دعوت و داعی

دعوت و حکم آن از دیدگاه قرآن و سنّت

دعوت و حکم آن از دیدگاه قرآن و سنّت

نویسنده : ادریس قیصری

تعریف دعوت: دعوت واژه ی عربی از ریشه­ ی (دعا یدعو) به معنی فرا خواندن، به کمک طلبیدن، متمایل ساختن، و جلب نمدن است . حال اگر پسوند به آن اضافه کنیم یعنی فرا خواندن به سوی اسلام.خداوند متعال در قرآن می فرماید: ‏ «قُلْ هَذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِیرَهٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِی وَسُبْحَانَ اللّهِ وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ‏» [یوسف/۱۰۸] بگو : این راه من است که من ( مردمان را ) با آگاهی و بینش به سوی خدا می‌خوانم و پیروان من هم ( چنین می‌باشند ) ، و خدا را منزّه ( از انباز و نقص و دیگر ناشایست ) می‌دانم ، و من از زمره مشرکان نمی‌باشم ( و کسی و چیزی را شریک خدا نمی‌انگارم ) . ‏

ودر آیه­ی دیگری خداوند فرموده:‏ ‏« ادْعُ إِلِى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَالْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ ‏» [نحل/۱۲۵] ( ای پیغمبر ! ) مردمان را با سخنان استوار و بجا و اندرزهای نیکو و زیبا به راه پروردگارت فراخوان ، و با ایشان به شیوه هرچه نیکوتر و بهتر گفتگو کن‌ ؛ چرا که ( بر تو تبلیغ رسالت الهی است با سخنان حکیمانه و مستدلاّنه و آگاهانه ، و به گونه بس زیبا و گیرا و پیدا ، و بر ما هدایت و ضلال و حساب و کتاب و سزا و جزا است . ) بی‌گمان پروردگارت آگاه‌تر ( از همگان ) به حال کسانی است که از راه او منحرف و گمراه می‌شوند و یا این که رهنمود و راهیاب می‌گردند . ‏

و در جایی دیگر فرموده:« ‏ قَالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمِی لَیْلاً وَنَهَارا»[نوح/۵]ً ‏ نوح گفت : پروردگارا ! من قوم خود را شب و روز ( به سوی ایمان به تو ) فرا خوانده‌ام .

مومن و مسؤلیت: تغیرات درونی انسان را به تغیرات بیرونی  که همان عمل صالح است وادار و ملزم می کند ، اصل و اساس عمل صالح و اصلاحات در جامعه فراخواندن مردم به سوی آن است و رمز پیروزی اسلام در چهارده قرن پیش همان دعوت بوده پس برای تداوم اسلام انسان در مقابل مردم مسؤول است. «‏ وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ» [عنکبوت/۶۹] ‏ کسانی که برای ( رضایت ) ما به تلاش ایستند و در راه ( پیروزی دین ) ما جهاد کنند ، آنان را در راههای منتهی به خود رهنمود ( و مشمول حمایت و هدایت خویش ) می‌گردانیم ، و قطعاً خدا با نیکوکاران است ( و کسانی که خدا در صف ایشان باشد پیروز و بهروزند ) .

بی اهتمام و توجه به اطرافیان ، زندگی سالم و اسلامی برای هیچ کس امکان ندارد؛ یا – دست کم -کافی و کامل نیست؛ از سویی دیگر ، یکی از پیامدهای پذیرش ایلام ایجاد انگیزه ی قوی برای دیگران و احساس مسؤلیت و فراخواندنشان به اسلام و خیرخواهی و دفاع از آنهاست.

پیامبر گرامی(ص)فرموده است:

« کسی که شب را در غفلت و بی توجهی به کارهای مسلمانان، صبح کند، از آنها نیست.»

از همین جا مسؤلیت تازه­ای – برپایی جامعه اسلامی و رساندن پیام دین به همه ی مردم- در زندگی اهل ایمان مطرح می گردد.

چرا دعوت می کنیم: برای اصلاح فرد – برای اصلاح خانواده – برای اصلاح‏‏ جامعه – برای دفاع از دین – برای اقامه حکم خداوند.

