امر بمعروف و نهی از منکر

أ – وجوب امر به معروف و نهی از منکر :
انسان مسلمان براین باوراست که امر بمعروف و نهی از منکر بر همه انسانهای مسلمان مکلف و توانایی که حق و نیکی را متروک و باطل و بدی را رواج یافته بینند، – به شرط آنکه به وسیله بیان یا اقدام عملی توانایی تغییر آن را داشته باشند – واجب می باشد.
امر به معروف و نهی از منکر بعد از ایمان به خداوند یکی از بزدگترین و مهمترین مسئولیتهای دینی است،زیرا خداوند در قرآن آن را در کنار ایمان قرار داده و می فرماید:
« کنتم خیر امه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تؤمنون بالله » (آل عمران: ۱۱۰)
"شما بهترین امتی هستید که تاکنون از میان مردم بیرون آمده اید، زیرا به حق و نیکی فرمان می دهید، و از باطل و بدی نهی می کنید و به خداوند ایمان می  آورید”.

دلایل نقلی :
  ۱. خداوند متعال می فرماید: « ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف وینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون » (آل عمران: ۱۰۴)
“از میان شما گروهی (سازمان یافته)باشند که (مردم را)به خیر فراخوانند، و به نیکی فرمان دهند و از بدی پرهیز دارند، آنان هستند که پیروز و رستگارند”.
۲. خداوند متعال در مورد کسانی که آنها را مشمول یاری و سر پرستی خود قرار داده می فرماید که: آنها امر به معروف و نهی از منکر را انجام می دهند، در این مورد می فرماید:
« الذین ان مکّناهم فی الارض اقاموا الصلاه و آتوا الزکاه و امروا بامعروف و نهوا عن المنکر» (الحج: ۴۱)
“کسانی که چناچه در زمین به آنا ن قدرت و امکانات بدهیم نماز را برپا داشته و زکات می دهند و امر به معروف و نهی از منکر می نمایند”. و از زبان لقمان می فرماید:
 « یا بنی اقم الصلاه و أمر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر علی ما اصابک انَّ ذلک من عزم الأمور » (لقمان: ۱۷). “فرزندم، نماز را اقامه کن و امر به معروف و نهی از منکر بنما و در مقابل آنچه برایت پیش می آید شکیبا باش، زیرا این (حاکی)از عزم (و اراده تو در مقابله با)امور است”.
۳. پیامبر گرامی اسلام امر فرموده است که: “هر یک از شما منکر و ناروایی را دید، عملا آن را دگرگون کند، اگر نمی توانست با کلام به مخالفت با آن برخیزد و اگر این را هم نمی توانست، قلبا با آن مخالفت نماید، و این پایین ترین درجه ایمان است”.  همچنین می فرماید:”حتما امر به معروف و نهی از منکر بنمایید!، در غیر این صورت بعید نیست که خداوند عذاب و گرفتاری سختی را بر شما نازل نماید، و پس از آن هر چه دعا نمایید از شما پذیرفته نمی شود”. 
۴. پیامبر گرامی اسلام خبر داده است که:”هر مردمی که مرتکب معاصی می شوند، و در میان آنان کسانی باشند که بتوانند آنها را از آن باز دارند، و از آنان جلوگیری ننمایند، بعید نیست که خداوند همه آنها را دچار عذاب و گرفتاری بنماید”.   وهنگامی که ابو ثعلبه خشنی در مورد آیه: «لا یضرکم من ضلّ اذاهتدیتم».
"هر گاه شما هدایت یافتید، کسانی که گمراه شده اند نمی توانند زیانی را متوجه شما بنمایند".سؤال نمود. رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمود:”ابو ثعلبه! به نیکی امر کن و از بدی بازدار! و هر گاه دیدی که از پستی ها بیروی می شود، و کششهای ناروای نفسانی زمام امور را در دست گرفته اند، و دنیا بر آخرت برتری داده می شود، و هر کس تنها رأی خود رامی پسندد، خود را دریاب! و از نا اهلان و جاهلان! دوری کن! زیرا بلایا و مصایب به سان شبهای تاریک در انتظار شماست، و هر کس که در آن شرایط همانند اکنون شما به اسلام پایبند باشد، پاداش پنجاه نفر از شما را خواهد داشت”.خدمت ایشان گفته شد: پاداش پنجاه نفر از آنان یا ازما؟ رسول خدا فرمودند: پاداش پنجاه نفر ازشما، زیرا شما برای ادای حق وخیر اعوان وانصاری را می یابید، اما انان درراستای رهروی ازحق وخبر یاوری را نمی یابند).
و فرموده است: برترین جهاد بیان سخن حق درحضور و رویارویی فرمانروای خودکامه وستمکاراست).

