چگونگی دعوت در زمان خلفای راشدین  رضوان الله علیهم

نویسنده:دکتر محمد ابوالتح البیانونی/مترجم:عبدالرحمن زمان پور

خلافت راشدین از وفات پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم)در سال ده هجری، تا شهادت سیدنا علی رضی لله عنه در سال چهل هجری، مدت سی سال ادامه یافت.

بعداز وفات پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم)با ابوبکر رضی الله عنهبیعت شد؛ و خلافت وی دو سال و سه ماه و هشت روز ادامه یافت.

پس از ابوبکر رضی الله عنه،عمر رضی الله عنه جانشین او شد و خلافتش ده سال و شش ماه و نیم طول کشید.

سپس عثمان بن عفان رضی الله عنه،جانشین او شد، و خلافتش دوازده سال – جز ده روز- طول کشید سپس علی بن ابی طالب رضی الله عنهجانشین عثمان شد و خلافتش تقریباً پنج سال طول کشید. در حدیث شریف از سفینه رضی الله عنه روایت است که پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: جانشینی پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم)سی سال است و پس از آن خداوند فرمانروایی یا پادشاهی اش را به هر کس بخواهد می دهد.

در این بخش ، جریان دعوت اسلامی در این مقطع زمانی مبارک را ( که در واقع ادامه ی مسیر دعوت در زمان رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم) است) ارائه خواهم کرد.

حرکت دعوت اسلامی در زمان خلفای راشدین، با تبلیغ و تعلیم اسلام و اجرای احکام اسلامی در زندگی مسلمانان استمرار یافت. تا آن جا که دایره ی انتشار اسلام بسیار توسعه یافت و قلمرو دولت اسلامی در زمان خلفای چهارگانه – به ویژه دوری خلافت ابوبکر و ععمر و عثمان رضی الله عنهم – گسترش یافت؛ و در دوره ی خلافت علی رضی الله عنه به علت مشغول شدن مسلمانان به حوادث و فتنه های داخلی ، این جریان اندکی متوقف شد.

پس از این که ابوبکر رضی الله عنه با مرتدین و مانعین زکات ، جنگید و کارشان را یکسره کرد و لشکر اسامه رضی الله عنه را روانه کرد و دوباره استقرار و امنیت را به دولت اسلامی برگرداند؛ و فتنه هایی را که تهدیدی برای دعوت اسلامی به شمار می رفتند سرکوب نمود، حرکت فتوحات اسلامی را از سر گرفت، و لشکر و سپاهیان را به اطراف و اکناف روانه ساخت، تا مردم را به اسلام دعوت و برای اعلاء کلمه الله در زمین ، جهاد کنند.

بدین منظور خالد بن ولید رضی الله عنه را به سرزمین های شمالی عراق فرستاد و به او دستور داد تا کار خود را از «أبله» شروع کند و با ایجاد الفت و به دست آوردن دل های مردم آن جا، ایشان را به خدای فرا خواند.

سپس خالد بن ولید رضی الله عنه نامه ای به هرمز حاکم مرز جنوبی عراق نوشت و او را به اسلام ، پرداخت مالیات یا جنگ، فراخواند. هرمز حاضر به پذیرش اسلام و یا پرداخت مالیات نشد. در نتیجه ، در سرزمین کاظمه(که اکنون معروف به کویت است)جنگی در گرفت که به جنگ ذات السلاسل معروف است. در این جنگ مسلمانان پیروز شدند و هرمز کشته شد؛ و بعد از آن اسلام ، از شرق در ایران و از شمال در  عراق انتشار یافت.

پس از آن ، مسلمانان در جنگ (نهر) که نزدیک واسط و مناطق دیگر روی داد، بر دشمنان پیروز شدند و شهرهای حیره و انبار – در غرب بغداد – را فتح کردند و به فتوحات خود ادامه دادند. تا این که ابوبکر رضی الله عنه به منظور تقویت سپاه مسلمانان در شام، خالد بن ولید رضی الله عنه را به سرزمین شام فراخواند.

خالد بن ولید رضی الله عنه، با سپاه خویش به شام رفت تا فتوحات را ادامه دهد. وی ( خالد بن ولید)مثنی پسر حارثه و لشکریانش را به منظور ادامه و انجام وظیفه ی فتوحات، در سرزمین های عراق به جا گذاشتو خود همراه ابوعبیده جراح رضی الله عنه، در سرزمین شام به مبارزه و جنگ های متعدد پرداخت. تا نبرد « یرموک»پیش آمد که در واقع جنگی ریشه برانداز بود و دشمنان متحمل شکستی تلخ و ناگوار شدند. در این میان، خلیفه ی اول ابویکر صدیق رضی الله عنه وفات کرد و پس از وی عمر بن خطاب رضی الله عنه به خلافت رسید و کار فتوحات را دنبال کرد. او، سپاهیانی به رهبری سعد بن ابی وقاص رضی الله عنه به عراق فرستاد و در سال ۱۴ هجری نبرد قادسیه در گرفت.

در این جنگ رستم (فرخزاد) (سردار ایرانی)، متحمل شکست سخت و مهلکی شد. بعد از آن پیشروی سپاهیان اسلام استمرار یافت تا به مداین پایتخت ایران رسیدند و در سال ۱۶ هجری مسلمانان بر آن تسلط کامل یافتند؛ و سعد رضی الله عنه با سربازان فاتحش در کاخ کسری انوشیروان نماز خواندند.

