سیاست و تربیت ، عوامل موثر بر تربیت در رابطه با سیاست و حکومت
سیاست و تربیت ، عوامل موثر بر تربیت در رابطه با سیاست و حکومت
نویسنده : حسن ملکی (قاسم)
سیاست و تربیت
در طول تاریخ بخصوص از زمانی که تربیتی کلاسیک شکل گرفته رابطه قابل توجهی بین سیاست و نظام تربیتی یک جامعه به وجود آمده است. بخصوص در جوامعی که نظام تربیتی انها از سیستم متمرکزی پیروی می نمایند این رابطه در سطح بالایی قابل مشاهده بوده است. بدین ترتیب که دولت ها به طور مداوم خواستار این بوده اند که نظام تربیتی جامعه را خود کنترل، هدایت و اداره نمایند و از ناحیه مدرسه به برخی از خواسته های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی خویش نایل آید. از این رو جریان تربیت شدیدا تحت تاثیر سیاست بوده است. از چگونگی تاثیر سیاست بر تربیت می توان به موارد زیر اشاره نمود.
۱.تدوین اهداف تربیت
هر نظام سیاسی مبتنی بر فلسفه خاصی است. در فلسفه هر نظام سیاسی به انسان و جهان به گونه ای نگریسته می شود و انسان ایدآل هر فلسفه از یک دیگر متمایز است. بنابراین تربیت آن نوع انسان مستلزم تدوین اهداف و برنامه های خاصی است که نظام سیاسی جهت پرداختن به انها به دخالت در نظام تربیتی روی می آورد و خط دهی و تدوین اهداف را بر عهده می گیرد. در چنین شرایطی اهداف تربیت خواسته های رسمی و غیر رسمی نظام سیاسی است.
۲.تخصیص بودجه و اعتبار
هزینه های مالی نظام تربیتی در اکثر جوامع بر عهده دولت می باشد. برای تعیین این هزینه نوع تفکر رهبران سیاسی و دولت از اهمیت خاصی برخوردار است. دولتی که در آن تربیت جامعه از اولویت برخوردار باشد به مراتب سهل تر و با اشتیاق در تامین و تهیه اعتبارات لازم اقدام می نماید تا دولتی که از نظر آن تربیت اولویت قابل توجهی ندارد و میزان اعتبار تخصیصی نیز تحت تاثیر چنین دیدگاهی است.
۳.سیاست دولت در رابطه با تربیت
سیاست دولت در رابطه با تربیت بر تقاضای اجتماعی برای تحصیل و تربیت تاثیر می گذارد. بدین صورت که اگر دولت از دید اجباری بودن، رایگان بودن، همگانی بودن و حمایت از خانواده ها در جهت تربیت حمایت کند در چنین شرایطی خانواده ها با برخورداری از بورس تحصیلی، کمک هزینه های تحصیلی و …علاقه مند به تحصیل و تربیت رسمی فرزندان خواهند بود و جهت استفاده از فرصت تحصیل تشویق می گردند در نتیجه تقاضای اجتماعی روند صعودی پیدا می نماید و به نوبه خویش جریان تربیت را تحت تاثیر قرار می دهد.
اگر چنین سیاستی به خصوص در جوامع رشد نیافته و در حال رشد وجود نداشته باشد جریان تربیت باز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت ولی این بار به طور منفی.
۴.میزان دخالت سیاست در تربیت
از مهم ترین عوامل سیاسی موثر بر نظام تربیتی یک جامعه میزان و حدود دخالت سیاست در نظام تربیتی است. این که عوامل و شخصیت های سیاسی تا چه حدی می توانند و حق و دخالت و اظهار نظر در امر تربیت دارند مسئله ای است که در جوامع مختلف متفاوت می باشد. اما مسلم است در جوامع توسعه نیافته و یا در حال توسعه این دخالت ها چشم گیر می باشد و شدیدا نظام تربیتی را تحت تاثیر قرار می دهد و حتی گاه منجر به رکود جریان تربیت به نفع سیاست می گردد. به این معنا که شخصیت های سیاسی جهت دست یابی به اهداف سیاسی از پله نظام تربیتی بهره می گیرند.
