سیر تحول روابط ترکیه و اسرائیل

سیر تحول روابط ترکیه و اسرائیل

روابط آنکارا با اسرائیل از زمان به رسمیت شناخته شدن اسرائیل از سوی ترکیه در سال ۱۹۴۹ با فراز و فرودهای بسیار ناشی اعتراضات متعدد مقامات این کشور به خشونت نسبت به مردم فلسطین همراه بوده است.

آنکارا درچارچوب روابط سیاسی خود با اسرائیل از سال ۱۹۴۹ تا کنون بر احترام بر حقوق بشر و حق حاکمیت کشورهای منطقه تاکید داشته و فراز و فرودهای روابط دو کشور نیز به طور عمده ناشی از اقدامات خشونت‌آمیز اسرائیل علیه مردم فلسطین بوده است.

ترکیه به عنوان یکی از اولین کشورهایی که تشکیل دولت اسرائیل در تاریخ ۱۴ ماه مه سال ۱۹۴۸ را در سال ۱۹۴۹ به رسمیت شناخت، در زمینه شکل‌گیری و گسترش روابط خود با این کشور در راستای منافع مشترک و احترام به حقوق بشر و حاکمیت کشورهای منطقه عمل کرده است.

فعالیت‌ دیپلماتیک ترکیه در قبال اسرائیل با انتصاب اولین رئیس دفتر نمایندگی خود در تل‌آویو و در ۷ ماه ژانویه سال ۱۹۵۰ آغاز شد.

نگرانی اسرائیل از تشکیل سازمان پیمان مرکزی «CENTO» میان ترکیه، عراق، ایران، پاکستان و بریتانیا در سال ۱۹۵۵ در فضای روابط بین آنکارا و تل‌آویو با واکنش منفی مواجه شد. ترکیه به اعزام سربازان اسرائیل به خاک مصر در ۲۹ ماه اکتبر سال ۱۹۵۶اعتراض کرد که اسرائیل در جریان این حادثه پس از ملی شدن کانال سوئز توسط مصر با بریتانیا و فرانسه، یعنی سهامداران عمده این کانال به صورت محرمانه دیدار کرد. در ۲۶ ماه نوامبر سال ۱۹۵۶ روابط دیپلماتیک میان ترکیه و اسرائیل به سطح کاردار تنزل پیدا کرد. بهبودی این روابط ۷ سال به طول انجامید.

آنکارا در هنگام جنگ شش‌روزه که با حمله ناگهانی اسرائیل در سال ۱۹۶۷ آغاز شده و با اشغال قدس شرقی، کرانه بختری، شبه‌جزیره سینا و بلندی‌های جولان در سوریه به پایان رسید، از کشورهای عربی طرفداری کرده و خواستار عقب نشینی اسرائیل از این مناطق شد.

روابط دوجانبه ترکیه وبا اسرائیل در دهه ۱۹۷۰ بدلیل به آتش کشیده شدن مسجدالاقصی در سال ۱۹۶۷، حمایت ترکیه از پیش‌نویس قطعنامه‌ای مربوط به معرفی صهیونیسم به عنوان یک نوع نژادپرستی در مجمع عمومی سارمان ملل متحد در سال ۱۹۷۵ و همچنین واکنش اسرائیل به شناخته شدن سازمان آزادی‌بخش فلسطین توسط ترکیه در فضای سرد سیاسی ادامه یافت.

این روابط از تاریخ ۱ ماه ژانویه سال ۱۹۸۰ بار دیگر در سطح سفیر تداوم یافت. به دنبال اشغال قدس شرقی توسط اسرائیل و اعلام آن به عنوان پایتخت ابدی این کشور در ۳۰ ماه جولای سال ۱۹۸۰ ترکیه کنسولگری خود در قدس را بست و روبط دیپلمتیک میان دو کشور به پایین‌ترین سطح خود رسید.

این روابط که در سال ۱۹۸۶ بار دیگر به سطح کاردار رسید، با آغاز انتفاضه اول فلسطین یک سال بعد و شناخته شدن دولت فلسطین توسط ترکیه در ۱۵ ماه نوامبر سال ۱۹۸۸ وارد دوره رکود سیاسی شد. رای مخالف ترکیه به پیش‌نویس قطعنامه علیه نمایندگی اسرائیل در سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۹ روند گرم شدن روابط بین دو کشور را آغاز کرد.

در این میان، تنش میان عرب‌ها و اسرائیل در روند صلح فلسطینی و اسرائیلی که با کنفرانس مادرید آغاز شد، روند رو به کاهش پیدا کرد. در سال ۱۹۹۱ فلسطین و اسرائیل دفاتر نمایندگی خود در آنکارا را تعطیل کردند. ترکیه نیز فعالیت‌ کنسولگری خود در قدس را از سر گرفت.

