راهکارهایی برای بهره بردن بیشتر از ماه رمضان
راهکارهایی برای بهره بردن بیشتر از ماه رمضان
۱- پذیرایی از روزهداران
آیا دل‌تان می‌خواهد هرساله اجر و ثوابِ روزه‌ی دو ماه رمضان نصیب‌تان شود!؟
حتماً میپرسید: «چه‌طور چنین چیزی ممکن است؟»
پاسخ این پرسش در حدیثی آمده که زید بن‌خالد جهنی(رض) از زبان پیامبر گرامیِ اسلام(ص) نقل کرده‌است:
پیامبر (ص) فرموده‌اند: «هرکس به روزه‌داری افطاری بدهد، اجر و ثوابی همانند اجر و ثواب روزهدار برایش نوشته میشود، بدون آن‌که چیزی از اجر و ثوابِ روزهدار کم شود.»
برای دست‌یابی به این اجر عظیم، راه‌های بسیاری وجود دارد:
الف. افطاری دادن به روزهداران، چه در خانه و چه بیرون از خانه‌ی خود:
برادر و خواهر گرامی! می‌توانید به جای افطاری دادن به یک روزهدار، روزانه ۵۰۰۰ تومان صدقه بدهید. که جمع آن در ماه مبارک رمضان میشود: ۱۵۰هزار تومان! به‌نظرتان پرداخت ۱۵۰هزار تومان برای رسیدن به چنین اجر و ثوابی معامله‌ی خوبی نیست!؟
ب. افطاری دادن به شهروندانِ روزهدار در مسجد محله:
هرچند در بسیاری مسجدها سفره‌ی چنین افطاری‌هایی پهن میشود، اما شما می‌توانید کمی متفاوت تر این کار را انجام دهید. کافی است مثلاً کتاب یا جزوه مفیدی را هم به روزه داران هدیه بدهید. و …
ج. افطاری دادن به خویشاوندان و همسایگان:
این سفره‌ی افطاری نیز انسان را به ثواب عظیمی میرساند؛ زیرا افزون بر ثوابی که در حدیث آمده، صله رحم نیز به‌جا آورده‌اید؛ و اجر خوش‌رفتاری و همسایه‌داری را دریافت می‌کنید.
2- تشویق نیکوکاران به انفاق
در ماه مبارک رمضان، دلها برای انجام هر گونه کردار نیک آماده است. پس هنگامی که به هر مناسبتی دور هم جمع شدید، از فرصت برای پایه‌ریزیِ انجام کار نیک بهره ببرید و در این جمعها و مناسبت‌ها، فرصت را غنیمت بشمارید!
میپرسید: «چه‌طور میشود چنین کرد؟»
بسیار ساده است! به این جمعها فضیلت انفاق و وضعیت مسلمانان مستضعف و نیازمند گوشه‌گوشه‌ی شهر و روستاها را یادآوری کنید؛ و موسسات خیریه را که در شهرتان فعالند را به جمع حاضر معرفی کنید.
کمک به موسسات خیریه و توزیع شماره حساب آنان و معرفی آنان به همدیگر بسیار مفید خواهد بود.
هرچند فضل خداوند شامل حال بسیاری از ما شده ولی آیا نباید به فکر دیگران باشیم؟ هر مسلمان باید خودش را با دیگر مسلمانان یکی بداند. زیرا هم‌چون یک بدن واحد که اعضایش مکمل یکدیگرند، اعضای جامعه‌ی اسلامی نیز باید صادقانه در کنار هم باشند.
پیامبر گرامیِ اسلام، حضرت محمد(ص) فرموده‌اند: « مؤمنان ازنظر روابط اجتماعی و دل‌سوزی و مهربانی نسبت به هم، مانند بدنی واحد است، که اگر عضوی از این بدن به درد آید، دیگر عضوها تب‌دار میشوند و شب زندهداری میکنند. »
۳- رهسپار شدن جوانان به روستاها و جاهای دورافتاده
برای دست‌یابی به این هدف، بهتر است از آخرهفتهها بهره برد و از جوانان با عزم و اراده‌ی قوی و متدین خواست که آخر هفته‌های ماه رمضان را به روستاها و جاهای دورافتاده بروند و کمک‌های مالی و کالاییِ گردآوری‌شده را میان مستمندان و فقیران توزیع کنند. همچنین می‌توان همزمان به آنان احکام و آداب دینی را یادآور شد.
از جوانان پرشور و مؤمن باید خواست که نه تنها در این ماه بلکه مثلا هر فصل یک بار یا هر چند ماه یک بار در طول سال نیز این برنامه ها را اجرا کرد. امید که بتوان از قلب‌های پرتوان و مستعد بهره‌مندتر شد.
یادمان باشد که مسوولیت دعوت دین بر دوش تک تک ماست. و نباید تنها از دولت یا موسسات یا جماعتها و یا افراد خواصی انتظار این امر را داشته باشیم.
۴- دیدار از دوره‌همی‌های جوانان
پیشنهاد میشود میانسالان و افراد مورد اعتماد شهر که به نیکوکاری و خوش‌رفتاری و التزام مشهور هستند؛ در جمع جوانان پارک یا کافه‌نشین حاضر شوند و با آنان هم صحبت شوند و به آنان هدیههای فرهنگی پیش‌کش کنند.
دوستان عزیز، این جوانان از بیتوجهیِها گله‌مندند و برخی از ما را به کوتاهی در این‌باره متهم میکنند.
آیا واقعاً ما از عملکرد خود در قبال این جوانان راضی هستیم؟ آیا پاسخ محکمه پسندی برای بیتوجهیهای گاه و بیگاهمان داریم؟ آیا در محضر عدل الهی خود را مسوول نمیدانیم؟ آیا حقیقتاً هر آنچه از دستمان برمیآید در حق آنان انجام دادهایم؟
5- خداحافظی با وسایل ارتباط‌جمعی
این راهکار، یک رهنمود کلّی برای کسانی‌ست که به رسانهها بسیار وابسته‌اند!