دلایل عقلی  :
۱. براساس دانش پزشکی وتجربه ومشاهده عملی این حقیقت به  اثبات رسیده  است که، چنانچه درمورد بیماری بی توجهی بشود وبحال خود رها بگردد، به دیگرقسمت های بدن سرایت می کند ومعالجه آن بسیار سخت خواهد گردید. گناه ومنکرنیزبه همین صورت است وچنانچه درمورد آن اهمال بشود ودگرگون نگردد، زمان زیادی بطول نمی انجامد که کوچک وبزرگ به آن عادت میکنند ودرآنصورت مقابله وتغیر آن بسیار سخت خواهد گردید، ودر صورت ادامه دادن گناهکاری گناهکاران روز به روز بیشتر زمینه مجازات وعذاب خداوندی است وهیچگاه راه فراری از آن وجودندارد. زیرا قوانین  خداوندی تغیرناپذیرند، قران می فرماید: (سنه اللهو لن تجد لسنه الله تبدیلاً و لن تجد لسنه الله تحویلاً).
(این است)سنت وقانون خداوند، وهیچگاه برای فرار ازقانون خداوند راهی را نخواهی یافت، ودگرگونی رادرآن نخواهید دید)
۲. همه میدانند وتجربه نموده اند که چنانچه مدت زمانی منزل نظافت نگردد، وآلودگی ها و اشغال موجود در ان دور ریخته نشود، پس از مدتی آن آلودگیها متعفن می شود و فضای منزل را مسموم و آلوده می نماید،و میکروب و بیماری در همه جای آن پراکنده می گردد، و در نتیجه آن منزل غیر قابل سکونت می شود. جامعه اهل ایمان هم به همین صورت است، و چنانچه گناه و گناهکاران به حال خود رها شوند، و امر به معروف ونهی از منکر بدست فراموشی سپرده شود، پس از مدتی بسیاری از آنان براثر گناه و معصیت آدمهای شرور و فاسد و بدکار از آب درخواهند آمد، و چیزی را به نام خوب و بد نمی شناسند، و در چنان فضا و شرایطی دیگر آنگونه انسانها شایستگی ادامه زندگی را بر روی زمین نخواهند داشت و خداوند به وسیله اسباب و عواملی که خود مناسب بداند آنان را نابود خواهد نمود، و براستی برخورد و عذاب خداوند بسیار سخت است، و او توانا و انتقام گیر است.
۳. در ضمن بررسی و ملاحظه معلوم گردیده است که نفس انسان به مرور زمان به گناه و معصیت عادت می کند و آن را زیبا و لذتبخش می نگرد، و بخشی از سرشت او می شود. و اینجاست که جایگاه و ارزش مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر معلوم می گردد. زیرا هر گاه دعوت به کارهای نیک و پسندیده ترک بشود و برای انجام آن تلاش نشود، کم کم مردم به ترک آن عادت می کنند، و انجام دادنش به مرور زمان غیر عادی و ناپسند می گردد. منکر نیز به همین صورت است، چنانچه برای از میان برداشتن آن تلاش نشود زمان زیادی نمی گذرد که گسترش می یابد و فراگیر می شود، و بسیاری از مردم به آن عادت می کنند و الفت می گیرند،و کم کم از نظر آنان امری عادی می شود و گاهی ممکن است آن را هم خوب و پسندیده تصور کند. و این حالت درست همان حالت خاموش گردیدن چراغ بصیرت و مسخ گردیدن اندیشه و بینش بشری است. به همین دلیل خداوند متعال وپیامبر گرامی او به امر به معروف ونهی از منکر فرمان داده وآن را بر اهل ایمان واجب گردانیده اند. و در راستای باقی ماندن بر پاکی و خیر و صلاح و پاسداری از شرافت و کرامت و جایگاهشان در میان دیگر ملتها در مورد آن بسیار سفارش فرموده اند.

