تربیت، اخلاق و تزکیه
اسباب مقابله با مکر و فریب شیطان
اسباب مقابله با مکر و فریب شیطان
امام ابن قیم جوزی /ترجمه: عبدالعزیز سلیمی
ابن القیم (رح) می فرماید:
اینک به بیان قواعد سودمندی می پردازیم که قطعا" با استفاده از آنها انسان می تواند با ابلیس مقابله نماید و از شر او در امان بماند و از آن پرهیز کند.
آنها قواعد، اسباب و سنگرهای دهگانه ای هستند که عبارتند از:
سنگر یکم: استعاذه و پناه بردن به خداوند
سنگر دوم: قرائت دو سوره "فلق" و "ناس".
زیرا قرائت، فهم و عمل به آن دو سوره برای رفع شر شیاطین و در امان ماندن از مکاید آنها بسیار مؤثرند.
به همین خاطر است که رسول خدا (ص) فرموده اند:
«هیچ چیزی به اندازه آن دو سوره برای پناه برندگان مؤثر نیست».
رسول خدا (ص) هر شب به هنگام رفتن به بستر خواب، آن دو سوره را می خواند و به عقبه فرمود که: آنها را پس از همهی نمازها بخواند.
همچنین فرموده است: «هر کس آن سوره را همراه با سوره "اخلاص" سه بار به هنگام غروب و سه بار در بامداد بخواند. او را برای همه چیز کافی است.»
سنگر سوم: خوانده آیه الکرسی زیرا در روایت های صحیح از محمدبن سیرین و او از ابوهریره آمده که گفته است:
« رسول خدا (ص) مرا به نگاهداری زکات فطر ماه رمضان دستور فرمود یک نفر آمد و می خواست بدون اجازه مقداری از آن را بردارد و او را یاد گرفتم و گفتم: تو را نزد رسول الله (ص) می برم، او آن حدیث را نقل نموده و سپس گفت: هر گاه به بستر خواب رفتی، آیه الکرسی را بخوان! زیرا این کار باعث می شود که خداوند مدام نگاهبانی را بر تو بگمارد، و تا صبح شیطانی به تو نزدیک نشود.»
رسول خدا(ص) فرمود:« او با تو راست گفته، اما شیطان بسیار دروغ گوست.»
سنگر چهارم: قرائت و فهم و عمل به سوره "بقره"
زیرا در حدیثی صحیح از سهل بن عبدالله و او از ابوهریره نقل نموده که رسول خدا فرموده اند"
« خانه های خود را به صورت قبرستان در نیاورید، به راستی شیطان به خانه هایی که سوره بقره در آنها خوانده می شود، وارد نمی گردد.»
سنگر پنجم: آیات پایانی سوره البقره:
زیرا حدیثی صحیح از ابوموسی انصاری روایت شده که،: رسول خدا (ص) فرموده اند:
« هر کس شبی دو آیه آخر سوره بقره را بخواند، او را کفایت می کند.»
در صحیح ترمذی از نعمان بن بشیر روایت شده که رسول خدا (ص) فرموده اند:
« خداوند دو هزار سال پیش از آفرینش موجودات کتابی را نوشت که با دو آیه پایانی سوره البقره خاتمه پیدا می کرد، اگر آن دو آیه سه شب در خانه ای خوانده شوند، شیطان به آن نزدیک نخواهد شد.»
سنگر ششم: آیات اوایل سوره "حم" تا "والیه المصیر" همراه با آیه الکرسی.
در صحیح ترمذی از عبدالرحمان بی ابی بکر روایت شده که رسول خدا (ص) فرموده اند:
« هر کس سوره حم "المؤمن" را تا "الیه المصیر" همراه با آیه الکرسی به هنگام صبح بخواند تا غروب به وسیله آنها محفوظ می ماند و هر کسی به هنگام غروب آنها را بخواند، تا صبح به وسیله آنها مصون می ماند.»
سنگر هفتم: فهمیدن و عمل به معنای:
« لا اله الاّ الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد، و هو علی کلّ شیء قدیر.»
