افسانه ی رنسانس و اسپانیای مسلمان

افسانه ی رنسانس و اسپانیای مسلمان

نویسنده: فریدون اسلام نیا

درباره آنچه که به نام رنساس خوانده شده است بین نویسندگان اروپایی اختلاف نظر وجود دارد،هم چنان که درباره ی شروع و خاتمه قرون وسطا اختلاف هست. عده ای شروع قرون وسطا را سال ۳۱۳م سال گرایش قسطنطنین کبیر به مسیحیت ، برخی دیگر  سال ۳۷۵م که طی ان دین مسیحیت دین رسمی امپراتوری روم اعلام شد و بالاخره دسته ای دیگر سال ۴۷۵ م سال نابودی روم غربی و بسته شدن دانشگاه آتن که فلسفه ی افلاطون را اشاعه داد می دانند.[۱] درباره ی خاتمه ی قرون وسطا و آغاز دوران رنساس نیز چهار نظریه وجود دارد . نظریه ی اول شروع آن را سال ۱۹۰۵م سال شروع اولین جنگ صلیبی نظریه ی دوم شروع آن را سال ۱۴۵۳ م سال فتح قسطنطنیه بدست سلطام محمد فاتح و هواداران نظرریه ی سوم سال ۱۴۹۲ سال اخراج کامل مسلمین از اسپانیا توسط اروپائیان را شروع رنساس دانسته اند.

درباره ی پایان رنساس نیز نظریات متاوت است:[۲] عده ای آن را سال ۱۶۰۰م می دانند[۳]دسته ای دیگر سال ۱۶۳۳ م را پایان عصر رنساس و آغاز عصر جدید می دانند.[۴]

علل رنساس

۱.       ترجمه ی آثار عربی و آثار کلاسیک اسپانیای مسلمانان[۵]

۲.       جنگهای صلیبی[۶]

۳.       تماس با تمدن عرب ( مسلمانان)[۷]

۴.       نقش دانشگاههای مسلمانان در دگرگونی فرهنگ اروپا[۸]

دوران رنساس در اروپا بر خلاف ادعای ارو پائیان متعصب وحشی گری تمام عیاری بود که میلیونها انسان بی گناه را بکام مرگ کشاند. در این دوران ضدیت بر ضد اسلام و مسلمین به اوج خود رسید و آن همه خدمات علمی که مسلمین طی قرنها به اروپا کرده بودند نه تنها از تعصب متعصبین آن نکاسته بود بلکه نفوذ روز افزون اسلام در اروپا آنها را در جهل مرکب فرو برده بود. به همین دلیل بزرگترین خصلت دوره ی رنساسضدیت بی حد و حصر با جهان اسلام بود و طی آن دوره کتب بیشماری بخصوص بر ضد پیامبر عظیم الشأن اسلام نوشته شد.

 زمانی دوران رنساس بدرستی مورد مطالعه قرار می گیرد که انسان نظر جرج سارتون دانشمند آمریکایی را بپذیرد آنجا که می نویسد:[۹]« روی هم رفته باید گفت که دوره ی رنساس دوره یاستدلال و تعقل نبود. مردان فیلسوفی چون لئوناردوداوینچی و پومپونازی از این قاعده مستثنی بودند . از طرف دیگر مردان رنساس در واقع صوفی مسلک نبودند که در مسائل فوق طبیعی غوطه ور شده باشند، بلکه باید گفت از واقع بینی آن طرف تر افتاده و روایات قدیم و محصولات تخیل خود را واقعیت منعکس می کردند و با این ترتیب بر حدود بینش خود می افزودند ، بی آنکه از سطح واقعیات خارج شوند. جانورهای افسانه یی قدیم در این زمان واقعیتی پیدا کردند که هیچگاه در قرون وسطی چنین واقعیتی را برای آنها قایل نبودند. اشکال گوناگون آنها را در علم جانور شناسی پذیرفتند و برای آنها صفات و مشخصاتی درست مانند جانورانی که واقعاً به چشم خود می دیدند قایل شدند. اژدها و عنقای مصری و شیر بالدار و مرغ آتشخوار دوباره در رنساس مورد بحث قرار گرفتند. سه دختر دریایی، که ذکر آنها در یاد داشتهای سفر کولومبوس آمده بود،از دسته ی موجودات وهمی ابتداعی خارج شد و بیشتر در طبقه ی موجودات فوق واقعی قرار گرفت. کولومبوس تأیید کرده بود که خود آن ها را به حال جست و خیز در اطراف کشتی خود دیده است. بعضی از آن دانشمندان ، با وجود علم فراوانی که داشتند، به آسانی فریب می خوردند، چه هیچ اطلاعی از روش تجربی نداشتند و غالباً فاقد ذوق سلیم بودند و ناآگاهانه آرزوی آن داشتند که خواب و خیالهای ایشانصورت تحقق پیدا کند. مردی مانند یولیوس سزار سکالیگر ( ۱۵۵۸-۱۴۸۴) دشمن ارازموس، به آسانی این عقیده را که چیچرو مرد کاملی است و هر چه گفته درست بوده می پذیرفت و بوجود اژدها ایمان داشت.

