احسان یعنی چه، و احسان شامل چه اموری می شود؟
احسان یعنی چه، و احسان شامل چه اموری می شود؟
نویسنده : ادریس قیصری ( کارشناس علوم اسلامی )
احسان یعنی دقت و نیکویی و محکم کاری و یکی از مهمترین اخلاق اسلامی محسوب می شود؛
احسان در قرآن
« إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاء ذِی الْقُرْبَى وَیَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ »[نحل/۹۰]
خداوند به دادگری ، و نیکوکاری ، و نیز بخشش به نزدیکان دستور می‌دهد ، و از ارتکاب گناهان بزرگ ( چون شرک و زنا ) ، و انجام کارهای ناشایست ( ناسازگار با فطرت و عقل سلیم ) ، و دست‌درازی و ستمگری نهی می‌کند . خداوند شما را اندرز می‌دهد تا این که پند گیرید ( و با رعایت اصول سه‌گانه عدل و احسان و ایتاء ذی‌القربی ، و مبارزه با انحرافات سه‌گانه فحشاء و منکر و بغی ، دنیائی آباد و آرام و خالی از هرگونه بدبختی و تباهی بسازید ) .
در این آیه خداوند احسان را در مرتبه ی دوم پس از عدل قرار داده و بدان امر فرموده است و این نشان دهنده ی آن نزد خداوند متعال است. خداوند امر می کند و دستور می دهد که در همه ی کار ها احسان و نیکویی را رعایت کنیم.
نیکوکاران محبوب خدایند:
«وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ »[آل عمران/۱۳۴]
رحمت خدا شامل حال نیکوکاران است:
«إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ»[اعراف/۵۶]
خداوند اعمال نیکوکاران را ضایع نمی کند:
«إِنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ»[توبه/۱۲۰]
« إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً »[کهف/۳۰]
کسانی که ایمان آورده‌اند ( به خدا و دین حقی که به تو وحی شده است ) و کارهای شایسته کرده‌اند ( پاداششان در پیشگاه آفریدگارشان محفوظ است ) . ما پاداش کسی را هدر نمی‌دهیم که کار نیکو کرده باشد .
خداوند نه تنها اجر و اعمال نیکوکاران را ضایع نمی کند بلکه بر پاداش آنها نیز می افزاید:
« لِّلَّذِینَ أَحْسَنُواْ الْحُسْنَى وَزِیَادَهٌ»[یونس/۲۶]
چرا ما پیشرفت نمی کنیم؟
چون کار هایمان را به زیبایی انجام نمی دهیم در کارهایمان دقت نمی کنیم، تمام کارها و برنامه هایمان در مرحله ی شعار و حرف است و از حرف گذر نمی کند،کارهایمان فرمالیته است؛ به این سبب می بینیم که تحصیل علوم توسط دانش آموزان و دانشجویان ،کارصنعتگران،تدریس اساتیدو معلمان و کار اقشار دیگر جامعه مملو از غفلت و تقلب و…است.و این کار را زرنگی و مهارت می نامند، در صورتی که اتقان و خوب انجام دادن هر کاری یکی از سنت های زنگی مسلمانان باشد. پیامبر(ص) فرموده اند:
«خداوند دوست دارد که هر گاه یکی از شما کاری را انجام داد، آن کار را با دقت و به درستی انجام دهد»رواه طبرانی
امروزه غرب به این حدیث عمل کرده غیر مسلمانان به این حدیث عمل می کنند ولی مسلمانان فقط آن را به زبان می آورند و دیگر آن را عملی نمی کنند. در کشورهای عربی در خصوص ساعات کار کارکنان آمارهایی گرفته شده است؛ فکر می کنید چند ساعات کار مفید انجام می شود؟ باور کردنش خیلی سخت است، اما این آمارها نشان می دهند که هر کارمندی به طور متوسط در روز ۱۲الی ۱۳ دقیقه کار مفید انجام می دهد ، اما در کشورهای غربی میزان ساعات کار مفید بین ۸ الی ۱۰ سا عت است چه تفاوت عظیمی !
