رمضان ،فرصتی برای بیداری قلبها

 رمضان ،فرصتی برای بیداری قلب­ها

نویسنده : مهدی سلیمانی

خداوند را ثنا و سپاس می گوییم و درود سلام می فرستیم بر سرور کائنات حضرت محمد(ص) و خاندانش و یارانش و هر کس به دعوتش می خواند تا روز قیامت . . .  اما بعد:

سلام و برکت ضرت حق بر شما روزه­داران باد و تبریک می گوییم فرا رسیدن بهار قلب­ها را.

همانطور که می دانید، اسلام صرفا” یک عقیده محض و یا مجموعه ای از اعمال و مراسم مذهبی نبوده؛ بلکه برنامه ای است مفصل، برای تمامی زندگی انسان که در آن عقاید، عبادات و قواعد زندگی عملی، چیزهایی از هم گسسته نیست بلکه زنجیروار به هم متصلند و این ماه نور و هدایت نیز، از این قانون مستثنی نبوده و ارتباط با بطن زندگی و عقیده و باور خدایی دارد. و از آنجا که قلب و درون، می تواند عرش خداوند باشدوخوشبختی یا شقاوت بشریت بدان منوط شده، می توان برای پاک سازی، نهایت بهربرداری را نمود. مسلمان باید آگاه و درد شناس باشد. دنبال درمان بیماری عقیده و باور باشد زیرا قفل های فطرت آدمی جز با کلید ساحت خدا باز نمی شود و بیماری بهبود نمی یابد، پس باید رو به خدای خود کرد و طلب استعانت نمود. و خداوند کلیدگشای هر در بسته¬ای، و دوای هر نوع بیماری را تنها در پیروری از آیین خداوندی به ودیعت نهاده است:

{‏ وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَاراً ‏} اسراء /۸۲

{‏ ( حق چگونه نیرومند و پیروز نمی‌گردد ؟ وقتی که ) ما آیاتی از قرآن را فرو می‌فرستیم که مایه بهبودی ( دلها از بیماریهای نادانی و گمراهی ، و پاک‌سازی درونها از کثافات هوی و هوس و تنگ‌چشمی و آزمندی و تباهی ) و رحمت مؤمنان ( به سبب در برداشتن ایمان و رهنمودهای پرخیر و برکت یزدان ) است ، ولی بر ستمگران ( کافر ، به سبب ستیز با نور حق و داشتن روح طغیان ) جز زیان نمی‌افزاید.}

و چون امروزه مشکل و درد بزرگ ما انسانها، درون و قلب مان است و با توجه به اهمیت آن در سرنوشت بشریت (که بعدا” عنوان می گردد) ما باید به بازسازی و آبادانی آن بپردازیم و از خواب جهالت و بی خبری بیدار شویم و چه ماه و زمانی بهتر از این بزرگ، تا باری دیگر چراغ ایمان را د روجودمان شعله ور کنیم و با اکسیر روزه و عبادت آیینه دل­های زنگار زدیمان را جلا دهیم چون که دل زنگار زده نور حق را منعکس نمی کند.

آییینه ات دانی چرا غماز نیست                            زیرا آنکه زنگار از رخش ممتاز نیست

اما فرد مسلمان باید از اسباب و وسایل موجود استفاده کند همانطور که به کار گیری و سود جستن از آنها امر شده است و روزه ماه رمضان اسبابی است برای مداوای قلب­های بیمارمان تا حضرت دوست از چنگال هوس و هوا برهاندش و آنر به اغوش خویش باز گرداند و رمضان ماه خود سازی، ماه درخواست هدایت و ارشاد و ماه مناجات است. تا اینکه روزه دار خود سازی کند و خود را ترقی دهد و با خدایش ارتباط یابد چون در این ماه دل­هایشان از هر زمانی دیگر به خداوند نزدیک تر است.