در ۱۵۵۵ اولااوس ماگنوس شرحی درباره ی مار دریایی نوشت. نظر ماگنوس در مورد نواحی سمالی حجت بود و مردی بخوبی کونراد گسنر افسانه ی او را پذیرفت و تصویر آن ئجانور را در کتاب خود استنساخ کرد. حتی علمای طبیعی، که محیط تعلیم و تربیت و زود باوری رنساس آنان را فرا گرفته بود، از این خطاها بر کنار نبودند.»

مشخصات اصلی رنساس

۱.    قبول بدن چون و چرای افکار یونان و روم باستان ( افکار اصحاب مدرسه) و سپس عصیان و سرکشی در برابر مفاهیم و روشهای افکار اصحاب مدرسه[۱۰]

۲.    قیام در برابر افکار عربی و اسلامی مخصوصاً ابن سینا و ابن رشد، نهضت ضد عربی ( اسلامی) از زمان پترارک پدر انسانگرایی در حال تکوین بود.[۱۱]

۳.       دستگاه انگیزاسیون: مبارزه با عقاید و افکار علمی

۴.       اصلاح دینی ( رفورماسیون)و جنگهای مذهبی

۵.       عصر اکتشافات و پیشگامان استعمار

۶.       سقوط اسپانیای مسلمان

۱.       آشتی کلیسا با افکار ارسطو و قبول بدون چون و جرای افکار اصحاب مدرسه :

کلیسا به توصیه ی آلبرت کبیر(۱۲۸۰-۱۴۱۶) به محافل روحانی عصر خود توصیه کرد که با ارسطو آشتی کنند و سن توماس _1274-۱۲۲۴م) این کار را انجام داد این جریان باعث رکود ۵۰۰ ساله در اروپا شد زیرا آنان را به ذهن گرایی سوق داد.[۱۲]

همین امر باعث شد جریانی در اروپا بوجود آید که به نام اومانیسم یا انساگرایی مشهور است. اروپا کلمه ای فرانسوی است و به معنی نوزایی می باشد. مطالعه آثار کلاسیک ( یونان باستان و روم باستان) در دوران رنساس دانش نو نامیده می شد. در آن زمان برای مبارزه با نفوذ روز افزون اسلام در بین مسیحیان اروپا ضمن احیای علاقه به نوشته های کلاسیک به ارزش فردی نیز توجه می شد . این گرایش اوانیسم  نام گرفت، زیرا طرفداران آن به جای موضوعات روحانی و الهی بیش از هر چیز مسائل انسانس را در نظر می گرفتند. آنها آثار افلاطون بدان خاطر که با مسیحیت تضادی نداشت را تحسین می کردند . بسیاری از پیشگامان انسانگرایی در دوره ی رنساس جزو روحانیان کلیسای کاتولیک بودند. از نظر آنها خداوند  امر مسلّمی بوده و آنها از این نقطه نظر به بررسی انسان وظرفیت ها،اعمال و دستاوردهای او می پرداختند. انسانگرایان شمال اروپا که آنها را اومانیستهای مسیحی می نامیدند اولین بنیانگذاران تفکر اصلاحات در کلیسا بودند.

دو تن از مشهورترین انسانگرایان عبارت بودند از:

 الف: فرانچسکو پترارک (۱۳۷۴-۱۳۰۴م) ایتالیایی پدر اومانیسم وی در سال ۱۳۴۱ م از طرف مجلس سنای روم به منظور قدر شناسی از کارهای ادیبانه اش به لقب شاعر درباری مفتخر شد.