اگر شما جزو کسانی هستید که به‌شدّت به رسانهها و ابزار ارتباط‌جمعی وابسته‌اید، ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی‌ست تا کمی از این وابستگی بکاهید. و بیشتر وقت خود را به ذکر و یاد خدا بگذرانید. امیدواریم استفاده درست از ابزارهای ارتباط جمعی و دنیای مجازی در این ماه، سرآغازی برای تحولی بزرگ باشد.
بدون شک، رمضان فرصتی برای تربیت نفس‌های سرکش است؛ زیرا در این ماه دلها آماده‌اند فیض الهی دریافت نمایند، و شیطان‌ها نیز همگی در زنجیرند.
ای برادر و خواهر مسلمان، بکوشید! از خدا یاری بخواهید! و صادق باشید! تا خداوند نیز به یاری‌تان بشتابد. ماه مبارک رمضان، ماه دیدن برنامههای رنگارنگ و متنوع تلویزیون و استفاده بیش از حد از تلفن همراه و … نیست؛ زیرا بزرگان، مجلس معمول، و حتی مجالس دروس علمی محض خود را رها میکردند، تا در ماه رمضان، تنها به خواندن قرآن و تفکر و شب‌زنده‌داری بپردازند.
۶- دعای پیش از افطار
لحظه‌ی افطار و پیش از اذان، زمانی بس گران‌بها برای دعا و نیایش و درخواست از خداوند مهربان است؛ زیرا در آن لحظات دعاها مستجاب میشوند. حضرت محمد(ص) فرموده‌اند: «دعا و درخواست سه تن، پیش خداوند پذیرفته میشود: روزهدار، مظلوم و مسافر.»
اغلب مردم این زمان را از دست میدهند؛ و به جای آن‌که متواضعانه رو به سوی خدا بیاورند، غفلت می‌ورزند و مشغول تدارک افطار و سفره افطاری میشوند.
خانمها باید به این مسئله بیشتر توجه داشته باشند. آنان برای بهره گیری بیشتر از این اوقات میتوانند پیشتر تدارک سفره افطار را ببینند تا در اوقات نزدیک به اذان مغرب، بتوانند بیشترین بهره را ببرند.
دوستان گرامی، این لحظهها را غنیمت بشمارید و فروتنانه دستان نیازمند خود را به پیشگاه واحد بینیاز بلند کنید!
سبحان الله! این لحظههای گران‌بها، بهترین زمان برای دعا و استجابت هستند؛ و بی‌گمان همه‌ی ما به دعا و درخواست از پروردگار نیازمندیم.
7- نیکی به پدر و مادر
نیکی به پدر و مادر، و دیدار آنان و حرفشنوی از آن‌ها و برآوردن نیازهایشان یکی دیگر اعمال بسیار بافضیلت است. خصوصاً در این ماه.
اغلب خانوادهها -به‌ویژه خانواده‌های جوان- افطار را در خانه‌ی خود یا با دوستان‌شان صرف میکنند؛ و به ندرت به یاد دیدار و خوردن افطاری با پدر و مادر خود میافتند. بدون شک، نیکی به پدر و مادر یکی از اسباب نزدیکی به خداست.
فراموش نفرمایید که خداوند فرمان‌برداری از پدر و مادر و رعایت حقوق آن‌ها را همشأن با توحید و اطاعت از خود دانسته‌است.
به دختران جوان سفارش میشود، به جای خوابیدن در طول روزهای ماه رمضان، یا گذراندن وقت بیرون از خانه با دوستان، حواس‌شان باشد اگر مادر در آشپزخانه مشغول آماده کردن افطار و سحری‌ست، به یاری‌اش برخیزند!
نیکی به پدر و مادر عبادت است. عبادتی که در این ماه باید بیشتر بدان توجه کرد؛ زیرا هر کار نیکی در این ماه چندین برابر اجر و ثواب دارد.
8- نشستن در مسجد پس از نماز صبح
خواب شبانه بسیار کمک میکند، تا بتوانید از لحظههای گران‌بهای پس از نماز صبح و سحر ماه مبارک رمضان نهایت بهره را ببرید.
در رمضان پس از نماز صبح، مسجدها به‌سرعت خالی میشوند و نمازگزاران باشتاب آن‌جا را ترک میکنند؛ آن‌هم زمانی که باید از تلاوت‌کنندگان و ذکرگویان پر باشند؛ و تصویری روحانی و دل‌پذیر پدیدآورند، تا دیگران را نیز به ماندن در مسجد تشویق کند.
برای بهره‌وری از این اوقات بافضیلت، احیای این سنت نیکو و رسیدن به ثواب حج عمره بهتر است کمی از شب را بخوابیم. همان‌گونه که در حدیثی از حضرت محمد(ص) آمده‌است: «هرکس نماز صبح را به‌جماعت به‌جای آورد، سپس تا برآمدن خورشید به ذکر خداوند در مسجد بنشیند و دو رکعت نماز بخواند، خداوند برای او ثواب و اجر انجام حج عمره کامل را مینویسد.»