گام نخست این دعوت اسلامی خانه و خانواده­ی مسلمان دعوت گر است، که باید اسلامی اداره و تربیت شوند؛ و پیام اسلام را پیش از رساندن به جامعه، به جمع کوچک خانواده اش برساند. و تک تک فرد اعم از زن و فرزندان و نزدیکانش را از نور دعوت اش بی بهره ننماید. این روش ، درست همان روش پیامبر خدا(ص) در دوران آغازین دعوتش به اسلام است . قرآن درباره­ی آن شرایط فرموده است« فَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ فَتَکُونَ مِنَ الْمُعَذَّبِینَ ‏ وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ ‏ وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ‏» [شعرا/۲۱۳-۲۱۵] بجز خدا معبودی را به فریاد مخوان و پرستش مکن ، که ( اگر چنین کنی ) از زمره عذاب شوندگان خواهی بود . ‏ خویشاوندان نزدیک خود را ( از شرک و مخالفت با فرمان پروردگار ) بترسان ( و آنان را به سوی توحید و دادگری فرا خوان ) . ‏ و بال ( محبّت و مودّت ) خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند بگستران . ‏

به همین سبب نخستین مسؤلیت مسلمانان پس از خود و هم گام با آن توجه به رشد و پرورش خانواده و خویشاوندان است.

خداوند فرموده است: ‏« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ عَلَیْهَا مَلَائِکَهٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ» [تحریم/۶] ‏ ای مؤمنان ! خود و خانواده خویش را از آتش دوزخی بر کنار دارید که افروزینه آن انسانها و سنگها است . فرشتگانی بر آن گمارده شده‌اند که خشن و سختگیر ، و زورمند و توانا هستند . از خدا در آنچه بدیشان دستور داده است نافرمانی نمی‌کنند ، و همان چیزی را انجام می‌دهند که بدان مأمور شده‌اند .

وجامعه نیز متشکل از مجموعه خانواده ها می باشد و حکم وقانون خداوند در زمانی قابل تطبیق و اجرا می باشد که جامعه ای مستعد برای تطبیق و عملی نمودن دستور اسلام باشد.و هر گاه جامعه ای اسلامی تشکیل گردید از طرفی برای حفظ فرهنگ واندیشه­ی اسلامی و از طرفی دیگر برای دفاع از کیان سیاسی ، اجتماعی، و حاکمیت دولت اسلامی دعوت ضرورت پیدا می کند، چون ملتی می تواند هویت و حاکمیت سیاسی خویش را حفظ کند در مرحله ی اول هویت فرهنگی خود را محفوظ نماید، جای تردید نیست از سوی دشمنان هم هویت فرهنگی و هم هویت سیاسی مورد تهاجم قرار می گیرد و دعوت ضامن بقای هردو می باشد.

حکم دعوت:

دعوت به اسلام واجب است:

با استفاده از دلایل عقلی و نقلی ، دعوت به اسلام واجب است و بهانه ای برای ترک آن قابل تصور نیست:

دلایل نقلی : تلاش برای تمایل و جلب و جذب دیگران به سوی اسلام از طرف مسلمانان ، هم به عنوان یم ارزش و هم به عنوان یم رفتار و عملکرد آشکار ، بارها و بارها در قرآن و احادیث و روایات پیامبر(ص) وپیشوایان دین و با نام « دعوت» و « تبلیغ» ، و «توصیه به حق و صبر» و همچنین « امر به معروف و نهی از منکر» بیان و ابراز گردیده است. ‏« وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحاً وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ ‏» [فصلت/۳۳] گفتار چه کسی بهتر از گفتار کسی است که مردمان را به سوی خدا می‌خواند و کارهای شایسته می‌کند و اعلام می‌دارد که من از زمره مسلمانان ( و منقادان اوامر یزدان ) هستم‌ ؟