ب: اراسموس(۱۵۳۶ – 1466م)  ملقب به شاهزاده ی انسانگرایان: وی زنازاده ای هلندی بود. دسید ریوس در ۱۴۸۷م به صومعه پیوست و راهب شد بعد به پاریس رفت و تعالیم مسیحیت را فرا گرفت. اراسموس مهم ترین اومانیسم اروپا درقرن ۱۶ بود.[۱۳]

جنبش اومانیسمها افکار اصحاب مدرسه را به سطحی رسانید که هرگونه شک و تردید درباره ی آن کفر و زندقه خوانده می شد همین افکار باعث شد که هزاران بیگناه نده در آتش سوزانده شده و شکنجه شوند و یا دچار دربدری گردند.

تاریخ علم در قرن ۱۶ تا حدّ زیادی تاریخ نموّ افکار ضد ارسطویی است و همین افکار است که به تدریج زمینه را برای انقلاب پس از دوره اولیه رنسانس بیگون و دکارت و گالیله آماده می کرد.[۱۴] پیر دولارامه (۱۵۷۲ – 1515) ریاضیدان- فیلسوف – منطق دان و مربی اهل فرانسه معتقد بود که:

« هر آن چه ارسطو گفته است باطل است». وی به سبب گرویدن به مذهب پروتستان در سال ۱۵۷۲ به دستور دستگاه انگیزاسیون کشته شد.[۱۵]

رانسین بیکن در کتاب ارغنون در صفحه ی ۱۶۲۰ می نویسد.:[۱۶]

« احترام به عقاید کهن و توانایی کسانی که در فلسفه بزرگ انگاشته شده اند انسانها را از پیشرفت باز داشته و تقریباً آنها را افسون کرده است. عقایدی که مردان باستانی پرورده اند در مجموع بیهوده است.»

بیکن در ۱۶۰۵ در کتاب احیاد العلوم کبیر این بحث را مطرح کرد که روش یونانی ها و رومی ها که در آن تنها از منطق برای یافتن قوانین طبیعت استفاده می کردند غلط است و این نظریه های منطق تنها با منطق بررسی می شدند نه با آزمایش، که عملی بودن آنها را در جهان واقعیات نشان میداد . وی متذکر شد که منطق را باید با اطلاعاتی که از طریق آزمایش بدست می آید همراه کرد تا بتوان درباره درستی هر نظریه ای قضاوت نمود.[۱۷]

ابو اسحاق بطروجی قربطی با نقد ویران کننده ی خویش فرضیه ی افلاک و دوایر متحد المرکز فلکی بطلیموس را باطل کرد و راه را برای کوپرنیک(۱۴۷۳ – 1543 ) همو[۱۸]ار نمود.

لذا هنگامی که کوپرنیک با استفاده از یافته های این منجم مسلمان نظریه ی یونان را رد کرد و گفت که زمین در حال گردش است و بدور خورشید می گردد مورد تکفیر واقع شد ولی به علت آن که در همان سال ۱۴۴۳ م مرد از اعدام توسط دستگاه انگیزاسیون رهایی یافت. کوپرنیک به مدت ۱۳ سال جرآت نکرده بود که نظریه ی خود را اعلام کند.

کوپرنیک هم ازطرف پرو تستانها و هم از طرف کاتولیک مرتد اعلام شد. مارتین لوتر بیانگذار مذهب پروتستان درباره ی وی می گفت:

« این دیوانه می خواهد فن نجوم را زیر و زبر کند.»[۱۹]

کپلر( ۱۵۷۱ – 1630) راه کوپرنیک را ادامه داد و گالیله نیز پیرو آنها شد. وقتی که گالیله ( ۱۵۶۴ – 1642 ) در سال ۱۵۹۱ م در کتلابش به نام در باب حرکت نتایج آزمایشات خود درباره ی سقوط اجسام سنگین و سبک را آشکار کرد و گفت که بر خلاف نظر ارسطو که معتقد بود جسم سنگین تر زود تر سقوط کرده به زمین می رسد حجم اجسام باعث می شود که آنها همزمان سقوط کرده و به زمین برسند موجب واکنش شدید کلیساو انسانگرایان شد چرا که وی نظریه ی ارسطو را در آن مورد رد کرده بود.[۲۰]

طرفداران ارسطو کلیسا را متعاقد کردند که گالیله به ارسطو که آثارش مدتها قبل قسمت مهمی از تعالیم کلیسا بود حمله کرده است و این به مشابه حمله به مذهب کاتولیک است . گالیله در دادگاه در محضر عام افکار کوپرنیک را تکذیب کرد و گفت که زمین بدور خورشید نمی گردد.[۲۱]

منشر کردن کتب دیگران به نام خود یکی دیگر از معضلات رنسانس بود چنان که همکار تیکو براهه( منجم مشهور) به نام اورسوس در ۱۵۸۸م کتاب اصول نجوم وی را به نام خود منتشر کرد.[۲۲]

خیالات احکام نجوم از خیالبافی مردم کلده و مصر سر چشمه گرفته که افلاطون در کتاب قانون خود پایه ی علمی برای آن گذاشته است[۲۳] نیز از خرافات رایج در عصر رنسانس بود و رد آنها نیز تکفیر بدنبال داشت.