9- تمرین دادن نفس به دوری و ترک گناهان
اگر شما جزو کسانی هستید که به امری غیر مطلوب گرفتار شدهاید، و نفس‌تان را به آن عادت و انس دادهاید، آن‌گونه‌که ترک آن برایتان سخت و دشوار است، ماه رمضان فرصت مناسبی برای صبر و مقاومت و تقویت نفس در برابر گناهان به‌شمار می‌رود؛ زیرا در این ماه شیطان‌ها در زنجیر، دلها متواضع و خاشع اند. نزدیکان‌تان نیز به روزه و نماز مشغول‌اند. درکل، شروط مهیّاست، تا بتوانید از گناهان و معصیت‌ها رهایی یابید؛ برای مثال، ماه مبارک رمضان فرصت خوبی برای سیگاری‌هاست، که آن را ترک کنند؛ و برای دوریِ نفس از آن تمرین نمایند؛ از نگاه کردن به حرام بپرهیزند؛ کمتر وقت خود را به بطالت بگذرانند؛ یا از غیبت و سخن‌چینی و بدزبانی دوری نمایند.
از خداوند فروتنانه خواستاریم تا همه ما را از این گناهها دور گرداند!
ای برادر و خواهر مسلمان، برای آغاز تغییر در رفتار نامناسب، نخست از خداوند بلندپایه یاری بخواهید! و به او پناه ببرید! تا بتوانید با یاریِ او بر رذیلت‌ها فایق آیید؛ زیرا شایسته نیست مسلمانی یکتاپرست و نمازگزار برای یک نخ سیگار یا وسوسه‌ی بدگویی از دیگران و از این دست گناهان، نفس بر او چیره شود. این نشان از اراده‌ی ضعیف و سستیِ همت‌اش دارد. پس همت خود را بلند کنید! تا با دعا و یاریِ پروردگار بر این گناهان پیروز شوید.
10- رفتن به حج عمره
ثواب انجام حج عمره در رمضان برابر با حج در رکاب پیامبر(ص) است.
توفیق زیارت و انجام عمره در این ماه در کشور ما آسان نیست و براساس ترتیببندی و نوبتدهی کاروانها، انجام این امر کار سادهای نخواهد بود. لذا اگر امکان این امر برایتان مهیا شد، که بهتر، در غیر اینصورت، تلاش نمایید که با انجام عبادتهای دیگر و تمرکز بر تلاوت و تدبر در آیات قرآن و ادای نماز ها در مساجد و به صورت جماعت و در اول وقت، و انجام نمازهای تراویح و نماز شب، در کسب ثواب بیشتر در این ماه تلاش نمایید.
11- گسترش دانش در روستاها و جاهای دورافتاده
گفتیم که بهتر است گروهی از جوانان برای آگاهی دادن و آموزش مردم در طول ماه مبارک رمضان به روستاها بروند؛ منتها در این راهکار یک تفاوت وجود دارد:
در راهکار پیشین، از جوانان خواسته میشود به روستاها و جاهای دورافتاده بروند و مواد ضروری حیات و ابزار آموزشی در اختیار روستاییان بگذارند؛ اما در این راهکار از جوانان خواسته میشود به روستاها و جاهای دورافتاده بروند، تا با مردم آن‌جا انس و الفت بگیرند؛ و برایشان کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی برگزار کنند؛ و آنان را به سوی شناخت و پژوهش و زندگیِ درست اسلامی راهنمایی نمایند. الحمدلله در بیشتر مساجد روستاها نمازگزاران زیادی در مسجد حضور مییابند و این فرصت بسیار مناسبی است تا با آنان بیشتر انس بگیریم و به تبادل مسایل اسلامی و اخلاقی و ایمانی بپردازیم.
در سیره‌ی صحابه پیامبر(ص) آمده‌است که تنها چند تن از این بزرگان در مدینه میماندند؛ و بیشتر یاران رسول الله به گوشه‌وکنار شبه‌جزیره‌ی عربستان می‌رفتند، تا در شرق و غرب و شمال و جنوب آن سرزمین و دیگر سرزمین‌ها دین اسلام را گسترش دهند؛ و برای انتشار این دین، تمام تلاش و کوشش خود بهکار می‌گرفتند.
اما چرا با وجود امکانات فراوان امروزی، انجام چنین کاری برای جوانان مسلمان بسیار دشوار مینماید؟
۱۲- بهره‌وری از عصرهای پنجشنبه
چون عصر پنجشنبه، پایان یک هفته‌ی کاری‌ست، و عموم مردم وقت آزاد دارند و میتوانند از سخنرانی‌ها و گردهمایی‌ها و دیدوبازدیدها سود ببرند، لذا باید با برنامهریزی دقیق، از این اوقات نهایت اسفاده را برد.
دید و بازدید بزرگان فامیل و یا رفت و آمد با انسانهای مؤمن و فاضل، و نشستن پای صحبت آگاهان و عالمان و … را در برنامه آخر هفته خود داشته باشیم.
۱۳- تنوع بخشیدن به سخنرانی‌ها
امامان مساجد و سخنرانان و … باید آگاه باشد؛ زیرا مسؤولیت خطیری بر عهده‌ی ایشان است. باید بدانند اگر رفتارشان خالصانه و برای خوشنودیِ خدا باشد، به وظیفه‌‌ی خود به‌خوبی عمل کرده، و تأثیر بسیاری برجای خواهند گذاشت.
برخی امامان مساجد گمان میکنند تنها وظیفه‌شان برپاییِ نمازِ جماعت است و بس! درحالی‌که مسؤولیت‌های بزرگ و سنگین بسیاری دارد. آنان باید در سخنرانی هایشان در مسجد، نهایت دقت را به کار بندند
یکی از این راهکارها، تنوع بخشیدن به بحث یا موضوع سخنرانیِها ست؛ برای نمونه، گاهی درباره‌ی احکام روزه، گاهی درمورد صله رحم، و گاهی نیز درباره‌ی گناهان و اشتباهاتی که اغلب مردم در آن میافتند، سخنرانی کنند. بدین ترتیب، موضوع‌های گوناگونی را برای بحث برگزیده‌است، تا یک‌نواختیِ موضوع، مردم را خسته نکند. سخنران گاهی نیز میتواند رشته‌ی سخن را به نمازگزاران واگذارد؛ و آنان را از کوچک و بزرگ به بحث وارد نماید؛ یا این‌که سخنرانان دیگر مسجدها را دعوت کند، تا آنان نیز در مسجدِ او سخنرانی نمایند.
