتر محمد رفیع
الدین
الف- علل آن
لغزش یا اشتباهی که از
ناحیه ی مؤمن صادر می شود در موقعی است که برای مدتی انگیزه ی جمال پرستی وی مجالی
پیدا می کند تا فکر خطائی را که مناسب با یده ال صحیح نباشد ابراز کند.
این عمل وقتی صورت می
گیرد که فکر خطائی او را از تعقیب ایده الش باز می دارد و عشقش را در مجرای غلطی
می اندازد.
نتیجه ی این امر، عمل
غلطی است که در راه خدمت و تقویت عشق با این فکر خطا، بضرر آن یده ال صحیح انجام
داده ممی شود؛ و از اینجا است که آن کسی که مرتکب یک خطائی می شود برای ارتکاب
خطای دیگری نیز آماده می گردد.
ماهیت فکر غلط:
فکر خطا عبارت است از
عقیده ی به اینکه یک عمل مخصوص هر چند مناسب با ایده ال صحیح نباشد، ایجاد راحتی
یا لذت مخصوصی خواهد کرد. شخص معتقد به این معنی می داند که این عمل مخالف
احتیاجات جمال و زیبایست و نیز می داند که عشق وی تقاضا دارد تا از این فکر و از
لذتی که مولود آنست احتراز کند، مع ذلک اگر عشق وی قوی و نیرومند نباشد و اگر بقدر
کفایت تکامل نیافته باشد این فکر و لذتی را که از اجرای آن بدست خواهد آمد بر
تقاضاهایی که عشق وی دارد ترجیح می دهد و بدین طریق در این ضمینه سراسر عشق وی که
به حقیقت برای ایده ال اوست به کلی به طرف این فکر منعطف و منحرف می شود. به عبارت
دیگر در آن لحظه دیگر این شخص،مؤمن، یا عاشق ایده ال صحیح نیست؛ و نتیجه این می
شود که عمل خطائی صورت بگیرد.
ب- آثار آن بر ذات یا
نفس
وقتی که عمل خطای ناشی
از فکر غلطی سیرش را طی کرد و لذتش به پایان رسید شخص مؤمن دوباره برای عشق ورزیدن
به ایده آلش آزاد می شود ولی در این موقع ملاحضه می کند که عشق وی برای ایده آل
کاهش یافته و عشق به آن فکری که او را متحیر و سرگردان کرده و او را با افکار
دیگری مربوط ساخته به همان نسبت افزایش یافته است.
هر عمل خطائی عشق به
فکر غلطی را که موجب آن خطا بوده تقویت می کند و عشق به ایده آل صحیح را به واسطه
ی عمل لایتخلف قانون طبیعت تضعیف می کند. و نیز هر عمل صحیحی عشق به ایده آل صحیح
را تقویت و عشق به افکار غلط را تضعیف می نماید.
بنابراین هرعملی هر
چند ناچیز به نظر آید مهم است و
طبعا” یا به سود فرد تمام خواهد شد یا به زیان وی.
راه احتراز از گناه :
هر فکر غلطی از آغاز
امر تمام دستگاه تصور شخص را اشغال می کند و سپس عوامل اصلی اجرای عمل را مستحضر
می سازد. از همان اولین لحظه ای که فکر غلط در ذهن شخص جای می گیرد.به تدریج عشق
به ذات را که برای ایدآل صحیح به کار می رود ار بین می برد تا اینکه به قدر کفایت
برای ایجاد عمل مربوط، قوی و نیرومند می شود.
مقصود این است که در
آغاز امر یعنی در همان اولین مرحله ی ظهور فکر می توان عمل غلط را متوقف نمود.
بدکاری و بد رفتاری
نتیجه ی تفکر غلط طولانی است. قبل از هر عمل زشتی فکر زشت به وجود می آید که بر
اثر یک اشتباه مدت درازی مطلوب جلوه می کند؛ در این صورت اگر با آن فکر مقاومت
نشود و از ذهن طرد نگردد قهرا” و الزاما” عمل بد صورت خواهد گرفت.
با توجه به این سابقه
هر مؤمنی به محض اینکه تصورش شروع به تغییر و تبدیل کرد گمراهی وی آغاز می شود.
شخص مؤمن از بیم اینکه مبادا مرتکب عملی شود که مخالف با انگیزه ی طبیعت وی باشد و
عشق به آفریننده را از دست بدهد، بلافاصله می کوشد تا آن فکر غلط را از ذهنش خارج
کند؛ و موفق می شود.