دو طرف در سال ۱۹۹۴ یک توافقنامه همکاری در زمینه امنیتی، و در سال ۱۹۹۶ نیز یک توافقنامه همکاری دیگر در زمینه آموزش نظامی امضا کردند. نیروهای دریایی ترکیه، اسرائیل و آمریکا به دنبال توافقنامه‌های همکاری در زمنیه‌های صنعت دفاعی و تجارت آزادی میان ترکیه و اسرائیل در دریای مدیترانه مانور مشترک انجام داند.

در دهه نود روابط ترکیه و اسرائیل با آغاز روند صلح در خاورمیان تحول یافته بود، ولی به دلیل اقدامات افراط گرایانه و ضد صلح آریل شارون، نخست وزیر پیشین اسرائیل به هم ریخت. شارون همچنین با بازدید تحریک آمیز خود از مسجدالاقصی در سال ۲۰۰۰ باعث از سرگیری انتفاضه دوم شد. برخورد بد شارون با فلسطینی‌ها باعث به هم ریختن روابط کشورش با ترکیه شد.

پس از پنج سال برای بهبودی روابط دو کشور گام‌هایی برداشته شد. عبد الله گول و رجب طیب اردوغان، وزیر امور خارجه و نخست وزیر وقت ترکیه به فاصله ۴ ماه به اسرائیل و فلسطین سفر کردند.

همچنین ترکیه در مقابل حملات اسرائیل در ۱۲ جولای سال ۲۰۰۶ به لبنان و در ۲۷ دسامبر سال ۲۰۰۸ به نوار غزه واکنش شدیدی نشان داد.

در اوایل سال ۲۰۰۹ رجب طیب اردوغان، نخست وزیر وقت ترکیه در اجلاس مجمع جهانی اقتصاد در داووس واکنش شدیدی به سخنان شیمون پرز، رئیس جمهور اسرائیل در مشروع دانستن حملات خود به غزه نشان داد. این واکنش اردوغان که به جنجال “وان مینوت” (یک دقیقه) مشهور شد در جامعه بین المللی، به خصوص نزد عرب‌های بازتاب خوبی داشت. اردوغان در این نشست خطاب به پرز گفت: “بالا رفتن صدای شما ریشه در احساس روانی گناه دارد. پای کشتار که وسط بیاید، شما خوب بلدید بکشید. من خوب می‌دانم که شما در سواحل چطور بچه‌ها را هدف می‌گیرید و می‌کشید”. او سپس سالن کنفرانس را ترک کرد.

در پاییز سال ۲۰۰۹ و اوایل سال ۲۰۱۰ نیز احضار سفیر ترکیه در اسرائیل به وزارتخانه این کشور جهت ابراز شکایت به خاطر یک سریال ترکی که اسرائیل را بد جلوه می دهد و نشاندن سفیر در صندلی کوتاه دوباره باعث جنجال میان دو کشور شد.

حادثه حمله سربازان این اسرائیل به کشتی ماوی مرمره (mavi marmara) حامل کمک‌های بشر دوستانه به غزه تحت محاصره در آب‌های بین‌المللی در تاریخ ۳۱ مه ۲۰۱۰ و کشته شدن ۱۰ سرنشین آن نیز میان دو کشور، عامل رکود دیگری در روابط دو کشور شد.

ترکیه پس از این حادثه سفیر خود در تل آویو را فراخواند از اسرائیل خواستار عذرخواهی و پرداخت ضمانت برای خانواده‌های قربانیان این حادثه و برداشت محاصره علیع غزه شده بود، اما به دلیل عدم اجابت اسرائیل روابط خود را با این کشوردر کمترین حد قرار داده بود و تمام قراردادهای نظامی را به تعلیق در آورد.

روند عادی سازی

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در تاریخ ۲۲ مارس سال ۲۰۱۳ با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه تلفنی تماس گرفته و برای قربانیان ماوی مرمره و مجروحان از ملت ترکیه عذرخواهی کرد. رجب طیب اردوغان نیز به نام مردم ترکیه این عذرخواهی را پذیرفت.

بنعلی یلدرم٬ نخست وزیر ترکیه در تاریخ ۲۶ ژوئن از امضای “توافق نامه عادی سازی روابط میان ترکیه واسرائیل” در شهر رم پایتخت ایتالیا خبر داد. وی با بیان اینکه تمام شروط ترکیه پذیرفته شده است، گفت پس از تصویب این توافق نامه از طرف کابینه دو کشور سفیران متقابل تعیین خواهند شد. به تمام بازماندگان هموطنان مان که در “حادثه حمله ماوی مارمارا” جان خود را از دست دادند، غرامت پرداخت خواهد شد. وی میزان این غرامت را ۲۰ میلیون دلار اعلام کرد.

منبع: آناتولی