جهد کن در بیخودی خود را بیاب                                                   زودتر و اله اعلم بااصواب

نه نیروی خود را آزمودی                                                  نه بند از دست و پای خود گشودی

خرد زنجیر بودی آدمی را                                                           اگر در سینه­ی دل نبودی

قلب، محل استقرار ایمان

اهمیت قلب از آنجا نمایان می شود که خداوند متعال می فرماید:{ قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ} حجرات/۱۴

{ عربهای بادیه‌نشین می‌گویند : ایمان آورده‌ایم . بگو : شما ایمان نیاورده‌اید ، بلکه بگوئید : تسلیم ( ظاهری رسالت تو ) شده‌ایم . چرا که ایمان هنوز به دلهایتان راه نیافته است ( و نور ایمان سراچه قلوبتان را روشن نکرده است ).}

قلب است که به آدمی هویت می بخشد؛ زیرا پادشاهی است که فرمانش اطاعت شده و دیگر جوارح از جمله عقل و نفس و . . تابع اویند. و پیامبر رحمت (ص) چه زیبا فرموده­اند:«هان، در بدن پاره¬ای گوشت هست که هرگاه اصلاح شود تمامی بدن اصلاح می شود و هرگاه فاسد شود تمامی بدن فاسد می شود و آگاه باشید که آن قلب است »«متفق علیه من حدیث النعمان بن بشیر». پس کار بسیار جدی و ظریف است، بحث خوشبختی یه بدبختی آدمی است.و از آیه دیل چنین برداشت می شود که نخستین هدف روزه، آماده ساختن دل¬ست.                  ‏{یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ‏                                           } بقره/۱۸۳  {‏ ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! بر شما روزه واجب شده است ، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بوده‌اند واجب بوده است ، تا باشد که پرهیزگار شوید.}

و به همین منوال اولین هدف روزه که اماده ساختن دلها برای پذیرش تقوی و پرهیزگاری است نمایان می شود، زیرا تقوا است که در دل­ها نمایان می گردد و این فریضه را محض اطاعت نموده و دل­ها را صیقل و از آلودگی گناهان پاک می کند تا باشد که پرهیزگار بار آید. و تنها جایگاه تقوا و خشیت از خداوند قلب است.پس بیاید قلب­هایمان را به او بسپاریم تا به سر مقصد کمال برسیم و از همین حالا با توبه­ای نصوحانه پشت پایی به هوسها یمان بزنیم و از این ماه مبارک نهایت استفاده را ببریم که وقت سخت تنگ است.

                 ای بیچاره رفت و در خوابی                           مگر این پنج روز دریابی

اگر به فریاد قلبمان نرسیم عاقبتی جز گمراهی، شقاوت، آواره گی و . . . نداریم.

خداوند می فرماید:{ فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَکِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ} حج/۴۶

{ چرا که این چشمها نیستند که کور می‌گردند ، و بلکه این دلهای درون سینه‌ها هستند که نابینا می‌شوند .}

آری، عدم بصبرت قلب چیزی نیست جز نتیجه گناهانی که بر هم انباشته شده و پیوسته شخص بدان دچار می شود و صاحبش نیز تلاشی برای شت وشوی آن از گناهان نمی کند بیاید تلاش خود را بکنیم و مطمئن باشیم که ایزد نیز یارمان خواهد داد.{ وَلَیَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ } حج/۴۰ { و به طور مسلم خدا یاری می‌دهد کسانی را که ( با دفاع از آئین و معابد ) او را یاری دهند.} و یاری نمودن خدا یعنی اطاعت و بندگی محض او ؛خداوند از ما می خواهد تا با غلبه بر نفس­هایمان او را یاری دهیم و نخستین در این راه، توبه نصوح و قاطعانه است از همه پلیدی­ها و گناهان.

                                    [اسغفرالله العظیم من کلّ ذنوب عظیم و أتوب الیک یا ربیّ]

برخی از بیماری­های قلب (علل قساوت قلب)

۱-         عدم اعتفاد و توجه به تربیت ایمانی که غذای روح است. فتح /۱۱

۲-         نزدیکی و هم نشینی با انسان­های گنه کار . کهف/۲۸

۳-         مشغول شدن به دنیا و زینت­های آن. بقره/۲۱۲

۴-         مشغول شدن به همسر و اولاد و مال و ثروت و … .آل عمران/۱۴

۵-         آرزو در زندگی و فراموش کردن مرگ. حجر/۳

۶-         مشغول شدن به جاه، مقام، حکومت و نعمت¬های دنیوی. نازعات/۲۴

۷-         افراط در رفع نیازهای بدن مانند: خوردن ، نوشیدن و . . . .اعراف/۳۱

۸-         زیاده روی در اهتمام ورزیدن به رزق و روزی و ترس بر کمی آن.ملک/۱۵                                                                                  

قرآن کریم بارها خطر دنباله روی از هوا و هوس را به ما تذکر داده از جمله: فرقان/۴۳، کهف/۲۸، روم/۲۹، قصص/۵۰، اعراف/۱۷۵-۱۷۶٫ و یاد آور می شود کسی رستگار و کامیاب است که نفس خویش را پاکیزه دارد و کسی ناامید و ناکام می گردد که نفس خویش و فضایل و مزایای انسانیت خود را میان کفر و شرک و معصیت بپوشاند و به ‏ ‏معاصی یبالاید.

{. . . قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا ‏ ‏ وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا ‏. . . }شمس/۹-۱۰ { ‏ ( قسم به همه اینها ! ) کسی رستگار و کامیاب می‌گردد که نفس خویشتن را ( با انجام طاعات و عبادات ، و ترک معاصی و منهیّات ) پاکیزه دارد و بپیراید ( و آن را با هویدا ساختن هویّت انسانی رشد دهد و بالا برد ) . ‏ ‏ و کسی ناامید و ناکام می‌گردد که نفس خویشتن ( و فضائل و مزایای انسانیّت خود را در میان کفر و شرک و معصیت ) پنهان بدارد و بپوشاند ، و ( به معاصی ) بیالاید.}

اما درمان؛ و بهترین آن

نفس بشری مانند مخلوقات روزی بیمار می گردد و بیماری آن : ضعف ایمان، کوتاهی بر انجام آنچه ا زاعمال تکلیفی که خدا بر او واجب کرده است و . . . مبتلا می شود در حالیکه برای هر دردی دوایی موجود است و دلیل. این فرموده پیامبر(ص) است که فرمودند:«خداوند فرو نفرستاد هچ دردی را مگر فرو فرستاد برای آن درمانش را».

و در جایی دیگر می فرماید:« بهترین درمان قران است». و شرطش این است که در قرآن تدبر و تفکر کنیم و دل-یمان را از عالم خاک به عالم ملکوتی و باقی متصل کنیم و با پذیرش تمامی معانی قرآن، قلبمان را صیقل داده و گوهر گمشده خویش را یعنی فطرت پاک خداجو را دوباره زنده گردانیم.

و چه ماهی برتر و بهتر از ماه قلب و قرآن، که درون هایمان را زینت دهیم و درخت ایمان را با معانی گوارای قرآن مبین آبیاری کنیم تا ثمره­اش  را در دنیا و آخرت بچشیم.

راه­هایی برای آبادانی درون خسته دلان ( به طور گذرا)  

۱-      وزه گرفتن در ماه رمضان و غیر آن؛ که روزه زمینه رسیدن انسان به مقام تقوی را فراهم نموده است و آثار گران بهایی را در زندگی فردی و اجتماعی انسان می گذارد اشاره می کنیم .الف) روزه؛ موجب تقویت جنبه روحی (رک.کتاب عبادت در اسلام .د. قرضاوی ترجمه محمد ستار خرقانی.ص۲۹).  

ب) روزه موجب تقویت اراده. از این رو پیامبر (ص)، روزه را نیمی از صبر و صبر را نیمی از ایمان دانسته­اند؛ بدین ترتیب روزه یک چهارم ایمان را تشکیل می دهد. ج) روزه، زمینه فلاح و رستگاری. شمس/۹و الاعلی/۱۴ .د) روزه، سبب یاد کردن از محرومان و درماندگان.

۲-         افزایش ذکر الله. احزاب/۴۱-۴۲ هم چنین ابن قیم می فرماید: هیچ چیز جز ذکر و یاد خدا قساوت قلب را ذوب نمی کند پس شایسته است بنده­ای که به قساوت و سنگدلی مبتلا گشته است آنرا با یاد خدا معالجه کند

۳-         افزایش دعا و تضرع و پیوستن با الله. غافر/۶۰

۴-         افزایش اعمال صالح و خالص برای خدا. کهف/۱۱۰

۵-         زکات و صدقات. توبه/۱۰۳

۶-         طلب آمرزش و استغفار و باز گشت به سوی حق در هر آن. آل عمران /۱۳۴-۱۳۵٫نساء/۱۱۰