مسلما هر چقدر ضریب دخالت سیاسیون در نظام تربیتی بیشتر باشد به همان میزان نظام تربیتی آسیب خواهد دید. به نظر می رسد رابطه سیاست با تربیت باید صرفا در خط دهی های کلی و تدوین سیاست های کلی نظام تربیتی تدوین بشود و از دخالت سیاست در امور جزیی نظام تربیتی جلوگیری به عمل آید توسعه و پیشرفت جامعه ضمانت خواهد شد.
۵.تهیه و تدوین محتوای کتب
در نظام تربیتی رسمی محتوای خاصی در قابل کتب درسی آموزش داده می شود. محتوای مندرج در کتبی چون تاریخ، ادبیات، معارف عمومی، جامعه شناسی، معارف دینی و … شدیدا تحت کنترل سیاست قرار می گیرد و محتوا متناسب با فلسفه سیاسی – عقیدتی سیاسیون تنظیم می گردد که نظام تربیتی باید در تحقق آن اهداف تلاش نماید.
۶.نگاه حاکمان به نظام تربیتی
دولت و سیاسیون حاکم با نظام تربیتی با چه دید و نگاهی برخورد می نمایند مسئله مهمی است که به شدت بر تربیت جامعه اثر می گذارد. آیا آن را سرمایه گذاری می دانند؟ یا مصرف؟ در جوامعی که پرداختن و توجه به نظام تربیتی سرمایه گذاری محسوب می گردد طبیعی است که مقدار و میزان بودجه ای که به آن اختصاص خواهند داد قابل توجه خواهد بود. چرا که عقیده بر این است به هدر نمی رود. چنین دیدگاهی منجر به اصلاح ساختارها در نظام تربیتی خواهد شد. اما اگر با دیدگاه مصرفی بودن به نظام تربیتی بنگرند در آن صورت مسیر نظام تربیتی کاملا تغییر خواهد کرد.
۷.ثبات یا عدم ثبات حکومت
نقش سیاست و حکومت را در نظام تربیتی از زاویه ای دیگر می توان نگریست و آن ثبات یا عدم ثبات حکومت ها است. در صورتی که در جامعه ثبات سیاسی حاکم باشد نظام تربیتی قدرت و فرصت این را می یابد که با تعمق و تحقیق برنامه ریزی نماید و بتواند اهداف منطقی و دراز مدت را در نظر بگیرد. حالت دوم حالتی است که در آن جامعه دچار عدم ثبات سیاسی شده باشد در این صورت نیز نظام تربیتی تحت تاثیر قرار می گیرد این بار تاثیر منفی، عدم ثبات می تواند چند شکل داشته باشد.
در شکل اول هیئت حاکمه بر دلایل گوناگون از قبیل شورش های داخلی، انقلاب، تغییر رژیم، عدم به رسمیت شناخته شدن و … بسر می برد. چون دولت امید به پایداری ، ثبات و تثبیت خویش را ندارد و یا آن را از دست داده است، لذا تمام سعی و کوشش خویش را مبذول می دارد که تعادل و ثبات خویش را به دست آورد.
این عامل نظام تربیتی را شدیدا تحت تاثیر قرار می دهد، چرا که نظام تربیتی بخشی از دولت را تشکیل می دهد و در شرایط عدم ثبات اولویت ها و نیازها برای دولت حالت ویژه ای پیدا می کند که منجر به کم توجهی و یا عدم توجه کامل به نظام تربیتی می گردد و یا اینکه اولویت های که در دستور کار نظام تربیتی قرار می گیرد.