در آیه ی فوق صراحتا و بدون اینکه بتوان آن را تأویل نمود، دعوت به سوی پروردگار ، به عنوان یک ارزش و بلکه لالاترین ارزش نیز معرفی گردیده است. اگر قرار باشد کسی بخواهد بهترین و زیباترین گفتار را دریابد و بر زبان آورد، قرآن ، آن را دعوت به سویَ خدا معرفی کرده است و پس از انجام این کار اگر کسی از او پرسید دلیل شما چیست؟ او با قاطعیت و صراحت بیان می داردکه: وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ‏و اعلام می‌دارد که من از زمره مسلمانان ( و منقادان اوامر یزدان ) هستم‌ ؟

در سوره ی یوسف آیه ی ۱۰۸( که آیه و تر جمه آن بیان شد) نیز پیروردگار به فرستاده ی خویش حضرت محمد(ص) فرمان داده است که خود و پیروانش را با یکی از ویژگی های که همان « دعوت اسلامی » است، از سایرین ممتاز کند .

وهمچنین در سوره ی نحل آیه ی ۱۲۵ پیامبر( و همچنین مسلمانان) به دعوت مردم و دیگران به سوی خدا به گونه ای وحکم ، متین و با بهترین اسلوب مکلف شده اند. آیه و تر جمه ی آن بیان گردید.

و همچنین در سوره ی حج و قصص که با فعل امر از پیامبر خواسته شده که دعوت کند:« ‏ لِکُلِّ أُمَّهٍ جَعَلْنَا مَنسَکاً هُمْ نَاسِکُوهُ فَلَا یُنَازِعُنَّکَ فِی الْأَمْرِ وَادْعُ إِلَى رَبِّکَ إِنَّکَ لَعَلَى هُدًى مُّسْتَقِیمٍ» [حج/۶۷] ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ برای هر ملّتی برنامه‌ای ( ویژه ، جهت معاملات و عبادات ، با توجّه به شرائط زمان و مکان ) قرار داده‌ایم که برابر آن رفته‌اند و بدان عمل کرده‌اند .  ( برای تو هم واپسین برنامه آسمانی را فرستاده‌ایم که ناسخ همه برنامه‌های پیشین است و تا قیامت مردمان را بسنده است ) . پس باید درباره این امر با تو ستیزه نکنند ( و مثلاً اهل کتاب گمان نبرند آنچه در تورات و انجیل است به عنوان برنامه شریعت ایشان را کافی و بسنده است . بلکه باید بدانند که حکم آنها به وسیله قرآن ، لغو و منسوخ گردیده است ) . تو به سوی پروردگارت دعوت کن که ( راه راست همین است که تو می‌پوئی و ) تو قطعاً بر راستای راه هدایتی .

‏‏ «وَلَا یَصُدُّنَّکَ عَنْ آیَاتِ اللَّهِ بَعْدَ إِذْ أُنزِلَتْ إِلَیْکَ وَادْعُ إِلَى رَبِّکَ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکِینَ »[ قصص/۸۷]‏‏ کافران تو را از آیات خداوند باز ندارند ، پس از آن که بر تو نازل شده است ، و ( مردم را ) به سوی پروردگارت دعوت کن ، و از زمره مشرکان مباش .

و آیات دیگری که مردم را به خیر و و امر به معروف و نهی از منکر و توصیه به حق و توصیه به صبر فرا می خوانند دلالت بر وجوب دعوت دارد: ‏‏ « کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ َ » [ اعمران/ ۱۱۰]‏‏ شما ( ای پیروان محمّد ) بهترین امّتی هستید که به سود انسانها آفریده شده‌اید ( مادام که ) امر به معروف و نهی از منکر می‌نمائید و به خدا ایمان دارید .  ‏

‏ «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَیُطِیعُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» [ توبه/۷۱] ‏ مردان و زنان مؤمن ، برخی دوستان و یاوران برخی دیگرند . همدیگر را به کار نیک می‌خوانند و از کار بد باز می‌دارند ، و نماز را چنان که باید می‌گزارند ، و زکات را می‌پردازند ، و از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری می‌کنند . ایشان کسانیند که خداوند به زودی ایشان را مشمول رحمت خود می‌گرداند .  ( این وعده خدا است و خداوند به گزاف وعده نمی‌دهد و از وفای بدان هم ناتوان نیست . چرا که ) خداوند توانا و حکیم است . ‏

‏‏« إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ» [ عصر/۳] ‏ مگر کسانی که ایمان می‌آورند ، و کارهای شایسته و بایسته می‌کنند ، و همدیگر را به تمسّک به حق ( در عقیده و قول و عمل ) سفارش می‌کنند ، و یکدیگر را به شکیبائی ( در تحمّل سختیها و دشواریها و دردها و رنجهائی ) توصیه می‌نمایند ( که موجب رضای خدا می‌گردد ) .