۷-         دوری از گناهان صغیره و بزرگ شمردن آنها. حج/۳۲

۸-         کثرت یاد مرگ، محمد(ص): نابود کننده لذت­ها را موت است بسیار یاد کنید

۹-         یادآوری حساب و پاداش آخرت. شعراء۸۸-۸۹

قلب متعهد

کامل ترین مردم از نظر عبودیت کسی است که احساساتش همگی از آن خداوند باشد. قلب دارای بصیرتی است که چون شخص در قبالش تعهد نموده و آن را به صورت مداوم و پیگیر صیقل دهد بدان می بیند و راه رسیدن را در می یابد و در غیر این صورت نابینا می شود. حج/۴۶

اهتمام دادن به قلب و تلاش برای دمیدن نور خدایی در آن یکی از محورهای اساسی د راه سازندگی است. پس اهتمام به چنین قلبی با توجه به نصوح آغاز شده و با از بین بردن موانع ادامه یافته و سپس بقیه عمر را متعهدانه و مسؤلانه زیستن. قدما گفته اند: هر کس ابتدایش سوختن باشد، انتهایش افروختن است.

بسا بهتر آنکه علاوه بر خویش کار ملت را نیز سرو سامان دهیم؛ عجب سعادتی!

بیا تا کار این ملت بسازیم                                        قمار زندگی را مردانه بازیم

چنان نالیم اندر مسجد شهر                                    که در دل سینه ملاّ گدازیم

                                                                                              (اقبال لاهوری)

سخن آخر

الف) پس خوشا به حال آنکه ماه مبارک رمضان را دریافته و با توبه­ای خالصانه و بینشی عارفانه، قلب و زبان و گوش و چشم و سایر جوارح را در راه جلب محبت الله به کار گیرد و با روزه داری و شب زنده داری و طعام مساکین و با تهلیل و تسبیح و ذکر تراویح و تلاوت قرآن در راه تصفیه درون و تزکیه نفس و متقی شدن خود گام برمی دارد چرا حضرت محمد(ص) فرموده هر کس رمضان را از روی ایمان به خدا و دریافت اجر و پاداش روزه بگیرد؛ گناهان گذشته او مورد آمرزش قرار می گیرد(متفق علیه از ابوهریره).

ب) نماز وسیله­ای است برای ذکر خدا و آرامش درون و قلب ؛ پس خوشبخت آنکه در این ماه حداکثر استفاده را کرده و با سلاح نماز به ستیز دیو نفس رفته و خود را از قید و بند مشکلات فردی و اجتماعی رهانیده و به ریسمان الهی دلش را پیوند زده است، ریسمانی که هرگز گسستنی نیست. از این روست هرگاه حضرت (ص) با مشکلاتی مواجه می شد به نماز پناه می بردو به بلال می فرمود:«أرحنا یا بلال ای بلال با نماز ما را آسوده کن».

ج) به فرموده سید قطب (رح) بدبختی و گمراهی بشریت از زمانی آغاز شد که اسلام از مقام پیشوایی و رهبری بشریت کنار رفت. مشکل انسان امروزی، دنیا، صنعت، تکنولوژی، و دستاوردهای علمی و فنی نیست. مشکل انسان کنونی، عقیده و آن هم دوری از قانون زندگی یعنی قرآن است.پس بیاییم خالصانه به برنامه زندگیمان برگردیم و متضرعانه از الله طلب امداد کنیم که به برکت این ماه نور و هدایت و رحمت سینه هایمان را با انوار ربّانی خویش منور، و به طریق مستقیم هدایت فرماید و توان استفاده از این فرصت خود سازی را به ما عنایت فرماید.

                                     تو مگو مار به دان شهر بار نیست

                                     با کریمان کارها دشوار نیست                    (مولوی)

منابع و ماخذ

۱-         قرآن کریم

۲-         فی ضلال- سید قطب- د. مصطفی خرم دل-احسان-تهران

۳-         گفتارها- مودودی- ابوالعلی- قنبرزهی- مهارت ۸۳

۴-         از خودمان باید شروع کنیم- الهلالی-رمجری- مجتبی دوروزی- احسان – تهران- ۸۳

۵-         نگرشی در قران- حسن البناء- مصطفی اربانی-

۶-         محاسبه نفس- شجاته- حسین- یونس یزدان پرست- احسان- تهران- ۷۹

۷-         دیوان اقبال لاهوری- بهدادروند- اکبر- زوار- ۸۲

۸-         چند مقاله متنوع