متناسب با شرایط اجتماعی تغییر می کند و بعضی مواقع چون فراگیران به لحاظ تحولات و دگرگونی های اجتماعی از اختیار و کنترل نظام تربیتی خارج می گردد، لذا فرصت پیاده کردن اهداف و برنامه ها از نظام تربیتی گرفته می شود و مدارس با اینکه رسما تعطیل اعلام شده اند ولی عملا به حالت تعطیلی کامل یا نیمه تعطیل در آمده و موجب شکست برنامه های آموزشی می گردند.
شکل دیگر عدم ثبات وقتی است که جامعه دچار پدیده جنگ داخلی و خارجی است. وقتی یک جامعه ای درگیر جنگ می گردد این وضعیت از چند ناحیه بر نظام تربیتی تاثیر می بخشد. اولین اثر آن این است که به لحاظ این که سیاست کلی هیئت حاکمه متوجه جنگ می شود و توجه بیشتر آنها را جنگ به خود اختصاص می دهد و آنان نیز می خواهند در جریان جنگ کشورشان پیروز گردد، لذا سعی می کنند که تمام امکانات جامعه را در راستای جنگ به کار گیرند.
در این شرایط نه تنها میزان بودجه و اعتباری که به نظام تربیتی اختصاص داده می شود به شدت کاهش می یابد بلکه امکانات و تجهیزات؛ نیروهای انسانی به طور خلاصه کل نظام تربیتی در خدمت جنگ در می آید. طبیعی است که در این شرایط باعث عقب ماندگی و رکود آموزش را در جامعه در ابعاد کلی در پی خواهد داشت.
تاثیر دیگر جنگ بر جریان تربیتی این است که باعث می گردد اولویت ها و برنامه های نظام تربیتی متناسب با نیاز جامعه تغییر پیدا کند. فرضا در جنگ ایران با عراق ایجاد آمادگی نظامی لازم فراگیران باعث شد تا با یک ماده درسی به نام آمادگی دفاعی به موارد درسی مدارس راهنمایی و دبیرستان که محتوای آن را آشنایی با فنون و سلاح های نظامی تشکیل می دهدو به مواد درسی اضافه گردد و یا اعزام فراگیران به جبهه های جنگ از برنامه های نظام تربیتی باشد.
در سطح آموزش عالی ، جنگ یک امر مثبت بر اکثر جوامع دارد و آن اینکه باعث می گردد خلاقیت هایی جهت کشف و اختراع مواد و دستگاه های مختلف در جهت پیشبرد جنگ بیانجامد. تجربه جنگ جهانی بزرگترین تغییر و تاثیر را بر آموزش و پرورش کشورهای اروپایی که اکنون قله های پیشرفت صنایع را فتح می کنند گذاشت.
تاثیر سوء دیگری که وضعیت جنگی بر نظام تربیتی می گذارد این است که باعث می گردد جریان تربیت در مناطقی که جنگ در انها ادامه پیدا می کند قطع گردد و فرصت ها از دست برود و افراد واجب التعلیم نتوانند از مدارس استفاده نمایند. در نتیجه به خیل بی سوادان یا کم سوادان بپیوندند و یا با تاخیر مواجه شوند.
- نوع حکومت و تربیت
مسئله دیگری که در رابطه با سیاست نظام تربیتی تحت تاثیر قرار می گیرد نوع حکومت حاکم بر جامعه است. در جوامعی که حکومت های ازاد منشانه و دموکراتیک دارند از آن جایی که احترام به وجود انسان و مهم تلقی کردن ارزش و وقار افراد بشر مد نظر می باشد و کلیه افراد مورد احترام و ارزش هستند و جنسیت، قدرت، نژاد،ملیت، طبقه اجتماعی، وضع اقتصادی، شغل، استعدادهای فردی و ده ها عامل این چنین عامل برتری و جدایی افراد یک جامعه از یکدیگر نمی باشند.