(إِنَّ الَّذِینَ
اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم
مُّبْصِرُونَ)اعراف/۲۰۱
«پرهیزگاران هنگامی که
گرفتار وسوسه‌ای از شیطان می‌شوند به یاد ( عداوت و نیرنگ شیطان ، و عقاب و ثواب یزدان
) می‌افتند ، و ( در پرتو یاد خدا و به خاطر آوردن دشمنانگی اهریمن ) بینا می‌گردند
( و آگاه می‌شوند که اشتباه کرده‌اند و از راه حق منحرف شده‌اند ، و لذا شتابان به
سوی حق برمی‌گردند ) .»
بلی پاداش احتراز از
تمایل به بد کرداری و اجتناب از زشتی و پلیدی بدین طریق برای شخص مؤمن این است که
عشقش را به کار می اندازد و در نتیجه زندگانی پر از خیر و برکتی را در این جهان و
در جهان آینده به دست می آورد.
به محض اینکه شخص
معتقد کوچکترین علاقه ی به فکر غلطی را در دورترین زوایای قلبش احساس کند، چه آن
عمل را انجام دهد و چه ندهد، باید گفت: چنین کسی مؤمن واقعی نیست؛ یا اینکه بکلی
عاشق نیست. به طوریکه حدیث نبوی حکایت می کند:
«برای چنین کسی حبه یا
ذره ای از ایمان باقی نمی ماند.»
گناه عبارتست از سیر
نفس در جهت مخالف حرکتی که ذات انسان به حکم طبیعت می طلبد و مخالف ترقی یا تکامل
آن است.
گناه وضع ذات(نفس) را
تغییر می دهد و مادامی که انسان از شر آن نجات نیابد موجب کاهش لیاقت و ظرفیت و
استعداد شخص و باعث عقب افتادگی ذات می گردد.
راه استخلاص از آثار
زشت گناه،سیر تصفیه ی ذات(نفس):
طریق نجات یا راه
استخلاص ز آثار زشت گناه، بازگشت کردن به حالت روحی و وضع نفسانی قبل از زمانی است
که آن عمل خطا انجام گرفته و همچنین مطالعه و تجزیه و تحلیل آن و بنابراین تشخیص
باینکه آنچه را دوست می داشته و به آن عشق می ورزیده؛ به حقیقت زشت و مردود بوده
است، و از این گذشته مطمئن شدن به اینکه این تشخیص فعلی وی به قدر کفایت روشن و
عمیق بوده و هر گاه در آینده نیز چنین تمایلی در ذهن او بیدار شود غیرممکن خواهد
بود که به آن اعتنا کند، و بالنتیجه تصمیم به اینکه در آینده از ارتکاب نظیر این
گناه احتراز خواهد کرد.
برای انجام این مقصود
باید بتأمل و تفکر در جمال و زیبائی بپردازد و مدتی طولانی با تمرکز فکر و اراده
صرف وقت کند تا اینکه دوباره به آن تشخیص زیبائی و جمالی که قبل از ارتکاب گناه
داشته و از دست داده موفق گردد؛ و قضاوت اخلاقی غلطی را که موجب ارتکاب گناه شده
باطل انگارد.
به محض اینکه دوباره
این تشخیص جمال و زیبائی را تحصیل کرد عشقش مجددا” برای ترقی و پیشرفت در
طریق تکامل آزاد می شود.
این وضع و این سیر که
به وسیله ی آن، ذات(نفس) مؤمن باید آن را طی کند تا خودش را از گناه تطهیر نماید و
تصفیه شود«توبه»یا بازگشت نامیده می شود. بازگشت یا توبه چهار شرط یا چهار قاعده
دارد.
۱- اعتراف به گناه
یعنی تشخیص به اینکه آنچه را دوست می داشته به حقیقت زشت بوده است. این معنی باید
مقرون با احساس غبن و زیان و همچنین مقرون با احساس پشیمانی بسیار شدید باشد
(وَآخَرُونَ
اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحاً وَآخَرَ سَیِّئاً عَسَى
اللّهُ أَن یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ)توبه/۱۰۲
« مردمان دیگری هم
هستند که ( نه از پیشگامان نخستین ، و نه از منافقین بشمارند و ) به گناهان خود
اعتراف می‌کنند ، و کار خوبی را با کار بدی می‌آمیزند ( و گاهی به حسنات و زمانی
به سیّئات دست می‌یازند ) امید است که خداوند توبه آنان را بپذیرد ( و احساس
شرمندگی چنین کسانی از گناه ، و هراس آنان از عقاب و عذاب ، و تصمیم ایشان بر این
که به سوی گناه نروند ، سبب گردد که دیگر دچار معصیت نشوند و مشمول مغفرت و مرحمت
خدا شوند . چرا که ) بیگمان خداوند دارای مغفرت فراوان و رحمت بیکران است .»
