دعاهای تاریخ ساز !

دعاهای تاریخ ساز !

مهندس عبدالعلی بازرگان

(اجابت دعاهائی از پیامبران که جریان تاریخ بشری را عوض کرده است)

دعاهای سینه های پاک و دل­های پرهیزکار

در قرآن مناجات ها و دعاهائی از پیامبران نقل شده که اجابت و تحقق آنها تأثیراتی متحول کننده در زمان حال یا آینده داشته است. به طوریکه چنین به نظر می­رسد تاریخ را اراده و خواست این برگزیدگان رقم زده است. البته درخواستهائی همچون ندای نوح (ع) برای نجات پسرش، از آنجائیکه منطبق با مشیت الهی و حق نبوده، اجابت نشده است. ولی اگر از موارد نادر بگذریم، همواره دعاهای منطبق با مشیت پروردگار سرنوشت جوامع را تغییر داده است. به مصداق « إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ »، خداوند تغییر جوامع و شکل گیری تاریخ را به تغییرات نفوس انسان­ها واگذار نموده است و از آنجائیکه انبیاء با قدرت اراده و ایمان عمیق تحول مثبت را در روح خود ایجاد کرده بودند، دعاهای آنها نقش تعیین کننده و اساسی را داشته است.

ذیلاً مواردی را که اجمالاً به نظر می­رسد خاطر نشان می­سازیم.

۱- دعاهای حضرت ابراهیم (ع) – آیات ۱۲۴ تا ۱۳۰ سوره بقره داستان ابتلاء و امامت ابراهیم (ع) و دعاهای پرشور آن حضرت را شرح می­دهد. این دعاها که هنگام تجدید بنای کعبه به همراه فرزندش اسمعیل (ع) بیان گشته، تماماً اجابت شده است. چه دعاهائیکه برای امنیت و رزق و روزی شهری که آرزو داشت پیرامون کعبه به وجود آید (مکه)، چه آرزو و دعای تسلیم کامل خود و ذریه اش به پروردگار و مهمتر از همه برانگیخته شده رسولی از میان مردمی که پیرامون خانه در قرنها و نسلهای بعد گرد می­آیند، یعنی همان رسالت خاتم النّبیین (ع) و شریعت اسلام، این دعا که حداقل هزار سال قبل از بعثت پیامبر خاتم بیان شده است، بلند نظری و سعه صدر و جهان بینی گسترده توحیدی ابراهیم را نشان می­دهد که اجابت آن را خداوند عیناً (با مختصری پس و پیش) در ابتدای سوره جمعه شرح داده است: هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ …

به این ترتیب معلوم می­شود پیدایش شریعت اسلام و بعثت پیامبر خاتم درخواست و دعای ابراهیم بوده است. اصولاً قرآن ابراهیم را پدر مسلمانان معرفی نموده و نامگذاری این شریعت را به او نسبت داده است (سوره حج آیه ۷۸)

۲- دعای همسر عمران – همانطور که دعای حضرت ابراهیم قرنها بعد با بعثت پیامبر خاتم (ص) و شریعت اسلام تحقق اجابت یافت و امت بزرگ و تاریخ سازی را موجب گردید، دعای زنی بیوه که در حالت بارداری، خالصانه و بی ریا آنچه در رحم داشت وقف راه خدا نمود، موجب تولد مریم (س) و از او عیسی بن مریم (ع) گردید و امت بزرگ مسیحیت را در طول تاریخ موجب گردید. آیات ۳۳ به بعد سوره آل عمران نشان می­دهد چگونه همسر عمران با شناخت عمیق به سمیع و علیم بودن خدا، پذیرش و قبول نذر خود را که همان آزاد شدن فرزند آینده اش از هر گونه مالکیت و وابستگی به جز خدا بود، درخواست می­نماید و این درخواست که از سوز دل و عمق ضمیر او برخاسته بود تاریخ آینده بنی اسراییل را با تولد عیسی بن مریم دگرگون می­سازد.