نظام تربیتی سعی بر آن داردکه برای همه افراد جامعه بدون هیچ گونه تبعیضی از لحاظ مذهبی، سیاسی ، طبقه اجتماعی و… به صورت یکسان و در برخی مواقع رایگان خدمات تربیت ارائه نماید و نظام تربیتی را از انحصار خارج نماید. در چنین جامعه ای همان گونه که ایمان به صلاحیت مردم جهت اخذ تصمیم در مسایل مربوط به خود وجود دارد در نظام تربیتی نیز ای ن اعتقاد وجود دارد که فراگیران( با عقل و خرد خویش) صلاحیت این را دارند که در مورد برنامه های تحصیلی، روش های اموزشی، هدف های تربیتی و … اظهار نظر بنمایند.
چنین اعتقادی جریان تربیت را تحت تاثیر قرار می دهد تا جو آزاد منشانه در مدرسه ایجاد نماید و به فراگیران این امکان را فراهم سازد که انها به طور ازادانه رشد کرده و در تدوین برنامه ها دخالت نمایند. بهرمندی از علم و روش های علمی در برنامه ها از دیگر ویژگی های چنین جوامعی محسوب می گردد. بهرمندی از روش های علمی در برخورد با مشکلات کمک می نماید که مشکلات سهل تر و منطقی تر حل شوند. تربیت در چنین نظامی راه را برای بیداری افکار دیگران، پرورش قوه ابتکار، آزاد نمودن عقاید، مهارت مبادله افکار و… آماده می کند.
همکاری اعضای جامعه به عنوان راه اساسی جهت نیل به هدف های فردی و اجتماعی در جامعه دموکراتیک پذیرفته شده است. این تفکر در رابطه با نظام تربیتی آن جامعه نیز جریان دارد و سعی می گردد که با همکاری تمام اعضای مدرسه اعم از معلم، مدیر ،شاگرد، خدمت گذار و …اقدامات مختلفدر زمینه تهیه برنامه ها تعیین هدف ها، انتخاب وسایل و مواد تعلیماتی، اتخاذ روش های صحیح تدریس، برخورد با مسایل انضباطی و تلاش جهت حل مشکلات اجتماعی و فردی فراهم آید.
مشخص نمودن حق مسئولیت افراد مختلف در رابطه با امورات مختلف از پدیده های رایج در سیستم های حکومتی از نوع دموکراسی است. در در مدرسه سعی می گردد مسئولیت کودکان دقیقا مشخص و حق شرکت انها در اتخاذ تصمیمات درباره مسایل عمومی حفظ گردد. در حکومت های دموکراتیک، فرایند تربیت به عنوان یک فرایند اجتماعی در نظر گرفته می شود که برای یادگیرنده باید هر گونه فرصت یاد گرفتن برای زیستن به طور همیاری و سازنده با سایر انسان ها داده شود.
چنان چه ذکر شد معلوم می گردد که در سیستم دموکراتیک تمام انسان ها آزاد هستند که استعدادها، و توانایی ها و خلاقیت های مختلف خویش را رشد دهند و آزادانه نظریات خویش را بیان نمایند و در صورت عملی بودن به مرحله اجرا در آورند. اما اگر در جامعه ای هیئت حاکمه ای که اداره امور جامعه را در دست دارد از نوع حکومت های استبدادی باشند.
در آن صورت از آن مسایلی که مطرح شد خبری نخواهد بود. چرا که آنان توانایی و تحمل پذیرش جریان های فکری مخالف را نخواهند داشت، در نتیجه پدیده فرار مغزها در این جامعه به وقوع خواهد پیوست که در پرتو آن اندیشمندان و متخصصان مختلف، به خصوص در امر تربیت و آموزش عالی جامعه را ترک خواهند کرد و یا عزلت خواهند گزید و در جامعه خلاء اندیشمندان و صاحب نظران مشهود خواهد شد که در نتیجه آن جامعه به دست افراد کم تجربه و بی مایه، ناشایست خواهد افتاد و جامعه از برنامه ها و طرح های اصولی و عملی سازنده و پیش برنده حاصل تفکر محققان محروم خواهد شد.
—————————————–
منبع :شاخص های تربیت / تالیف: حسن ملکی (قاسم) / ناشر: آییژ – من گرافیک
