تفسیر موضوعی قرآن کریم و سنت نبوی مبتنی بر مقاصد شریعت

تفسیر موضوعی قرآن کریم و سنت نبوی مبتنی بر مقاصد شریعت

مؤلف: جاسر عوده /مترجم: محمود محمودی

مقاصد و تفسیر موضوعی قرآن کریم

حرکت «تفسیر موضوعی» را می توان گام هایی تلقی کرد که به سوی تفسیر مقاصدی قرآن کریم برداشته می شود. قرائت موضوعی قرآن کریم مبتنی بر نگرش به قرآن به عنوان یک «وحدت متکامل» است و بنا براین نگرش فراگیر، دایره ی آیات احکام- که چند صد آیه بیشتر نیستند و فقهاء آنها را آیات احکام نامیده اند – به قدری گسترده می شوند که – بر اساس این نگرش جدید – تمام قرآن کریم را در خود جای می دهد و لذا تمام سوره ها و آیاتی که از عقیده و یا داستان پیامبران و آخرت سخن می گویند و یا در باره ی جهان هستی بحث می کنند، قطعات یک چهره ی فراگیر را تشکیل می دهند که به نوبه ی خود در پردازش احکام فقهی نیز نقش دارد.

در این مورد بخوانید: پیشوایان مقاصد شریعت و گذری به نگرش خاص هر کدام

این روش، عرصه را بر اصول و ارزش های اخلاقی نیز بازتر می گذارد و این روش، مهم ترین چیزی است که قصص قرآنی و آیات مربوط به روز آخرت بر آن تمرکز می نمایند تا پا به پای روش های سنتی و لفظی بیان احکام فقهی، زیربنای احکام فقهی قرار گیرد.

همین روشی را که در مورد تفسیر موضوعی قرآن کریم مطرح کردیم، قابل انطباق با حدیث نبوی نیز هست و احادیث را هم می توان به صورت موضوعی و نگرش فراگیر به نص حدیث و فهم سیره ی نبوی از دیدگاه مقاصدی مورد بررسی قرار داد.

چنین روشی این حق را به پژوهشگر می دهد که اگر حدیثی با ارزش ها و مبانی واضح اسلامی همخوانی نداشت، صحت آن را زیر سؤال ببرد و یا اگر فقهاء نتوانستند در بین دو حدیث توافق ایجاد کنند، او بنا بر آن که کدام یک از دو حدیث با اصول قرآنی همخوانی بیشتر دارد، به ترجیح صحت یکی از آنها بر دیگری اقدام کند و این بدان معنی است که برای اثبات صحت «متن» (محتوا) یک حدیث، عالم دین باید سعی کند آن حدیث را با اصول اسلام بسنجد.

در پایان خاطر نشان می کنم روش مبتنی بر مقاصد این امکان را فراهم می سازد که خلا اساسی در روایت حدیث به طور کلی برطرف شود که خلا «در اختیار نبودن مناسبت و سیاق حدیث» است.

اغلب احادیث نبوی در کتاب های مختلف حدیث، یک یا دو جمله بیشتر نیستند و یا پاسخ یک یا دو سؤال هستند و معمولا بافت تاریخی یا سیاسی یا اجتماعی یا اقتصادی یا محیط در حدیث بیان نشده است.

آری فقط در تعدادی از احادیث است که صحابی یا یکی از راویان حدیث در پایان حدیث می گوید «نمی دانم پیامبر این مطلب را در ارتباط با این یا آن موضوع فرمودند یا نه.»

این تعلیقات فقط در تعداد اندکی از احادیث وجود دارند که همراه نص حدیث، مناسبت آن و چگونگی فهم آن از سوی صحابه و یا شیوه ی اجرای آن ذکر شده است و تمام این قضایا به تأمل راوی و فقیه واگذار شده اند.

نگرش فراگیر (شمولی) ما را یاری می دهد که بتوانیم این نقص در معلومات را که برای فهم عام و خاص نیاز داریم، جبران کنیم و این کار هم با تکیه بر فهم مقاصد شرعی امکان پذیر می شود.

———————–

منبع:  مقاصد شریعت برای مبتدیان / مؤلف: جاسر عوده / مترجم: محمود محمودی