۲- تصمیم صادقانه و
قابل اعتماد به اینکه این اشتباه (چه در فکر و چه در عمل) به هیچ وجه تکرار نشود:
«ای کسانیکه ایمان
آورده اید با کمال صداقت و خلوص نزد خدا توبه کنید».تحریم/۸
۳- سعی و کوشش به
وسیله ی تأمل و تفکر در تماس با حقیقت یا عشق به جمال و زیبائی و در نتیجه ی آن
تحصیل مجدد وضع اخلاقی از دست رفته:
«پس کسانیکه ایمان
بیاورند و عمل نیک انجام دهند نه ترسی خواهند داشت و نه اندوهی».انعام/۴۸
۴- زنده شدن عقیده ی
کامل با اوصاف جمال و زیبائی آفریننده مستلزم این تشخیص است که روزی دهنده و
نگهدارنده ی ذات بشر خود شخص نیست، بلکه آفریننده ی اوست و ایمان به اینکه حرکت
انقلابی در نفس وی (اگر بوجود آمده باشد) نتیجه ی تصویب و رضای آفریننده خواهد بود
و معنی این تصویب و رضا قبل از هر چیز، عفو و بخشش اوست:
«هر کس کار بدی بکند و
بر خودش ستم روا داشته باشد و سپس استغفار نماید و از خدا بخشش بطلبد ملاحظه خواهد
کرد که خدا آمرزنده و رحم کننده است».نساء/۱۱۰
کلیه ی این احتیاجات
نفسانی و به تعبیر دیگر نیازمندیهای روانی به طور کامل وقتی تأمین و ارضاء می شود
که از ته دل استغفار کند و از خدا بخشش بخواهد و این درخواست را تکرار کند تا
اینکه معنای دقیق و کامل این کلمات را در ذهن پرورش دهد.
«ای پروردگار ما! ما بر خود ستم کردیم و اگر ما را نیامرزی و
بر ما ترحم نکنی هر آینه ما از زیانکاران خواهیم بود.»اعراف/۸۷
تصفیه و تهذیب کامل
ذات(نفس) امکان پذیر نیست مگر اینکه از کلیه ی تمایلات و شهواتی که مخالف با طبیعت
و فطرت روح انسانی است دست بکشد و احساس کند که از نیروی کامل تمایل به جمال و
زیبائی برخوردار است؛ و عامل حقیقی و انگیزه ی اصلی وجود وی همین تمایل است و بس:
«از هر چیز بگسل و دست
بردار و خود را تسلیم او بنما».مزمل/۸
هیچ چیز جز پشیمانی
صادقانه و احساس زیان و باخت نمی تواند از نو درصدد جبران گذشته برآید، و بکوشد تا
برای ایجاد رابطه ی مجدد با حقیقتی که از دست داده و برای تحصیل مجدد عقیده و
ایمانی که از او فوت شده بوسیله ی تأمل و تفکر«نفس» را قادر سازد تا از تمایلاتی
که صلاحش نبوده منصرف گردد.
بهترین فرصت برای چنین
اشک ریختنی آخرین قسمت شب است زیرا در آن ساعتها شرایط آرامش خاطر و حالت انزوا
مخصوصا” برای تمرکز اراده و جهاد باطنی بسیار مساعد است.
« ای عبا پیچیده، برای
عبادت در شب جز مقدار کمی برخیز، نصف ساعات شب یا قدری از آن را کاهش ده؛ یا این
که اندکی بر آن بیفزا! و قرآن را با تأنی تلاوت کن.» مزمل/۱-۴
نمازهای نیمه شب
بدین جهت است که
پیغمبر(ص) گفت:
«نمازهای نیمه شب هر کسی بهترین نمازهای اوست»
_____________________________________
منشور جهانی اسلام
مؤلف: پرفسور دکتر
محمد رفیع الدین
مترجم: سید غلام رضا
سعیدی
انتشارات:شرکت سهامی
انتشار/۱۳۴۷