دادن ارزش اسرار آمیز با عداد و یافتن تاریخ حدوث پیشامد های آینده از روی محاسبات حروف و اعداد و اعتقادات خرافی بخوبی بویژه درباره ی ستارگان دنباله دار تا سال ۱۷۵۹ م جزو عقاید ریاضیدانان و منجمان اروپایی بود.[۲۴]

همه گونه  خرافه پرستی و توجه به علوم غیبی مورد توجه و تشویق بر جستگان اجتماع و در رأس آنها شاهان و امیران بود.[۲۵] در کنار ستاره شناسی و ارقام بازی شعبه های فراوان دیگری از خرافات مانند کیمیاگری و غیبگویی و سحر و جادو و ال بینی وجود داشت که طبقه بندی آنها تقریباً غیر ممکن است.[۲۶]

خرافه پرستی تا حدی در جامعه اروپا نفوذ داشت که حتی دانشکده علوم الهی پاریس در ۱۴۹۴م با محکوم کردن و حرام شمردن ستاره شناسی ضربه مهلکی بر پیکر آن وارد ساخت.[۲۷]

قیام در برابر افکار اسلامی :

یکی از بنیانگذاران این قیام دانته مؤلف کمدی الهی است. دانته آلیگیری ایتالیایی ( ۱۲۶۵ – 1321 م) در واقع کمدی الهی خود را تحت تأثیر معراج پیامبر اسلام نوشته است. تعصب مذهبی این شاعر که در زمان وی آخرین دژ صلیبیدر سرزمینهای اسلامی ( ۱۲۹۱.م) بر چیده شد به اوج خود رسیده بود . دانته در این کتاب خواننده را به سفر خیالی می برد. در این سفر خیالی، دشمنان مسیحیت را آن هنگام که شکنجه و عذاب می شوند ، گناهکارانی را گناهشان را مسیح با مصلوب شدن خود بر دوش کشیده و حالا مجازات می شوند و قدیسان را آن هنگام که از نعمات و لذات سرشار می شوند از نظر گذراند. وی پیامبر اسلام و علی مرتضی را به شکلی که بدنهایشان از سر به کمر به دو نیم شده است در حلقه هشتم دوزخ در حالیکه می سوزند به تصویر می کشد.[۲۸]. وی هم چنین صلاح الدین ایوبی ( به قول دانته کافر کبیر) و هم دینانش ابن سینا و ابن رشد را در جهنم مشاهده می کند.[۲۹]

اساطیر بیشمار در مورد حضرت محمد (ص) در مجموعه کتابهای تاریخی قرن چهاردهم یافت می شوند که اروپائیان همگی آنها را درد عصر رنسانس به میراث بردند البته نا گفته نماند که از کتابهای تاریخی  در اروپا یاد می کنیم باید بدانیم تا پیش از سال ۱۸۲۵م تاریخ نویسی در اروپا هیچ ارزشی نداشت و فقط ذکر وقایع و سالها صورت می گرفت.[۳۰]

در حقیقت بعد از اشغال مصر توسط ناپلئون و استفاده هیئت همراه وی از کتابخانه ی دانشگاه الازهر مصر بود که فن تاریخ نویسی اسلامی بدست آگوست کنت فرانسوی به اروپا راه یافت و اروپائیان برای اولین بار با مفهوم تاریخ آشنا شدند.