ب: آداب امر به معروف و نهی از منکر :
۱. کسی که به چیزی امر و سفارش می  نماید باید از حقیقت و مشروعیت و درست بودن آن و متروک ماندنش به خوبی آگاه و مطمئن باشد. همچنین در مورد حقیقت موضوع منکری که از آن نهی می نماید و می خواهد آن را ازمیان بردارد،لازم است از ناروا و معصیت و حرام بودن و انجام گرفتن آن به درستی مطلع باشد.
۲. اندرزگو و آمر به معروف و ناهی از منکر خود باید پرهیزکار باشد و چیزی را که از آن نهی می نماید انجام ندهد،و آنچه را که دیگران را به انجام دادنش سفارش می نماید ترک ننماید. زیرا خداوند متعال می فرماید:
«یا ایها الذین آمنوا لِمَ تقولون مالا تفعلون، کَبُرَ مقتا عندالله ان تقولوا مالا تفعلون » (الصف:۳). “ای اهل ایمان چرا چیزی را که به دیگران می گویید، خود به آن عمل نمی کنید؟!اگر سخنی را بگویید و خود به آن عمل نکنید، سبب خشم شدید خداوند می شود”. و می فرماید:« اتأمرون الناس بالبرِّ و تنسون انفسکم و انتم تتلون الکتاب افلا تعقلون » (البقره: ۴۴). «آیا مردم را به نیکوکاری فرمان می دهید و خود را به دست فراموشی می سپارید، در حالی که شما کتاب (قرآن)را می خوانید».
۳. کسی که دیگران را نصیحت می نماید، بایستی خوش اخلاق و بردبار و نرم خو باشد و با آرامی و مهربانی و دلسوزی دیگران را به خیر و نیکی و پرهیز از شر و بدی فر خواند. و چنانچه در جریان ادای مسئولیت خود با برخورد تند و آزار دیگران مواجه شود، از کوره درنرود و راه شکیبایی و گذشت را در پیش گیرد. زیرا خداوند متعال می فرماید:
« وأمُر بالمعروف وانه عن المنکر، و اصبر علی ما اصابک انّ ذلک من عزم الامور » (لقمان: ۱۷). "… به کار نیک دستور بده و از کار بد نهی کن و در برابر مشکلاتی که برایت پیش می آید، شکیبا باش، زیرا این (نشانه)عزم (تو در مقابله با)امور می باشد”.
۴. برای اطلاع از کارهای ناروایی که دیگران مرتکب می شوند، نباید از تجسس و کار گذاشتن میگروفون و دوربین و گماشتن افراد خبر چین استفاده کرد. زیرا خداوند متعال دستور داده است که حریم زندگی و حرمت مردم به وسیله جاسوسی و خبر چینی شکسته نشود، و می فرماید:”خبر چینی و جاسوسی نکنید”.  و پیامبر گرامی اسلام نیز می فرماید:”جاسوسی و خبر چینی ننمایید”.   و همچنین می فرماید:”هر کس عیب و نقص مسلمانی را پوشیده نگاه دارد، خداوند عیب و گناهان او را دردنیا و آخرت می پوشاند”.
۵. قبل از آنکه انسان اندرزگو دیگری را به کاری نیک فراخواند، به خوبی ارزش و ضرورت آن را برایش بیان کند، زیرا ممکن است آن را بخاطر ناآگاهی ترک نموده باشد. و همچنین لازم است ناروایی و عواقب کار زشت وناپسندی را که کسی انجام داده برای او با زبانی ساده و قابل فهم توضیح داده شود. زیرا ممکن است که علت انجام دادن آن ناآگاهی او از حرام و ناروا بودن آن کار باشد.
۶. به گونه ای پسندیده، امر به معروف و نهی از منکر بنماید، و هر گاه کسی که مسئولیت و واجبی را ترک نموده یا کار خلافی را مرتکب شده است به مسئولیت خود عمل ننموده، به صورتی که روان وقلب او را تحت تأثیر قرار دهد او را نصیحت نماید. و برای مثال:”موضوعاتی را که در راستای تشویق و ترسانیدن انسان در شریعت آمده صادقانه و با خلوص نیت و در خلوت برای او بازگو نماید. و چنانچه این روش هم مؤثر واقع نشد وبی فایده بود، با درشتی و سختی با او سخن بگوید، و در صورتی که این روش هم کارگر نیافتاد، – چنانچه گناه و انحراف واسباب انحراف دیگران را فراهم نماید – لازم است، حکومت و مسئولین را در جریان موضوع قرار دهد.
۷. چنانچه انسان نصیحت گر نتوانست عملا از کارهای ناپسند دیگران جلو گیری کند واندرز و نصیحت کلامی هم کارگر نبود، واز طرف دیگر، اگر اقدام به امر به معروف و نهی از منکر می نمود، جان و مال و آبروی او به صورتی غیر قابل تحمل در معرض خطر قرار می گرفت و توانایی صبر و تحمل آن را نداشت، به مخالفت و ناخوشایند دانستن قلبی و درونی اکتفاء نماید،زیرا رسول خدا صلی الله علیه وسلم می فرماید:”هر یک از شما منکری را مشاهده نمود عملا آن را تغییر  دهد، و چنانچه نتوانست با کلام با آن به مخالفت بر خیزد و در غیر اینصورت با قلب خود آن را ناپسند شمارد .

———————–

 ( سایت شاه مسعود )
منبع : کتاب کلیات اسلام 

مولف: ابوبکر جا بر الجزایری

 مترجم: عبدالعزیزسلیمی

انتشارات : نشر احسان