اگر امام مسجد برای سخنرانیِ خود برنامه داشته باشد، و به موضوعات متنوع‌تری بپردازد، باعث میشود مسجدش از کسانی پر گردد که با علاقه‌ی بیشتر به سخن‌رانی‌شان گوش میدهند. بدین ترتیب، نزد جماعت مسجد ارزش و احترام ویژهی می‌یابد؛ زیرا با علاقه و اخلاص و برای رضای خداوند و نشر این دین تمام تلاش خود را به کار گرفتهاست.
14- خواندن احکام روزه از روی کتاب‌های مصدر (مادر)
چرا امام مسجد درباره‌ی احکام روزه به کتاب‌های فقهیِ معتبر، مانند: الزاد، المغنی، العده مراجعه نکند؟! مردم به آگاهی درباره‌ی این ماه و این رکن بزرگ اسلام نیاز دارند. شاید برخی از مردم احکام روزه را نمی‌دانند. پس باید روحانیان و امامان مسجدها بکوشند و هر روز مطالب مربوط به روزه را از این مصادر مهم و معتبر استخراج و همراه با شرح‌های متنوع با تقسیم‌بندی برای مردم شرح و توضیح دهند.
۱۵- گذاشتنِ صندوق برای پرسش‌های شرعی
بهتر است امام مسجد صندوقی برای پرسش شرعی بگذارد، تا زنان و مردان پرسش‌های خود را در آن بیندازند. بهتر است امام مسجد در ماه رمضان هر ازگاهی صندوق را کنترل کند و به پرسش‌های داخل آن به‌شایستگی پاسخ دهد؛ زیرا مردم از یک سو، در امور دینی به پاسخ این پرسش نیاز دارند؛ اما کسی را نمی‌یابند که از او بپرسند؛ از سوی دیگر، خودشان هم در یافتن پاسخ پرسش‌هایشان عاجزند. وجود این صندوق‌ها بی‌گمان برای ایجاد ارتباط و رسیدن سریع‌تر به پاسخ پرسش‌های دینی‌شان بسیار یاری‌رسان است.
این راه را بیازمایید! به امید خدا اثر مثبت آن را خواهید دید.
با وجود کانالهای ارتباطی و شبکه های مجازی، پرسش و پاسخ سوالهای شرعی کمی آسانتر شدهاست، اما همه ما به این امر واقف هستیم که پاسخ احکام شرعی به شرایط زمان و مکان و افراد مرتبط است. بنابراین یقینا پاسخی که از روی علم و شناخت امام مسجد نسبت به سوال کننده ارائه میشود، بهتر از پاسخهایی است که از طریق اینترنت و … به دستمان میرسد.
۱۶- اهمیت دادن به تابلوی داخل مسجد
تابلوی اعلانات، نه‌تنها جنبه‌ی اطلاعرسانی دارد، بلکه از نظر آموزشی بسیار تأثیرگذار است. به امامان مسجد پیشنهاد میشود به این دو جنبه‌ی تابلوها توجه نمایند. آنان میتوانند با تازهکردن منظم و زمانبندیشده مطالب مندرج در آن، و نوشتن موضوعات تأثیرگذار و جالب و تصویرهای رنگی به آموزه‌های دینی رنگ و بوی تازه‌ای ببخشند و اهمیت آن‌ها را به مردم یادآوری نمایند.
این امر را به نوجوانان – دختر و پسر- مسجد بسپارید و خود برآن نظارت داشته باشید. و از آنان بخواهید بهترین روش آموزشی را برای موضوع‌های گوناگون بیابند و در قالب مطالب مختصر برای سایرین ارائه نمایند.
17- هدیه‌ی رمضان
هدیه‌ای که حاضران در مسجد از دست امام آن می‌گیرند، برایشان بسیار ارزشمند است. خوب است امام مسجد در هر مناسبتی به نمازگزاران کالاهای فرهنگی هدیه دهد؛ ازجمله پوستر و کتابچه‌های دینی و …
پیشنهاد میشود برای افزایش علاقه و حضور ساکنان محلّه به مسجد، برخی هدیهها به درِ خانه‌ی ساکنان فرستاده شود. در این هدیهها می‌توان مردم را از عملکرد مسجد و حضور دیگر هم‌محله‌ای‌ها آگاه نمود. خوب است نام این هدیهها «هدیه‌ی رمضان» باشد، تا با تبلیغات شرکت‌ها و آمیخته نشود و جلوه‌ی خود را داشته باشد.
18- مسابقه‌ی «خانواده‌ی مسلمان»
امامان مسجد میتوانند مسابقههای با نام «خانواده‌ی مسلمان» ترتیب دهند. یعنی درآغاز ماه مبارک رمضان به مردم خبر دهند که آخرین شب ماه رمضان یا شب عید فطر، جایزه‌های مسابقه میان برندگان توزیع میشود. از نیکوکاران محله نیز بخواهند در تهیه‌ی جایزه به آنان یاری رسانند. در مسابقه نیز پرسش‌هایی مطرح شود که با آموزه‌های دینی، قرآنی و سخن بزرگان درباره‌ی این ماه هم‌سو باشد. بدین ترتیب، می‌توان ساکنان یک محله را با شور و هیجان در کاری جمعی دخیل کرد.