از میان کتابهای مشهور قرن چهاردهم کتاب راهبی متعصب به نام رانوف هیگدن به نام پولی کرانیکن وجود دارد که راهب مزبور در آن نسبت های ناروایی را به پیامبر بزرگوار اسلام نسبت میدهد. از آنجا که عصر رنسانس عصر خرافه پرستی بود چنان که گذشت این کتاب بزودی به زبانهای دیگر مانند انگلیسی ترجمه شد( ۱۳۸۷م) اصل این کتاب به زبان لاتین بود هیگدن داستانی دروغین از قرون وسطی را در  کتاب خود اورده تا به اصطلاح ثابت کند که پیامبر اسلام برای فریب دادن مردم در قبول و پذیرش دین خود به حیله گری متوسل شده است. در افسانه ای می گوید: پیامبر کبوتری را تربیت کرده بود تا از گوشش دانه بر چیند و سپس کبوتر را به عنوان روح القدس که او را در نوشتن قرآن الهام می بخشید به مردم نشان میداد.[۳۱]

از فریب های دیگری که هیگدن به پیامبر نسبت میدهد، داستان شتری است که به گفته ی وی پیابمر تربیت کرده بود تا غذایش را تنها از دستان وی بر گیرد و قرآن از گردن این شتر آویزان شده بود، و هنگامیکه  پیامبر  در حال موعظه کردن به وی نزدیک می شد، شتر در مقابل او زانو می زد. پس او کتاب را از گردن شتر بر می گرفت و اعلام می کرد که آن کتاب پیامی آُسمانی و ملکوتی است.[۳۲]

بدنبال سقوط قسطنطنیه بدست سلطان محمد فاتح تعصب صلیبی به اوج خود رسید و کتابهایی دباره ی اسلام و ترکان به رشتهد ی تحریر درآمد که سرتا پا از خرافه پرستی و دشنام پر بود. همین کتاب باعث شد که اروپا از چاله به چاه بیفتد و تبلیغات سوء ارباب کلیسا و قدرت مردم را در تاریکی نگه داشت و مسیر تاریخ اروپا را تغییر داد و مسیر که تا کنون صدها میلیون انسان بی گناه را قربانی کرده استتا سردمداران زر و زور بتوانند چند صباحی بیشتر به عیش و نوش خود برسند. عجیب است کسانیکه غرق در شهوت رانی هستند و کارنامه ی زندگی شان از تجاوزات بیشمار پر است نسبت شهوترانی به پیامبر   بزرگوار اسلام می دهد. همین نسبتهای ناروای ارباب کلیسا است که سلمان رشدی آنها را به نام کتاب آیات شیطانی جمعاوری کرده است و علت آن هم گرایش روز افزون غربی ها به اسلام می باشد تا بدان وسیله بار دیگر مسیر تاریخ عوض شود.

دستگاه انگیزاسیون : مبارزه با عقاید و افکار علمی

ایجاد دیوان تفتیش عقاید به دستور پاپ گرگوارنهم در سال ۱۲۳۲م صادر گردید. فرمان پاپ به درخواست ژاک اول پادشاه کشور آراگون در اسپانیا صادر شد.[۳۳]

انگیزاسیون را اسپانیایی ها ابداع نکرده بودند بلکه در طول قرن دوازدهم هنگام مبارزه علیه باصطلاح منافقان و ملحدان در فرانسه این گونه محاکم بوجود آمد و در سال ۱۲۱۵ بود که بر طبق فتوای شورای عالی دینی لارتران[۳۴]مقامات عرفی مکلّف گشتند آراء محاکم شرعی را که علیه ملحدان صادر می شد اجرا نمایند. اندکی بعد مقرّر شد چنان چه از دین برگشته یا ملحدی از خطاهای خود توبه نکند زنده در آتش سوزانده خواهد شد. از آن پس انگیزاسیون قویترین حربه ی کلیسا برای حفظ وحدت دینی به شمار می رفت. و محاکم انگیزاسیون  به دستور و در تحت نظر فرقه ی دومنیکن ها [۳۵] در فرانسه و ایتالیا و آلمان و فلاندر و چند کشور دیگر دایر شد. عجب اینجاست که در اسپانیا و پرتغال این دستگاه آن موقع ایجاد نشد. بدنبال تسلط فردینان و ملکه الیزابل همسر وی بر اسپانیا آنان با این شرط که این محاکم باید تحت نظارت مستقیم خودشان باشند و اموال مصادره شده ی محکومان نیز به دربار تعلق گیرد با تشکیل آن موافقت کردند، لذا در سال ۱۴۸۰ م محاکم تفتیش عقاید مذهبی در شبه جزیره ی اسپانیا آغاز به کار کرد.[۳۶]

