اخلاق پیامبران ، شکرگزاری نوح ،فضیلت شکر و ابعاد و آثار شکر
اخلاق پیامبران ، شکرگزاری نوح ،فضیلت شکر و ابعاد و آثار شکر
نویسنده : ادریس قیصری
شکر گزاری نوح علیه السلام:
حضرت نوح علیه السلام در بیان و تبلیغ معارف الهی و تحمل آزار و استهزاء قوم خود ارزشهای والای انسانی را به نمایش گذاشت که می تواند الگوی انسانهای خدا جو و فضیلت خواه و دعوتگر باشد.شرح صدر و زبان مهر آمیز، اصلاح امور،احسان به دیگران ، استقامت در راه هدف و خیر خواهی از آن دسته از فضایل اخلاقی است که خداوند متعال نوح نبی و دیگر پیامبرانش را به آنها ستوده است.
(برای آگاهی بیشتر نگاه تفسیر فی ظلال آیه های ۳۶ الی ۴۲ سوره هود؛ قمر/۱۰ الی۱۴؛ اعراف/۶۰و۶۱؛ صافات/۷۹و۸۰؛ اسرا/۳؛ عنکبوت/۱۴؛ نوح/۵الی۶). اما فضیلت اخلاقی ای که حضرت نوح بطور ویژه به آن ستوده و به عنوان الگو برای دعوت گران مطرح شده « عبد شکور» بودن است.
خداوند متعال در قرآن کریم نسلهای باقی مانده از طوفان را مورد خطاب قرار داده می فرماید: « ذُرِّیَّهَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ کَانَ عَبْداً شَکُوراً »[اسرا/۳]ای فرزندان کسانی که با نوح ( بر کشتی ) سوار کردیم ! ( ما پدران شما را از غرقاب رهانیدیم . پس به شکرانه این که زادگان آن مؤمنانید و خویشتن را پیروان نوح می‌دانید ، از خدا سپاسگزاری کنید ؛ چرا که ) نوح بنده بسیار سپاسگزاری بود ( و شما نیز همچون گذشتگانتان او را قدوه خود کنید و بدو تأسّی جوئید ) . (صحیح وصایا المنبریه /عبدالعاطی بحیری بحث شکر)
معنای شکر و شکور:
ریشه ی شکر در لغت بر بزرگواری و سخاوتمندی انسان دلالت می کند. اصفهانی واژه ی شکر را چنین تعریف کرده که: به معنی تصور نعمت و اظهار کردن آن است . که کفر به معنی به فراموشی سپردن و پوشیدن نعمت است ضد کفر می باشد.(راغب اصفهانی)
«شکر» در اصل به معنی پرده برداشتن از روی چیزی است که مقلوب آن یعنی «کشر» نیز به همین معنی است. کشر عن اسنانه: یعنی در هنگام خندیدن دندانهایش آشکار شد.(بندگی/سبحانی)
شکور: یکی از(اسمای حسنی) نامهای زیبای خداوند است.
فطرت انسان چنین سرشته شده است که وقتی متوجه می شود نعمتی از طرف کسی به او رسیده ، حالت تواضع و علاقه نسبت به منعم در او پیدا می شود که در قلب و زبان و عملش تأثیر می گذارد. در قلب به منعم علاقه مند می شود و با زبان تشکر کرده و در عمل سعی می کند نعمت را در راهی که موجب خشنودی منعم است صرف کند. به مجموع این گونه رفتارها ، شکر می گویند.
تحدث به نعمت شکر است و ترک آن کفر، کسی که برای کم تشکر نکند برای زیاد نیز تشکر نخواهد کرد و کسی که از مردم تشکر نکند از خداوند نیز تشکر نمی کند چنانچه پیامبر-صلی الله علیه وسلم- فرموده اند:« مَنْ لَمْ یَشْکُرْ النَّاسَ لَمْ یَشْکُرْ اللَّهَ» (سنن ترمذی)
شکر خدا و ابعاد آن :
برای ایجاد روحیه ی شکر گزاری ، لازم است در مرحله اول انسان متوجه باشد که تمام نعمت هایی که به او می رسد در حقیقت از جانب خدای متعال است و همه موجودات واسطه های فیض الهی هستند.