گروهی با آماده کردن جایزه‌ها، گروهی دیگر تهیه‌ی پرسش‌های مسابقه، گروهی نیز با آموزشدادن پاسخ درست در این طرح مشارکت دارند؛ و برای احیای رمضان و گسترش آگاهی‌های دینی و پر شدن اوقات فراغت مردم به کاری سودمند -که نفع عمومی داشته باشد- شانه به شانه‌ی هم تلاش میکنند. به یاد داشته باشیم: اگر نفس انسان به اطاعت واداشته نشود، انسان را به گناه و معصیت میکشاند.
19- سخنرانیِ کوتاهِ دیگر مبلغان
گاهی امامان مسجد، خوب است مبلغان و امامان مسجدهای دیگر را دعوت کنند، تا مثلا پس از نماز تراویح ، مختصری به سخنرانی و ارشاد و راهنماییِ اهالیِ محلّه بپردازند.
ایجاد تنوع در سخنرانان و تنوع در موضوع، بسیار مفید خواهد بود. مشارکت نوجوانان در قالب گروه سرود و تواشیح و تلاوت قرآن به صورت جمع خوانی و … در ایجاد انگیزه تاثیر زیادی دارد.
20- احیای سنت اعتکاف
امامان مسجد میتوانند برای احیا و زنده کردن سنت اعتکاف و گسترش انس و الفت و تقویت روابط ساکنان محله چند شبی را برای اعتکاف تعیین کنند؛ و آن را به مردم اطلاع دهند، تا هر کس بخواهد در آن شرکت کند؛ برای نمونه، به مردم بگویند: «قصد داریم از شب بیستم تا پایان ماه مبارک رمضان در مسجد اعتکاف کنیم. هر کس تمایل دارد در آن شرکت کند.»
به‌تحقیق این کار سود عظیمی دارد؛ و یکی از راه‌های گسترش همکاریِ دینی میان ساکنان محله و اهل جماعت است.
۲۱ – مهربانی با کسانی که فقط در رمضان نماز میخوانند
شوربختانه، گروهی هستند که تنها در ماه مبارک رمضان نماز میخوانند و به مسجد می‌آیند. این ماه فرصت مناسبی‌ست که امامان جماعت حضور این گروه را در مسجد غنیمت بشمارند؛ و آنان را علاقهمند سازند تا باقی روزهای سال نیز در مسجد حاضر شوند.
پیامبر گرامیِ اسلام(ص) فرموده‌اند: « فرق میان ما و آنان (غیر مسلمانان) در نماز است. هرکس آن را ترک کند، به‌تحقیق کفر ورزیده‌است.»
پس باید با مهربانی و اخلاق پسندیده و گفت‌وگو با آنان و دادن هدیه، دل‌شان را به مسجد و حضور در مسجد گرم کرد؛ و ترس و نفرتی را که شیطان در دل آنان انداخت است، از آنان دور کرد، تا به امید پروردگار، سرآغاز دوران جدیدی برای آنان باشد.
22- برگزاریِ جشن به‌منظور توزیع جایزه
امامان مسجد، شب عید فطر یا هر شب توافقیِ دیگری را جشن کوچکی برای توزیع جایزه‌های مسابقه‌ی خانواده‌ی مسلمان برگزار کنند. در این جشن، جایزه‌هایی را برای کودکان و بزرگ‌سالان –جداگانه- اختصاص دهند. بدون شک برگزاریِ چنین جشنی، هم‌بستگی و الفت و ارتباط میان ساکنان محله و جماعت مسجد را بیش از پیش میکند.
۲۳- تشکیل حلقههای تجوید قرآن برای بزرگ‌سالان
شاید شما نیز متوجه شدهباشید که روخوانی قرآن برای بسیاری امر سخت و مشکلی محسوب می شود. بسیاری از مردم، تلاوتشان پر از اشتباه است و به پیرو آن در جمع، حاضر به تلاوت نیستند. و عموماً نیز برای حل این مشکل اقدام جدی انجام نمیدهند.
بیشتر تصور میکنند که این امر از سن و سال آنان گذشته و دیگر وقت و ذوقی برای اصلاح تلاوت یا یادگیری روخوانی قرآن نیست.
امامان مسجد میتوانند حلقههایی را پس از هر نماز برای بزرگ‌سالان برگزار نمایند؛ و مردم را از زمان برپاییِ آن آگاه سازند و تشویق کنند، تا در این حلقهها شرکت کنند. آن‌گاه در این حلقهها فضیلت خواندن درست قرآن و مهارت یافتن را در آن یادآوری نمایند.
همچنین میتوانند با برپایی کلاسهای خصوصی برای علاقهمندان، درصدد اصلاح روخوانی قرآن آنان اقدام نمایند.
به امید خدا، این برنامه در مسجد هر محله میتواند سبب خیر شود و بسیار سودمند و مفید باشد.
24- تشکیل حلقههای تلاوت قرآن در خانه
برخی پدران و مادران، پس از هر نماز به تلاوت قرآن می‌پردازند. بی‌گمان کار پسندیدهای انجام میدهند. اما اگر از ایشان بپرسید: «هماکنون پسر یا دختر نوجوانت کجاست؟ و چه میکند؟» اظهار بی اطلاعی میکند.
به این گروه والدین پیشنهاد میشود بلافاصله پس از نماز، به خانه برگردد و با فرزندانش حلقه‌ی تلاوت قرآن برگزار کند؛ و برایشان جایزه‌ها و هدیههای تشویقی در نظر بگیرد. با این کار به نتیجه‌های سودمندی خواهد رسید؛ ازجمله:
الف : پرطراوت کردن خانه با ذکر خداوند و پر کردن خانه با حال و هوای روحانی و ایمانی.
ب : حفظ فرزندان از برنامههای غیر مفید ذهنی و فکری که بیشترین زمان آن‌ها را پر کرده‌است.
