حکم طلاق غضبان ( از روی عصبانیت)

حکم طلاق غضبان ( از روی عصبانیت)

نویسنده: دکتر یوسف قرضاوی / مترجم: دکتر احمد نعمتی

پیشگاه فرخنده ی جناب استاد شیخ دکتر قرضاوی حفظه الله

درود بر شما و رحمت خداوند و برکات اش بر شما باد!

می خواهم پرسش زیر را از حضرت عالی استفتاء نمایم. مردی با زن اش به زدوخورد و مشاجره افتادند. در میان دعوا، مرد زن اش را بی حضور کس دیگری، یک طلاق داد؛ به گونه ای که نفر سومی به این اطلاق آگاه نشد؛ یعنی طلاق – تنها – میان زن  و شوهر انجام گرفت؛ و این مرد در خود همان روز، زن اش را رجوع نموده، به این صیغه: «تو را به سوی عصمت خودم رجوع نمودم.» زن در پاسخ گفت: «پذیرفتم.» و این رجوع هم – تنها – میان زن و شوهر انجام گرفت؛ و کسی دیگر بدان آگاهی نیافت. پرسش نخست: آیا طلاقی رخ داده است؟ پرسش دوم: چنین رجوعی بی شهود؛ از نظر شرعی درست است؟ و از نظر شرعی زن به حلیت شوهرش درمی­آید؟

پاسخ: ستایش مر خدا راست!

اگر طلاقی که در پی دعوا و بگومگوی پرسش کننده با همسرش رخ داده، در زمان خشم فراوان شوهر نبوده باشد؛ آن گونه که وی به هیجان و تحریک درنیامده باشد که توان کنترل بر نفس خود را نداشته باشد؛ و با اندیشیدن و تصمیم گیری طلاق را بر زبان آورده باشد. در این صورت، طلاق واقع است. زیرا از اهل  خود و در محل خود و با جمله ی روشن و آشکار بیان شده؛ بی آن که مانعی مانند حالت «اغلاق» وجود داشته باشد؛ آن گونه که در این حدیث شریف روایت شده: «لا طلاق فی إغلاق» (در اغلاق، طلاق اثری ندارد.) بعضی اغلاق را به «اکراه» تفسیر کرده اند؛ و بعضی به «غضب و عصبانیت». مراد از غضب، خشم بسیاری است که مرد کنترل نفس خود را از دست می دهد؛ و بی اراده سخنی از دهان اش بیرون می­آید.

جمهور فقیهان، شهادت را نه برای طلاق، نه برای رجعت، به شرط نگرفته اند؛ اگر چه گفته اند: شهادت برای رجعت، مستحب است؛ زیرا خداوند متعال درباره ی زنان طلاق داده شده فرموده است:

﴿فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِّنکُمْ وَأَقِیمُوا الشَّهَادَهَ لِلَّهِ  ﴾   طلاق/۲

« و هنگامی که مدّت عِدّه آنان نزدیک به پایان آمد ، یا ایشان را به طرز شایسته‌ای نگاه دارید ، و یا به طرز شایسته‌ای از ایشان جدا شوید ، و بر ( نگاهداری و یا جدائی ) آنان دو مرد عادل از میان خودتان گواه کنید ،  ( تا اگر در آینده اختلافی روی دهد ، هیچ یک از شوهر و همسر نتوانند واقعیّت را انکار کنند ) و گواهی دادن را برای خدا اداء کنید.»

وجود شاهد برای این رخداد پرسش شده مهم است. تا پس از وقوع طلاق یکی از آن دو، از روی فراموشی یا عناد یا لجاجت یا موارد دیگر، وقوع طلاق را منکر نشود.

در هر صورت هنگامی که شوهر، زن اش را با جمله ی آشکار به سوی همسری خود برگردانده و به زن اش گفته: «تو را به سوی عصمت خودم ارجاع نمودم.» در حقیقت زن برگشته و شرط نیست که زن هم بگوید: «پذیرفتم» زیرا تا زن در عده باشد، بازگشت زن پس از طلاق از حقوق شوهر است. خداوند متعال فرموده:

﴿وَالْمُطَلَّقَاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلاَثَهَ قُرُوَءٍ وَلاَ یَحِلُّ لَهُنَّ أَن یَکْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللّهُ فِی أَرْحَامِهِنَّ إِن کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذَلِکَ إِنْ أَرَادُواْ إِصْلاَحاً ﴾           بقره/ ۲۲۸

«و زنان مطلّقه باید ( بعد از طلاق ) به مدّت سه بار عادت ماهانه ( و یا سه‌بار پاک‌شدن از حیض ) انتظار بکشند ( و عدّه نگهدارند ، تا روشن شود که حامله نیستند ) ، و اگر ( در ایمان خود صادق هستند و راست می‌گویند که ) به خدا و روز رستاخیز باور دارند ، برای آنان حلال نیست که خدا آنچه را ( اعم از جنین یا خون ماهانه ) در رحم ایشان آفریده است پنهان کنند ، و شوهران آنان برای برگرداندنشان ( به زندگی زناشوئی و از سرگرفتن آن ) در این ( مدّت عدّه ، از دیگران ) سزاوارترند.»

خداوند متعال شوهر طلاق دهنده را «بعل» نامیده؛ وی را برای بازگرداندن زن به سوی خود – در وقت عده – شایسته تر دانسته؛ البته اگر بخواهد کارها اصلاح گردد و به روال طبیعی خود بازگردد.

تا آن جا که برخی فقیهان، هم بستری شدن شوهر مطلّق را با زن اش، هنگام عده به عنوان رجوع زن دانسته اند، که این یک ارجاع عملی؛ در مقابل ارجاع زبانی­ست و نشان می­دهد مسلمان قصد داشته، وضعیت موجود را اصلاح کند؛ یعنی هم بستر شدن مرد مطلّق با زن خود در حالت عده، در معنای ارجاع و بازگرداندن او به ازدواج خود است؛ البته رجوع و بازگرداندن زن مطلّقه با سخن آشکار، از نظر اعتبار و درستی و پذیرش شرعی به مراتب برتر است و با چنین رجوعی، زن برای شوهرش و شوهر برای زن در پرتو احکام شریعت، حلال می شوند. الحمدلله.

—————————————————————

منبع: دیدگاه های فقهی معاصر جلد ۴ /  مؤلف: دکتر یوسف قرضاوی / مترجم: دکتر احمد نعمتی / انتشارات: نشر احسان ۱۳۸۹