زیرا در صحیحین حدیثی از ابوهریره روایت شده که رسول خدا فرمودهاند:
«هر کس صدبار بگوید: "هیچ معبود و مستعانی به غیر از خداوند نیست. و هیچ شریکی ندارد، و مالکیت از آن اوست و حمد و ستایش او را سزاست، و او بر هر چیزی قدرت و تسلط دارد».
به اندازه آزاد کردن ده برده پاداش دارد، صد حسنه به حساب او نوشته شده و صد گناهش پاک می گردند. و آن روز تا شب از شر شیطان در امان می ماند، و هیچکس دست آوری بهتر ا زاو را ندارد مگر کسی که بیشتر از او این را گفته باشد».
سنگر هشتم: که بیش از دیگر موارد از اهمیت برخوردار است، و آن ذکر بسیار خداوند است.
در صحیح ترمذی حدیثی از حارث اشعری روایت شده که رسول خدا (ص) فرمده است:
« خداوند به یحیی پسر زکریا به عمل به پنج جمله امر فرموده و به او امر فرمود که به بنی اسرائیل هم بگوید که به آنها عمل کنند، اما یحیی در مورد ابلاغ آن به بنی اسرائیل اندکی درنگ نمود. عیسی(ع) گفت: خداوند تو را به عمل به پنج موضوع سفارش نموده و فرموده که به بنی اسرائیل هم دستور دهی به آنها عمل کنند، یا تو آنها را به ایشان ابلاغ کن. یا من این کار را خواهم کرد.
یحیی گفت: می ترسم اگر تو پیش از من آنها را ابلاغ کنی زمین مرا در خود فرو برد یا به عذابی دچار شوم!
مردم را به بیت المقدس فرا خواند و مردم بسیاری در آن شهر اجتماع کردند، و برای شنیدن سخنان او سراپا گوش شدند.
یحیی گفت: خداوند مرا به عمل به پنج موضوع امر فرموده و دستور داده آنها را هم به شما ابلاغ نمایم.
یکم: اینکه تنها خداوند را عبادت کنید و هیچ کس با او شریک نگردانید و خداوند شما را به نیکی و احسان امر فرموده است. کار آدم نیکوکار همچون آن است که دشمن کسی او را اسیر کرده و دست و پایش را بسته و او را برای گردن زدن آماده نموده باشند، اما آن آدم نیکوکار برخیزد و بگوید: من هر چه مال و ثروت دارم به شما می دهم به شرطی که او را نکشید و او را از مرگ حتمی نجات دهد.
هم چنین خداوند به شما دستور فرموده که: خداوند را ذکر و یاد کنید. ذکر خداوند همچون آن است که دشمن شخصی او را تعقیب نماید، و او به سرعت خود را به قلعه و پناهگاه هی حفاظت شده و محکم برساند، و خود را از ایشان محفوظ کند. انسان نیز به همین صورت است و تنها با ذکر و یاد خداوند می تواند نفس خویش را در برابر شیطان مورد محافظت قرار بدهد.
رسول خدا (ص) فرموده اند:
« من شما را به پنچ چیز که خداوند آنها را به من امر فرمودهاند دستور می دهم: شنیدن، اطاعت، جهاد، هجرت و بودن با جماعت. زیرا هر کسی به اندازه یک وجب از جماعت فاصله بگیرد نشانه اسلام را از گردن خویش بیرون آورده، مگر آنکه بار دیگر به میان جماعت بازگردد، و هر کس ادعاها و باورهای جاهلی را زنده کند، از جمله جهنمی ها خواهد بود».
مردی گفت: یا رسول الله اگر چه نماز بخواند و روزه بگیرد؟
رسول خدا(ص) فرمود: « اگر چه نماز بخواند و روزه بگیرد، شعارها و ادعاهای خدایی را مطرح کنید، خداوندی که شما را مسلمان و اهل ایمان و بندگان خود نامیده است».