ج : توجه به اوقات فراغت فرزندان؛
د: تقویت الفت و هم‌بستگی میان اعضای خانواده؛
ه. بهره بردن اعضای خانواده از رمضان برای ختم قرآن.
۲۵- درک مفهوم قرآن به جای روخوانیِ ساده
رمضان در پی رمضان میگذرد. شاید هر کدام از ما بارها و بارها قرآن را ختم کرده باشیم. شکی نیست که این کار اجر و ثواب فراوانی دارد.
اما واقعیت این است که بیشتر به دنبال این هستیم که چه وقت به آخر سوره یا به آخر قرآن میرسیم.
گذشتگان صالح بارها و بارها قرآن را در رمضان ختم میکردند. پس چرا با خود عهد نبندیم که در این رمضان قرآن را با تأمل و تدبّر بیشتر بخوانیم و پس از هر آیه به خواندن ترجمه آن هم اهتمام دهیم و با تمرکز بیشتر به معانی آیات قرآن بپردازیم.
بزرگان ما برای درک هر آیه، کتابها و تفاسیر عالمان دیگر را با دقت بررسی میکردند و حتی برای درک معنای بهتر برخی آیات، روزها و هفته ها به تدبر در آن می پرداختند. آن‌گاه در پیشگاه خداوند برای فهم دقیق و صحیح آن آیه دعا میکردند.
آنان عالم بودند ولی با این دقت به تدبر آیات و سخنان قرآن اهتمام میدادند. اما ما که عالم نیستیم؛ بنابراین مسولیت سنگینتری بر دوش داریم. و باید بیش از دیگران به فهم سخنان خداوند توجه کنیم.
۲۶- تشکیل جلساتی برای جوانان
برخی گروه‌ها و دستههای جوانان در پیادهروها و پارک‌ها و کافه‌ها و دیگر استراحتگاهها ساعت‌هایی را از شبانهروز به بازی یا گفت‌وگوهای طولانی و بیفایده سرگرم هستند؛ و اوقات پُرفضیلت ماه رمضان را بدون درک عظمت آن به بطالت سپری میکنند.
باید به این جوانان گفت: «چرا دست‌کم در شب‌های ماه رمضان، به فکر جای‌گزینیِ برنامههای سودمند نیستید؟!»
امید‌که بتوانیم همه‌ی برنامههای غیرمفید‌مان را تغییر دهیم؛ و برنامههای سودمند را جانشین آن گردانیم؛ و لحظههای گران‌بهای خود را به کارهای بیفایده تلف نکنیم.
باید برای این جوانان به قدر توان خود نشست‌هایی برگزار نمود و برنامههای سودمند ترتیب داد؛ برای نمونه، روزانه نیم‌ساعت برنامه‌ی تلاوت قرآن برایشان ترتیب دهیم.
همان‌گونه‌که گفته شد، تلاوت قرآن منحصر به صالحان نیست. هر کسی میتواند قرآن بخواند و از معانی آن استفاده ببرد.
«تلاوت قرآن هر آن کس را که بخواهد، اصلاح میکند!»
همان‌گونه‌که در سوره‌ی هود، آیه‌ی ۱۱۵ آمده، که خداوند فرموده‌است: «نیکیها؛ بدیها را از بین میبرند.»
حضرت محمد(ص) فرموده‌اند: «بدی را با نیکی همراه کن! زیرا نیکیها بدیها را از بین میبرند.»
۲۷- نماز اول وقت
شاید شما از جمله کسانی هستید که به نماز اول وقت و زود رسیدن به جماعت پای‌بندند؛ اما گاهی هم آشکارا کوتاهی می‌کنید. پرسش این است: چرا ماه رمضان فرصتی برای برطرف کردن این اشتباهات نباشد؟ و چرا با خود عهد نبندیم که تکبیر اول نماز را در طول این ماه از دست ندهیم؟
اگر موفق شدید، بکوشید ده روز پس از ماه رمضان را به همین منوال ادامه دهید، تا چهل روز شود و به دو برائت برسید؛ همان‌گونه‌که حضرت محمد(ص) در حدیثی فرموده‌اند: «کسی که چهل روز نماز خود را اول وقت در مسجد به‌جماعت بخواند، خداوند دو برائت را برایش مقرر مى‌سازد: برائت از آتش دوزخ، و برائت از نفاق.
آن‌گاه محاسبه کنید، چه روزهایی به تکبیرهالاحرام اول نماز نرسیدهاید!؟ بکوشید، تا این خطا را نیز جبران کنید. سپس بخواهید تا با علاقه‌ی شدید و حرص به انجام نوافل و سنت‌های مؤکد و دیگر عبادت‌ها یک روز اسلامی را در زندگی خود فراهم آورید. بکوشید در طول سی‌روز سنتی را از دست ندهید و از زبان و گناهان مربوط به آن غافل نشوید و آن را از غیبت و سخن‌چینی نگه دارید؛ همچنین از نماز شب و خواندن دست‌کم یک جزء قرآن در یک روز و صله رحم و صدقه دادن و برآوردن نیازهای فقیران و مستمندان و ملاقات با بیماران و استغفار کردن در هر لحظه و دعا کردن غافل نباشید.
۲۸- توجه دادن و بیداریِ غافلان
چرا از فرصت رمضان بهره کامل را نبریم؟ ماهی که شیاطین در زنجیرند، و درهای بهشت بازند و دلها متواضعتر هستند.
نباید ترسید، حرف حق را باید گفت. اما با حکمت و ادب و احترام. باید امر به معروف و نهی از منکر را به درستی انجام داد.
کجاست آن کلام صادقانه‌ی مدرس یا دوست یا همکار؛ در روزهای ماه مبارک رمضان؟!