کارمندان امروزی بانکها و ادارات دیگر در همین شهر خودمان و کشور خودمان نیز به این درد گرفتارند.
احسان در هرچیزی واجب است:
احسان در قتل و ذبح
عن ابی یعلی شداد بن أوس-رضی الله عنه- عن رسول الله-صلی الله علیه وآله وسلم- قال: إنّ الله کتب الإحسان علی کل شیء فإذا قتلتم فأحسنوا القتله وإذا ذبحتم فأحسنوا الذبحه ولیحد أحدکم شفرته ولیرح ذبیحته»رواه مسلم
در این حدیث لفظ کتب به کار برده شده در قران نیز برای عباداتی چون روزه و جهاد لفظ کتب به کار برده شده [کتب علیکم الصیام, یا کتب علیکم القتال]
مثله و شکنجه های که باعث آبروبردن شخص باشد حرام است .
پیامبر برای شکنجه و انتقام هرگز از مثله استفاده نکرده مگر در یک مورد. در حدیث صحیح است که حضرت رسول در باره ی عرنین دستور مثله داد زیرا نسبت به چوپانان پیغمبر چنین کرده بودند و داستانشان از این قرار است: در صحیح مسلم و بخاری روایت است که گروهی از عرنین به مدینه به خدمت رسول خدا آمدند ،در مدینه بیمار شدند. حضرت رسول دستور داد به نزد چوپانان بروند و از شیر شتران بیاشامند تا بهبود یابند. آنان هم چنان کردند.
پس از این که بهبود یافتند از دین برگشتند و چوپانان را کشتند و شتران را بردند. موقعی که خبر به پیغمبر رسید دستور تعقیب انان را صادر فرمود. مسلمین آنان را اسیر کردند و به مدینه آوردند. حضرت رسول دستور داد تا همان رفتاری که در باره ی چوپانان بی گناه کرده بودند در باره ی خودشان عملی شود. چوپانان را دست و پا بریده بودند و در چشم و زبانشان خار فرو کرده بودند. نسبت به خودشان هم همین رفتار شد.
احسان در عبادات
حضرت جبرئیل نزد رسول خدا می رود و می گوید:«فأخبرنی عن الإحسان قال أن تعبدالله کأنک تراه فإن لم تکن تراه فإنه یراک»رواه مسلم
احسان در گفتگو
خداوند می فرماید:«وجادلهم بالتی هی أحسن»
احسان با پدر و مادر
خداوند می فرماید:« وبالوالدین احسانا»
احسان در جواب دادن سلام
خداوند فرموده است:« وَإِذَا حُیِّیْتُم بِتَحِیَّهٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَسِیباً »[نساء/۸۶] هرگاه شما را درودی دادند ( اعم از سلام کردن و دعا نمودن و احترام گذاردن ) به گونه زیباتر و بهتر از آن یا ( دست کم ) همانند آن ، آن را پاسخ گوئید . بیگمان خداوند حسابرس هر چیزی است ( و حساب هر چیزی را دارد ) .
احسان در رها کردن و طلاق دادن زن
خداوند فرموده:« الطَّلاَقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسَانٍ »[بقره/۲۲۹]
آری خداوند محسنین را دوست دارد.
و براستی ما چقدر کوشیده ایم که از محسنین باشیم .
هر کدام از ما باید در جای و نقش خود کار و وظیفه اش را با احسان یعنی در بهترین حالت انجام بدهد .
زیرا خدای ما می فرماید :
الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ / ملک ۲
همان که مرگ و زندگى را پدید آورد تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکارترید، و اوست ارجمند آمرزنده.
یعنی کیفیت عمل بر کمیت آن ارجحیت دارد.
و اینگونه است که احسان و نیکو عمل کردن همه زندگی مؤمن را دربر می گیرد .