۳- دعای زکریا – دنباله همین آیات از سوره آل عمران همچنین آیات ابتدای سوره مریم، نشان می­دهد چگونه مشاهده عبادت­ها و حالات عرفانی حضرت مریم، زکریا را که کفیل او بود، متحول و منقلب می نماید و با اینکه پیرمردی فرتوت و همسرش نازا بود، دعائی به ظاهر محال و ناممکن، با علم به سمیع الدعا بودن خدا، می نماید و اجابت این دعا تولد یحیی را موجب می­گردد که تصدیق کننده حضرت عیسی و بزرگوار و خویشتن دار و از پیامبران صالح خدا بود. (‏ فَنَادَتْهُ الْمَلآئِکَهُ وَهُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرَابِ أَنَّ اللّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیَى مُصَدِّقاً بِکَلِمَهٍ مِّنَ اللّهِ وَسَیِّداً وَحَصُوراً وَنَبِیّاً مِّنَ الصَّالِحِینَ ‏: پس ( خداوند دعای او را پذیرفت و ) در حالی که در عبادتگاه به نیایش ایستاده بود ، فرشتگان او را ندا در دادند که خداوند تو را به یحیی مژده می‌دهد ، و او تصدیق کننده کلمه خدا ( یعنی عیسی ، چون با کلمه « کُن‌ » پدید آمده است ) و پیشوا و برکنار از هوسهای سرکش ، و پیغمبری از ( تبار ) صالحان خواهد بود .) [آل عمران: ۳۹].

۴- دعاهای حضرت موسی (ع) – قرآن از حضرت موسی نیز دعا و درخواست­هائی نقل کرده که اجابت گریده است. از جمله یاری گرفتن از برادرش هارون می­باشد که خداوند او را نیز به مقام پیامبری رساند (‏ وَاجْعَل لِّی وَزِیراً مِّنْ أَهْلِی ‏‏ هَارُونَ أَخِی ‏ اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی ‏‏‏ وَأَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی ‏‏ کَیْ نُسَبِّحَکَ کَثِیراً ‏‏ وَنَذْکُرَکَ کَثِیراً ‏‏ إِنَّکَ کُنتَ بِنَا بَصِیراً ‏‏ قَالَ قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یَا مُوسَى ‏: و یاوری از خاندانم برای من قرار بده . ‏‏ برادرم هارون را . ‏‏ به وسیله او پشت مرا استوار دار ( و بر نیروی من بیفزای ) . ‏ و او را در کار ( رسالت و تبلیغ ) من شریک گردان . ‏‏ تا تو را بسیار تسبیح گفته و تقدیس کنیم . ‏ ‏‏ و بسیار ذکر تو گوئیم و بر یاد تو باشیم . ‏‏ چرا که تو همیشه از حال ما آگاه بوده‌ای ( و هستی ، و امور ما را زیر نظر داشته‌ای و می‌داری ) . ‏‏ ( خدا موسی را ندا داد و ) فرمود : ای موسی ! خواسته تو به تو داده می‌شود. ) [طه ۲۹ تا ۳۶].

همچنین دعائی که هنگام فرار از مصر و در آستانه شهر مدین می­کند و خداوند او را بدین وسیله به خانه شعیب پیامبر می­رساند و ۱۰ سال نزد او آموزش می­بیند (‏ فَسَقَى لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ ‏ : ‏ ( موسی دلش به حال آنان سوخت ، و ) گوسفندان ایشان را سیراب کرد . سپس ( از فرط خستگی ) به زیر سایه ( درختی ) رفت و عرضه داشت : پروردگارا ! من نیازمند هر آن چیزی هستم که برایم حواله و روانه فرمائی.)[قصص ۲۴] و به همین ترتیب دعای نجات از فرعونیان (قصص ۲۱) و دعای نابودی نظام فرعونی و پیروزی بنی اسرائیل (‏ وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّکَ آتَیْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأهُ زِینَهً وَأَمْوَالاً فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا رَبَّنَا لِیُضِلُّواْ عَن سَبِیلِکَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلاَ یُؤْمِنُواْ حَتَّى یَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِیمَ ‏ ‏ قَالَ قَدْ أُجِیبَت دَّعْوَتُکُمَا فَاسْتَقِیمَا وَلاَ تَتَّبِعَآنِّ سَبِیلَ الَّذِینَ لاَ یَعْلَمُونَ ‏: ‏ ( هنگامی که کینه‌توزی کافران و اذیّت و آزار ایشان با موسی به غایت رسید ) موسی گفت : پروردگارا ! تو به فرعون و فرعونیان در دنیا زینت ( و بهجت جهان ، یعنی فرزندان و قدرت فراوان و نعمت ) و دارائی ( سرشار ) داده‌ای ، و عاقبتِ آن این شده است که ( بندگانت را ) از راه تو به در می‌برند و گمراهشان می‌کنند . پروردگارا ! اموالشان را نابود گردان و بر دلهایشان ( بند قسوت را ) محکّم کن ، تا ایمان نیاورند مگر آن گاه که به عذاب دردناک ( دوزخ ) گرفتار آیند ( که آن وقت توبه و پشیمانی دیگر سودی ندارد ) . ‏‏ خدا فرمود : دعای شما ( موسی و هارون ) پذیرفته شد ، پس بر راستای راه پابرجا باشید و استقامت به خرج دهید ( و از انبوه مشکلات نهراسید ) و از راه و برنامه کسانی پیروی نکنید که ناآگاهند).