کجاست آن جلسه‌های انفرادی برای توجه دادن، حرف زدن و نصیحت کردن صادقانه‌ی دوستان تشکیل میشد؟! شهامت داشته باشید و این کارها را انجام دهید. قلبها منتظرند و دلها آمادهتر از همیشه منتظر نیت خالصانه و کلام صادقانه و محبت آمیز شما هستند.
باور داشتهباشد که خداوند صاحب دلهاست و اوست که دلها را برای پذیرش حق آمادهمیسازد.
۲۹- صدقه دادن پنهانی
صدقه دادن در ماه رمضان منزلت و ارزش خاصی دارد؛ و یکی از اسباب قبولیِ کردار و نیایش‌هاست. ای برادر و خواهر مومن، به اجر و ثواب و سایهی فرخنده‌ی آن در روز رستاخیز بسیار نیازمندیم. پس چرا مقداری صدقه کنار نگذاریم؟! با خودمان عهد ببندیم هر شب مقداری از آن (صدقه) را بپردازیم.
در این بخشش تنوع نیز خوب است؛ یعنی برای نمونه، شب اول غذا، شب دوم لباس و شب سوم میوه، و به همین منوال تا شب سی‌ام ماه مبارک رمضان.
خانه‌ی مستمندان را بیابیم؛ و خودمان شخصاً صدقه را به دست‌شان برسانیم. در انجام این کار دقت شود کسی جز خودمان متوجه نشود؛ زیرا ما به دنبال کار نیک پنهانی هستیم که تنها خودمان و خدای خودمان از آن آگاه باشد.!
همان‌گونه‌که میدانید، و در حدیثی از حضرت محمد(ص) آمده‌است: از هفت گروهی که خداوند در روز رستاخیز – روزی که سایهای جز سایهی خداوند نیست – آن‌ها را زیر سایهی خود میگیرد، یکی، کسی‌ست که هنگام بخشیدن خیرات و صدقه نمی‌خواهد آن را کسی بفهمد.
پیامبر(ص) فرموده‌اند: «اگر با دست راست‌اش [صدقه] می‌دهد، دست چپ‌اش متوجه نمی‌شود.»
۳۰- سحر؛ زیباترین لحظه‌ی نیایش
بی‌گمان در ماه مبارک رمضان همه‌ی مسلمانان برای خوردن سحری بیدار میشوند. حال چرا از لحظههای معنویِ آن بهره نبریم؟! نیم ساعت پیش از دیگر اعضای خانواده بیدارشویم و چند رکعت نماز بخوانیم و در دل تاریکیِ شب با پروردگار راز و نیاز کنیم. چه بسیارند کسانی که از این زمان فرخنده غافل‌اند!
برخی گمان میکنند که خواندن تراویح برایشان کافی‌ست. بدین ترتیب، خودشان را از زمان‌های ارزشمند و گران‌بهای شب و سحر، محروم میکنند.
دوستان، فرصت سحر را از دست ندهید! در سوره‌ی آل‌عمران صفات اهل بهشت آمده، که چنین است: شکیبایی، راستگویی، فرمان‌برداری از حق، انفاق و آمرزش‌خواهی در سحرگاهان.
همچنین در سوره‌ی الذاریات، آیه‌ی ۱۸، آمرزش‌خواهی را در سحر از صفات اهل جنت دانسته‌است: «آنان در سحرگاهان درخواست آمرزش میکردند.»
همچنین فراموش نکنید یکی دیگر از هفت گروهی که روز رستاخیز زیر سایهی رحمان جای دارند، کسانی هستند که خداوند را در خلوت خود یاد میکنند و چشمان‌شان اشک‌بار میشود.
۳۱- به زبان آوردن نیت و بسیار ذکر گفتن
در ماه رمضان بیشتر زنان، به‌ویژه ساعت پیش از اذان مغرب را -که لحظه‌ی استجابت دعاست- همچنین زمان سحر را در آشپزخانه میگذرانند.
یقین داشته باشید که کار شما عین عبادت است. و زحماتتان در میزان حسناتتان ثبت خواهد شد. شما بیش از مردان می توانید اجر کسب کنید، اگر در حین کار در آشپزخانه، زبانتان به ذکر و دعا و استغفار و نیایش مشغول باشد؛ دو ثواب برده اید. هم اجر آماده سازی خوراک برای روزه داران و هم اجر ذکر و یاد خدا.
گوش دادن به قرآن و احادیث و سخنان بزرگان که بیشتر از طریق تلویزیون و شبکه های مفید پخش می شود، مانعی در کار آماده سازی خوراک ایجاد نمیکند.
تأکید بر آشپزخانه بدین سبب است که مردان نیز به این کار تشویق شوند و به کار زنان در آشپزخانه کمک کنند.
32- خرید لباس و مایحتاج عید فطر
در آداب اسلامی بسیار تاکید شده است که روز عید فطر را با ظاهری آراسته در نماز عید حاضر شویم. خدا را شاکریم که این امر در میان مسلمانان به یک عادت و عرف تبدیل شده است. و بیشتر خانواده ها برای روز عید اقدام به خرید لباس و … میکنند. توصیه ما به خانواده ها این است که یا قبل از ماه مبارک رمضان و یا در اوایل ماه مبارک رمضان برای این امور وقت خود را تنظیم نمایند. تا از ایام آخر و خصوصا ده روز آخر ماه بیشترین استفاده را نمایند و خدای ناکرده وقت ارزشمندشان را در بازارها و پاساژها برای خرید؛ هدر ندهند.
33- به‌جا آوردن نماز تراویح در مسجدها
نماز تراویح یکی از سنت‌های‌ست که به‌صورت جماعت اقامه میشود. گزاردن به‌جماعت این نماز، آثار و چشم‌انداز ارزشمندی به ماه مبارک رمضان میبخشد: فضای روحانی و معنویِ خاص حاکم بر این نماز و صف‌های درهم‌تنیده‌ی مسلمانان و نمازگزاران، با ذکر و تسبیح و گریه همراه است.