رسول خدا (ص) در این حدیث اهل ایمان را باخبر فرموده که انسان تنها به وسیله ذکر خداوند است که می تواند خود را از فریب و شرارت شیطان مصون نگاه دارد. و این همان چیزی است که سوره «قل اعوذ بربّ الفلق» بیانگر آن است.
خداوند در این سوره شیطان را به "خنّاس" توصیف فرموده. خناس کسی است که هرگاه انسانی خداوند را ذکر، عبادت و اطاعت می نماید، مخفی و خشمگین می شود.
اما هرگاه او از خداوند غافل شود، شیطان قلب او را تسخیر می نماید و وسوسههایش را که زمینه ساز تمامی تباهیها هستند به او القاء می نماید، اما هیچ چیزی به اندازه ذکر خداوند نمی تواند انسان را از فریب ها و وسوسههای شیطان حفظ نماید.
سنگر نهم: وضو و نماز که از مهمترین و اساسی ترین پناهگاههایی هستند که می توان خود را در آنها از وسوسه های شیطان مصون نمود. به ویژه زمانی که خشم و شهوت هم چون آتش در وجود انسان شعله ور شوند، هیچ راهی به اندازه وضو و نماز نمی توانند آنها را خاموش کنند.
در صحیح ترمذی از ابوسعیدخدری از رسول خدا (ص) روایت شده که فرموده است:
« بدانید که خشم آتشی است که در دل بنی آدم پدید می آید، مگر سرخی چشمان و باد کردن رگ هایش را نمی بینید؟ هرگاه کسی چنین حالتی به او دست داد خود را از زمین گیر کند و کاری را انجام ندهد».
در روایت دیگری آمده که « شیطان از آتش آفریده شده و آتش تنها با آب خاموش می شود». هیچ چیزی به اندازه وضو و نماز نمی تواند بر آتش های خشم و شهوت چیره شوند.
زیرا آب وضو جسم داغ و افروخته انسان خشمگین را سرد می کند و اگر نماز باخشوع و خضوع اقامه شود به روح و روان ملتهب و نا آرام او آرامش می بخشد. این حقیقتی است که تجربهاش انسان را از آوردن دلیل بی نیاز می کند.
سنگر دهم: خودداری کردن از افراط در نگاه کردن، سخن گفتن، خورد و خوراک و در آمیختن غیر ضروری با دیگران، زیرا شیطان از این راه هاست که به قلب و روح انسان نفوذ می نماید و بر او چیره می شود.
خلاصه سخن:
هر آدم خردمندی می داند که شیطان تنها از سه جهت می تواند بر او راه پیدا کند:
اول: زیاده طلبی و اسراف کاری، و اینکه در هر چیزی بیش از حد نیاز اقدام نماید، همین زیاده طلبی به صورت مینه ای برای نفوذ شیطان بر قلب در می آید، و راه رویارویی با آن فرصت ندادن به نفس برای دست یابی به علاقمندی بیش از حد به خواب و خوراک و لذّت و راحت طلبی است، هرگاه این در را بر روی نفس خویش بست، در واقع در را بر روی دشمن سرسخت خویش بسته است.
دوم: غفلت، زیرا اهل ذکر در پناه قلعه مستحکم ذکر قرار می گیرند، اما هرگاه دچار غفلت شوند، درهای آن قلعه گشوده می شوند و دشمن به آن راه پیدا می کند، و در این حالت بیرون راندن آن بر آنان بسیار مشکل خواهد بود.
سوم: توجه و بهره گرفتن و عملی نمودن کردار و گفتارها و چیزهای بیهوده که او را برای تقویت علم و ایمان و عمل نیک وخیر و مصلحت خود و دیگران یاری نمی دهند.
_______________________________________
منبع: طب القلوب ( آسیب شناسی شخصیتی انسان) /مؤلف: امام ابن قیم جوزی /ترجمه: عبدالعزیز سلیمی
انتشارات: آراس/ سنندج نوبت چاپ: اول ۱۳۸۸