با مطالعه داستان حضرت موسی و قوم بنی اسراییل در قرآن، نقش تاریخساز دعا را در این نهضت تاریخی به خوبی مشاهده می­نماییم.

۵- دعای سلیمان (ع) – آیه ۳۵ سوره ص دعای شگفت آور حضرت سلیمان را نقل می­نماید از خدا می­خواهد آنچنان پادشاهی و ملکی به او عطا نماید که سزاوار احدی بعد از او نباشد:

‏ قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَهَبْ لِی مُلْکاً لَّا یَنبَغِی لِأَحَدٍ مِّنْ بَعْدِی إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّابُ ‏

البته دلیل چنین درخواستی در آیات مربوط روشن نیست، قطعاً سلیمان آنچنان امکانات و زیمنه ای را آرزو داشته است که بتواند حداکثر خدمت ممکنه را به بندگان خدا بنماید و از چنان پادشاهی و قدرتی در جهت عدالت و خدمت استفاده نماید. کما اینکه قرآن نشان می­دهد سلیمان تسلیم خدا و شاکر نعمت­های او بود و از آزمایش قدرت سربلند و پیروز درآمد.

بود و به امر او به هر طرف جریان می­یافت. زبان پرندگان را می­دانست و از نیروهای شر (شیاطین یا آدمهای شرور ) در ساختمان و غواصی در دریا و کارهای دیگر استفاده می­کرد. به نظر می­رسد دعای حضرت سلیمان و قدرت طلبی او برای مبارزه با ظلم و ستمی بوده است که در آن زمان دنیا را فرا گرفته بود. پدرش داود بر جالوت ستمگر پیروز شد و بنی اسراییل را سربلند کرد و سلیمان آنها را با توسعه قدرت خود ریشه کن نمود و جامعه نوینی را بنا نهاد. در دعای سلیمان نیز می­بینیم درخواست او تاریخساز و متحول کننده و در عین حال، مانند دعاهای دیگر به ظاهر غیر ممکن و عجیب بوده است.

۶- دعای ایوب (ع) – به دنبال داستان حضرت سلیمان، در سوره ص با حضرت ایوب (ع) آشنا می­شویم. قرآن هر دو پیامبر را « نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ» ( چه بنده خوب و دائماً توبه کننده ای) معرفی کرده است. با این تفاوت که سلیمان الگوی شکر و تسلیم به خدا بود و ایوب الگوی صبر و تسلیم.

ندای ایوب نیز که در شدت رنج و شکنجه بیماری و از دست دادن خانواده بود، بوجه احسن اجابت گردید و خداوند با رحمت خاص خود، هم خانواده و هم همانند آن را (فرزندانی دیگر) به او عنایت فرمود.

۷- دعای نوح (ع) – حضرت نوح بعد از ۹۵۰ سال تبلیغ، پس از انکار و استکبار و لجاجت و اعراض کافران دعا می­کند پروردگارا دیاری از کافران را روی زمین باقی نگذار که جز کافر و فاجر نمی­زایند و جز گمراهی برای بندگانت نفعی ندارند، پس از این دعا قوم نوح به دلیل خطاهایش غرق گردید (معلوم نیست چرا در سوره نوح غرق شدن قوم را قبل از دعای نوح نقل نموده است).

———————————————————

متدولوژی تدبر در قرآن

نویسنده: مهندس عبدالعلی بازرگان

انتشارات: شرکت سهامی انتشار۱۳۸۰