دلایل عقلی: از نظر عقل نمی توان تصور کرد که به اندیشه و برنامه ای و یا چیزی باور داشته و محور و اساس زندگی اش باشد ، اما آن را بر دیگران عرضه نکند. چگونه می توان تصور کرد که افرادی به عرضهی مدل لباس ، ماشین و نقشه ی ساختمان و سایر مصنوعات و تولیدات خود می پردازند و به آن می بالند اما انسان  مسلمان به عرضه  و بیان آراء و اندیشه هایش نپردازد که نشأت گرفته از چشمه­ی همیشه جوشان فیض و رحمت الهی است.

همچنین نسل های جدید فرزندان مسلمان و غیر مسلمان نیازمند اطلاع و آگاهی از آموزه ها و تعالیم اسلام و قرآن می باشند زیرا سنت هستی این است که نسل های آینده جانشین نسل های گذشته خواهند شد و همانند گذشتگان نیاز به عقیده و تفکر و اندیشه ای دارند که بر اساس آن به سوالات و دغدغه های درونی خویش پیرامون : خدا هستی و انسان پا سخ دهند و به زندگی خویش معنا بخشند، به همین دلیل دعوت اسلامی همانند جریانی است که محدود به زمان و مکان نبوده و نخواهد بود.

از ویژگی های اسلام و پیام قرانی جهانی و جاودانی اسلام است. و اینکه اسلام به تمام نژادها و زبانها و اقوام بشری در همه ی زمانها و مکانها است و تنها چیزی که تضمین کننده ی این ویژگی مهم از دین خواهد بود، « دعوت » است.

‏‏اگر جامعه ی اسلامی و مسلمانان به حال خویش رها شوند و دعوتی (و یا تجدید ایمانی) در آن صورت نگیرد، بر اثر خلاء به وجود آمده، افکار و اندیشه های دیگر همانند قارچ سمی سر بر خواهند آورد و آن را به میدان تاخت و تاز خود تبدیل می کنند ، زیرا جهان امروز ، جهان عرضه ی آراء و افکار و اندیشه هاست و رقابت سخت در کار است و هیچ اندیشه ای برای ورود از کسی اجازه نمی گیرد.

منا بع:

۱- تفسیر فی ظلال القرآن /سید قطب ترجمه دکتر خرمدل

۲- تفسیر نور/دکتر خرمدل

۳- اسماء الحسنی /ناصر سبحانی

۴- مباحثی پیرامون معنی و مسؤلیت دعوت اسلامی/فتحی یکن /ترجمه عبدالعزیز سلیمی

۴- اصول دعوت از دیدگاه قرآن و سنت/جهانگیر ولد بیگی

۵- توشه راه/ مصطفی مشهور/ ترجمه نعمت الله شهرانی

۶- فرا خوانی و ابعاد آن / فتحی یکن / ترجمه مسلم خدری

۷- بانگه واز/ناصر سبحانی/مرجع غیر مکتوب/نوار کاست

‫۳ دیدگاه ها

  1. سلام خیلی ممنون بابت سایت مفیدتون، مطالبش خیلی کمکم کرد خصوصا این مطلبتون (دعوت و حکم آن از دیدگاه قرآن و سنّت) که خیلی بهش نیاز داشتم برای پایان نامه ام.. از نویسنده محترم هم که با توجه به اسمشون (ابو اسماء) احتمالا عرب هستند تشکر ویژه می کنم، هیچ مقاله ای ندیدم به این خوبی در مورد اصل دعوت صحبت کرده باشه امیدوارم همیشه موفق باشن…
    یاحق

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

پاسخ دادن معادله امنیتی الزامی است . *

دکمه بازگشت به بالا