پیشنهاد می شود خانم ها نیز در جمع نمازگزاران حاضر شوند و کسی را مسوول کودکان کنند و خود به نماز و عبادت مشغول شوند. یا فرزندان را در منزل کسی از دوستان و همسایگان و بستگان بگذارند و خود در مسجد و نماز جماعت حاضر شوند.
توجه به آموزش مسایل دینی برای دختران ضروری است. زیرا آنان مادران فردا و تربیت کنندگان نسل بعد خواهند بود. برماست که به حضور دخترانمان در محافل ایمانی و دینی بیشتر دقت کنیم و برای آنان اسباب و شرایط فعالیت دینی را فراهم نماییم.
۳۴- تنظیم برنامه‌ی غذاییِ مناسب
اغلب سفره‌های افطاری و سحری پر از خوراکیها و نوشیدنی‌های رنگارنگ است. بد نیست به بانوان تذکّر داده شود، که برای هفته‌ی خود برنامه‌ی غذایی تنظیم کنند، و تنوع و فراوانیِ غذا را در طول هفته تقسیم کنند، نه این‌که در هر وعده‌ی غذایی، همه را با هم سر سفره جمع کنند.
با مدیریت صحیح خوراک می توان از به؛ جلوگیری از اسراف – کم کردن هزینه های خانواده – ایجاد تنوع در خوراک – مدیریت زمان و پیش گیری از خستگی های بی مورد؛ دست یافت.
برخی بانوان چنین برنامهای را برای خانه خود تنظیم کرده بودند و آن را به دیگر بانوان پیشنهاد داره بودند که بسیار مورد استقبال قرار گرفت.
35- تشویق کودکان به نماز خواندن
این راهکار، پیشنهادی برای امامان مسجد است، تا به کودکان اهمیت دهند؛ و آنان را به نماز خواندن و زود حاضر شدن در مسجد تشویق کنند. بهتر است امام مسجد در اول ماه رمضان به ساکنان محله اعلام نماید، که مسجد می‌خواهد برای کودکان مسابقهای ترتیب دهد؛ و قرار است به ده کودکی که در نماز تراویح و دیگر نمازها زود حاضر میشوند، جایزه‌هایی اهدا کند.
بهتر است که برخی بازرگانان و اولیای کودک با دادن مبالغی در خرید جایزه‌های ارزشمند مشارکت داشته باشند. خوب است در اجرای این طرح، جوانان با امام مسجد برای پیگیریِ کار کودکان و تشکیل کمیتهای به منظور انتخاب ده برگزیده‌ی مسابقه و توزیع جایزه همکاری نمایند.
۳۶- برگزاری مسابقه‌ی حفظ قرآن و حدیث ویژهی کودکان
بهتر است در ماه مبارک رمضان، مسابقه‌ی حفظ قرآن و حدیث و شناخت زندگینامه و سیره‌ی صحابه یا دیگر مسابقههای سودمند برای کودکان برگزار، و جوایزی برایشان در نظر گرفته شود، که در آخر شب ماه رمضان به برندگان آن پیش‌کش گردد. تأثیری را که این مسابقه‌ها بر زندگی و شخصیت کودکان دارد، می‌توان در پر شدن اوقات فراغت‌شان با بحث و قرائت و حفظ قرآن، همچنین دوری‌شان از خیابان‌گردی دید. افزون بر خودِ کودکان، این مسابقه‌ها بر خانوادهها نیز به‌شدت اثرگذار است؛ زیرا بسیاری از زنان فرزندان خود را به انجام چنین کاری تشویق میکنند، که با طرح این مسابقه‌ها در مسجد، کار برای آن مادران نیز ساده و آسان میشود؛ همچنین امامان مسجد نقش اساسیِ خود را در محله ایفا کردند. با انجام چنین کاری و توزیع جایزه در شب عید، به امید پروردگار، آن شب به معنای واقعی شب عید میشود.
۳۷- عادت دادن کودکان به روزه و انجام کارهای نیک
پدر و مادر باید با همراه بردن کودکان به مسجد و تعریفِ کارهای نیک‌شان و گفتن سخنان محبت‌آمیز و دادن جایزه، آنان را به روزه گرفتن و بیدار شدن در سحر عادت دهند؛ همچنین باید کودکان را به صدقه دادن و بخشش طعام و توزیع آن میان مستمندان تشویق نمود. هنگامی که به کودک چیزی داده میشود، تا میان همسایگان و تهی‌دستان توزیع کند، باید فضل و اجر و ثواب این کار به وی یادآوری کرد، تا وی در محیطی صالح پرورده شود.
پایان
این چند راهکار برای بهره‌وریِ بهتر از ماه رمضان نوشته شدند. برخی راهکارها و رهنمودها معلوم و مشخص بودند؛ اما برخی دیگر جدید بودند.
باید به انجام این توصیهها حریص باشیم؛ و آن‌ها را میان مردم گسترش دهیم؛ و همراه امامان مسجد برای زنده کردن مسجدها با چنین ایدههایی تلاش کنیم. امید آن‌که خدا همه را در هر جایی که هستند، کلید و خیر و برکت بدهد.
از درگاه خداوند درخواست میکنم این مطالب برای همگان سودمند باشد؛ و ما را به کار نیک کردن و دانش نافع موفق گرداند! و از خداوند مسألت داریم که ما را به فیض ماه رمضان برساند! ما را از روزهداران و شب‌زنده‌داران این ماه قرار بدهد!
یا ارحم الراحمین! خدایا مارا از صالحان و مصلحان قرار بده!
آمین یا رب العالمین
منبع: نشر احسان