پس از انکه به نعمت و نعمت دهنده معرفت یافت، حالتی از خشنودی و رضایت در درون خود حس می کند؛ چه آنکه می داند خداوند اراده کرده است که این نعمت به او برسد. هیچ شادمانی و رضایتی بالاتر از این نیست که انسان احساس کند خداوند قادر متعال با همه عظمتش به انسان که بنده ای ناچیز است توجه نموده و او را شایسته عنایت خویش یافته است. این شادمانی زمانی الهی است که از اطلاع عنایت خداوند ناشی شده باشد؛ این خرسندی و شادمانی وقتی حقیقی است که به بهره برداری عملی از نعمت منجر شود.
بنابراین شکر در چند مرحله انجام می گیرند که عبارتند از:
۱- مرحله ی نخست مرحله ی «معرفت » است . شکر هر نعمت و پرده برداشتن-در این قسمت- این گونه تحقق می یابد که انسان متوجه این نکته شود که این نعمت متعلق به خداست
۲- مرحله ی دوم مربوط به موضع گیری درونی انسان است . انسان در این مرحله باید موضع گیری درونی مناسب با آن نعمت را اتخاذ نماید، موضع گیری ای که نشان دهنده ی این امر باشد که این نعمت خداست و با چنین موضع گیری درونی پرده از روی این امر بر دارد. این موضع گیری همان حالت امتنانی است که انسان در برابر منعمی به خود می گیرد(حالت سپاسگذاری)
۳- مرحله ی سوم این است که انسان با زبان پرده از روی این امر بردارد و اعتراف کند که این نعمت از خداوند است .
۴- مرحله ی چهارم که از تمام مراحل ذکر شده مشکل تر است مرحله ی عمل است. انسان در این مرحله باید هر نعمتی از تعمتها را در جایی و به گونه ای به کار گیرد که خداوند مقرر کرده است؛ زیرا اگر انسان به خواست خود از نعمتهای خدادادی استفاده کند ، گویی به زبان حال می گوید این نعمت از خود من است یا این نعمت صاخبی ندارد؛ اما وقتی به فرمان صاحب نعمت یعنی خداوند مقید باشد، گویی با زبان حال و عملا می گوید که این نعمت از آن خداوند است و در استفاده کردن از آن ، من مقید به دستورات او هستم.(بندگی /استاد ناصر سبحانی)
شکر به سه نوع است:
شکر قلبی: تصور کردن نعمت.
شکر زبانی: ستایش صاحب نعمت.
شکر عملی: یعنی محافظت از نعمت به مقدار ارزش آن.و استفاده از آن را مقید به خواست خدا کردن.
قرآن انسان را به آراستن به این سه خصال نیک دعوت می کند و می فرماید:«اعملوا آل داود شکرا»که خداوند می فرماید اعملوا و نمی فرماید اشکروا تا انواع سه گانه شکر را شامل گردد.(عبدالعاطی بحیری/صحیح وصایا المنبریه با تصرف و تخلیص)
فضیلت شکر:
خداوند بیش از هفتاد مورد توصیه به شکر کرده و ثمرات آن را گوشزد نموده است. یکی از صفات جمال الهی ، صفت شکور است.«إنه لغفور شکور» و در بعضی جاها شاکر است« إن الله شاکر علیم» شکر خلقی از اخلاق انبیا و وصفی از اوصاف اولیا و احباء خدوند متعال است پیامبر(ص) فرموده اند و دعا می نمودندکه:« اللهم اعنی علی ذکرک و شکرک و حسن عبادتک»(صحیح وصایا الرسول / سعد یوسف ابو عزیز ج ۲)
چگونه به صفت شکر آراسته می شویم؟
اول : اینکه خدا را بشناسیم و بدانیم که همه ی نعمت ها از اوست.
دوم: اینکه خود نعمتها را هم بشناسیم.