آن گاه، مسلمانان به فتوحات خود در سرزمین عراق ادامه دادند و در نبرد نهاوند ( که فتح الفتوح نامیده شده) ایرانیان را شکست دادند و پیروزی قاطعی به دست حذیفه بن یمان رضی الله عنه نصیب خود کردند. سپس مسلمانان به پیش تاختند تا این که اصفهان و بعد از آن اصطخر و شهرهای خراسان را فتح کردند.

لشکریان اسلام بعد از فتح ایران ، به شهرهای ماوراءالنهر روی اوردند و سپس تا فارس و نواحی ساحلی کرمان پیش رفتند تا این که به بلاد سند نزدیک شدند.

 در این زمان ، همه ی شهرهای فارس در محدوده ی قلمرو دولت اسلامی قرار گرفت در سرزمین شامئ نیز، مسلمانان فتوحاتشان را به رهبری ابی عبیده بن الجراح رضی الله عنه ادامه دادند و چون از فتح اردن فارغ شدند به سوی دمشق، و از دمشق به شمال سوریه حرکت کردند، تا جایی که در سرزمین شام تنها بیت المقدس مانده بود که فتح شود. در نتیجه، مسلمانان به رهبری عمرو بن العاص رضی الله عنه ، به بیت المقدس رفتند و مردم  بیت المقدس خواستار صلح شدند مشروط بر این که خود امیر المؤمنین _ عمر رضی الله عنه – در آن جا حاضر شود و شهر را تحویل بگیرد. در نتیجه، عمر رضی الله عنه آمد و شهر را تحویل گرفت و به شهر داخل شد و امان نامه ای نوشت که ساکنان بیت المقدس اموال و جانشان محفوظ بماند و در شعائر دینی شان آزاد باشند.  مصریان نیز با عمرو بن العاص رضی الله عنه پیمان صلح بستند . آنان در دوران عثمان رضی الله عنه قصد پیمان شکنی داشتند که خود عمرو بن العاص رضی الله عنه به سوی آنان رفت و تسلیم شان کرد.

فتوحات ، در دوران عثمان رضی الله عنه ادامه یافت و بلاد ماوراء النهر رسید و مسلمانان به کابل در افغانستان، و غزنه در ترکیه،رسیدند. این فتوحات تا عموریه و آربایجان و دورترین نقاط ارمنستان و قسمت هایی از طبرستان و قسمت هایی از طبرستان در جنوب دریای قزوین امتداد یافت.  

دایره ی فتوحات، سرزمین های «نوبه» و سرزمین های سودان در جنوب مصر را نیز شامل شد و مسلمانان در سال ۲۸ هجری – در مان معویه بن ابی سفیان رضی الله عنه برای تسلط بر جزیره ی قبرس و قسمت های زیادی از جزیره های دریای مدیترانه، از ناوهای دریایی استفاده کردند.  البته این امتداد جغرافیایی دعوت اسلامی، در این دوره با امتداد فکری نیز همراه بود؛به گونه ای که بیشتر مردم سرزمینهای فتح شده، اسلام را بهترین نجات دهنده از وضعیتی که در آن بودند؛ و بهترین اصلاحگر احوالشان یافتند و در نتیجه به آن داخل شدند . حرکت فکری دعوت در این مرحله مسلمانان متوقف نشد بلکه جنبش علم و تعلیم نشاط بیشتری یافت و در این مرحله مسلمانان کوشیدند وحدت فرهنگی و روحی شان را که عامل نیرومند فتوحاتشان بود حفظ کنند و بارزترین تلاش های فکری این مرجله عبارت است از:

ب : تلاش برای انتشار علم در بین مسلمانان  و مبارزه با جهل و به یاری اسلام. تازه مسلمانان،  و به ویژه در دوران عثمان – رضی الله عنه تعالیم دینشان را از اصحابی که در نقاط مختلف دنیا پراکنده بودند، فرای می گرفتند. آنان، سخت به حفظ قرآن و سنت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) روی آورده بودند و این مقطع تاریخی دعوت بعد ا دوران رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم) از مهم ترین مقاطع است؛ چون حلقه ی اتصال بین  دوره ی پیامبر و دوره های بعدی است. به هکین دلیل، دشمنان اسلام بسیار کوشیدند تا این دوره را زشت جلوه دهند و ا حوادث و فتنه هایی که در جامعه ی اسلامی پیش آمد،سوء استفاده کرده، اسلام را مورد طعن قرار دهند و تا بدانجا پیش رفتند که بسیاری از خاور شناسان  در سده نودهم، این فتوحات اسلامی را تفسیر مادی کرده، جنگ های اسلامی را جنگ های اقتصادی توصیف کردند که هدفشان دنیا طلبی و تأمین وسایل زندگی دنیا بوده است و شبهات دیگری که بسیاری از غرب زده ها تقلید از خاور شناسان عنوان کرده اند.

——————————————–

منبع: درآمدی بر علم دعوت / مؤلف:دکتر محمد ابوالتح البیانونی/مترجم:عبدالرحمن زمان پور / انتشارات: نشراحسان / چاپ:اول۱۳۸۸  

دانلود کتاب :

مختصر تاریخچه دعوت اسلامی ( پیش از اسلام تا  بیداری اسلامی)

شامل:

– دعوت پیش از اسلام

– دعوت در زمان پیامبر (ص)

– دعوت در زمان خلفای راشدین

– دعوت در زمان امویان

– دعوت در زمان عباسیان

– دعوت در زمان عثمانیان

– دعوت در حال حاضر