سوم: اینکه یادآوری نعمت های الهی شویم.
سه مورد فوق سبب شکر گزاری انسان است که در مقابل اگر نسبت به خدا و نعمت های او ، جهل داشته باشیم و از نعمت های او غافل باشیم ، سبب نداشتن صبر و موانع شکر و موجب کفران می شود.
آثار و برکات شکر:(من وصایاالقرآن /عبدالعاطی بحیری ج۲)
در قرآن و احادیث آثار فراوانی برای شکر ذکر شده است از جمله:
الف- افزایش نعمت:
خداوند متعال فرموده است: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ »[ابراهیم/۷] و ( ای بنی‌اسرائیل ! به یاد آورید ) آن زمان را که پروردگارتان مؤکّدانه اعلام کرد که اگر ( از نعمتهای خدادادی ، به وسیله ثبات بر ایمان و تلاش در عبادت ) سپاسگزاری کردید ، هر آینه ( نعمتهای خود را ) برایتان افزایش می‌دهم ، و اگر کافر ( و ناسپاس ) شدید ( شما را به عذاب دردناکی گرفتار می‌سازم و بدانید که ) بی‌گمان عذاب من بسیار سخت است .
ب- مصونیت از عذاب الهی:
خداوند متعال فرموده است: « مَّا یَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِکُمْ إِن شَکَرْتُمْ وَآمَنتُمْ وَکَانَ اللّهُ شَاکِراً عَلِیماً »[نساء/۱۴۷] خداوند چه نیازی به عذاب دادن شما دارد اگر شکرگزاری کنید و ایمان بیاورید ؟ پروردگار شکرگزار ( طاعت و عبادت بندگان و ) آگاه ( از اعمال و نیّات همگان ) است .
و همچنین فرموده: «وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ»[ابراهیم/۷]
ج- ایجاد آرامش:
چون سپاسگذاری خداوند به این معنا است که هیچ کاری را بدون تقدیر و پاداش نمی گذارد. چنین فهمی از شکور بودن خدا و اعتقاد به آن مشخص است که چه آرامشی را در انسان به وجود خواهد آورد.(اسماء حسنی / ناصر سبحانی)
منابع و مآخذ
- تفسیر نور/ دکتر مصطفی خرمدل
- فی ظلال القرآن / سید قطب
- تفسیر فخر رازی
- احیاء علوم الدین
- صحیح بخاری
- صحیح مسلم
- ابوداود
- ترمذی
- مسند امام احمد
- ابن ماجه
- لسان العرب
- راغب اصفهانی
- فرهنگ معاصر آذرتاش آذرنوش
- اصول الدعوه /عبدالکریم زیدان
- دایره المعارف اخلاق قرآنی/ شرباصی
- صحیح قصص الرسول/سعد یوسف ابو عزیز
- وصایا الرسول/سعد یوسف ابو عزیز
- صحیح وصایا المنبریه/عبدالعاطی بحیری
- من وصایا القرآن/عبدالعاطی بحیری
- داستانهای قرآنی /سعد یوسف ابو عزیز ترجمه ی جهانگیر ولد بیگی
- اسماء حسنی / استاد ناصر سبحانی
- بررسی نماز و تفسیر سوره ی فاتحه /استاد ناصر سبحانی
- توبه/دکتر یوسف قرضاوی ترجمه ی احمد نعمتی
- اخلاقنا الإجتماعی/ مصطفی السباعی
- وصایا للزوجین/ محمد بن لطفی الصباع
- عقوق الوالدین/ محمد بن ابراهیم الحمد
- فلسفه ی اخلاق/ مجتبی مصباح
- جلوه هایی از اخلاق پیامبر
- روح الدین الإسلامی/عفیف عبدالفتاح طباره
- تحفه الذاکذین/شوکانی
- فقه المنهجی/علی شربیجی و همکارانش
- التکافل الإجتماعی/د سباعی
- تعریفات/ جرجانی
- (المجانی من النصوص العرفانی/ دکتر عباس اقبالی و علی رضا میر احمدی . انتشارات سمت)