وقتی شخص متهّم به الحاد دستگیر می شد او را به مضر مفتّشان عقاید می بردند و سعی می کردند او را به اقرار به گناهانش وادار سازند . چنان چه متهم به این کار حاضر نمی شد،آنگاه بازجویی کاملی از او به عمل میآمد . وای به حال کسی که در سخنانش ضدّو نقیض یافت می شد.چه در آن صورت برای گرفتن اقرار شکنجه اش میکردند و سرانجام تحویل چنگ میر غضب داده می شد. در این بازجویی علاوه بر مفتّش مذهبی نماینده ی اسقف محل و یک منشی هم حضور داشتند و منشی از جزئیات گفتگو ها و پاسخ ها و هرآنچه که در آنجا می گذشت یادداشت بر می داشت و صورت مجلس تهیه می کرد. درآخر سر متهّم زندانی را لخت بر روی دستگاه شکنجه می خواباندند برای آخرین مرتبه سوگندش می دادند که به گناهانش اعتراف کند و عجیب این که در حین شکنجه به او می گفتند که به هیچ وجه از آزارشان خوششان نمیآید. چنان چه باز هم متهّم گناهان منتسب به خویش را انکار می کرد شکنجه بر طبق نقشه ی قبلی از سر گرفته می شد . قانون اجازه نمی داد که متهم یک بار بیشتر مورد شکنجه قرار گیرد ولی شکنجه گران وقتی نتیجه ی مطلوب را به دست نمی اوردند قانون را چنین تفسیر می کردند که شکنجه یک بار صورت می گیرد ولی آنان آن را قطع می کنند و از سر می گیرند و با این کلاه قانونی، هیچگونه محدودیتی برای شکنجه وجود نداشت.

 یکی از شکنجه های مرسوم که غالباً انجام می شد این بود که دست متهم را به پشت بسته سپس با یک طناب به سقفش می آویختند . برای تشدید زجر متهم ،گاه طناب را شل می کردند و ناگهان آنرا به شدت سفت می نمودند.

شکنجه ی دیگر که علمی تر بود خواباندن متهم بر روی صفحه ی دستگاه شکنجه بود، قسمی که سرش پائین تر از دو پا قرار گیرد و آنگاه تکّه پارچه ای را که قبلاً خیس شده بود در داخل دهانش می چپاندند و همین کهآب در گلوی متهم بیجاره سرازیر می شگت حالت خفقان وحشتناکی به او دست می داد و تقلاهای بیهوده برای رهایی میکرد و همین تقلّا رنج او را چندین برابر می ساخت، چه بندهایی که با آن دستگاه بسته شده بود تنگ تر و سفت تر می شدندو به اعضای بدن فشار وارد می امد. هر چند وقت یکبار شکنجه گر پارچه ی خیس را از دهان متهم بیرون  می کشید و اخطار میکرد که به گناهان خویش اقرار کند و در صورتی که باز هم استنکاف می کرد شکنجه ساعتهای طولانی ادامه می یافت.[۳۷]

اگر متهم ها  به گناهانش اعتراف می کردندن ، این امتیاز به آنها تعلق می گرفت که قبل از سوزاندن خفه شان می کردند سپس جسدشان را می سوزاندند در حالی که دیگران زنده در آتش سوزانده می شدند. [۳۸] حتی مرده هایی که مورد اتهام قرار می گرفتند جسدشان را از قبر بیرون آورده و میسوزاندند.[۳۹]

اخراج بازماندگان مسلمان از اسپانیا

حکومت صلیبی اسپانیا به پادشاهی فلیپ سوم در سپتامبر ۱۶۰۹م مطابق با جمادی الثانی ۱۱۰۸ ه.ق فرمان اخراج کلیه مورسکی  ها را صادر کرد.

بدین ترتیب کلیه مورها موظف شدند ظرف سه روز همراه فرزندان خود از شهرها و قریه های داخلی به مرزهایی که مأمورین حکومت تعیین می کردند رهسپار شوند و هر کس که سر باز می زد به مرگ تهدید می شد.

مورخان درباره ی تعداد مورها که از اسپانیا اخراج شدند اختلاف نظر دارند، عده ای آنان را پانصد هزار نفر و عده ای دیگر ششصد هزار نفر میدانند و کسانیکه در راه اخراج کشته شدند یا به بردگی افتادند را صد هزار نفر میدانند.[۴۰]

صلیبیان به هنگام تسلیم غرناطه کلیه ی آثار اسلامی را از هر قبیل و با هر ارزشی که در بر داشت، در میدان عمومی به آتش انداختند ، هزاران اثر گرانبها را که به زبان عربی تدوین یافته و از نظر محتوا و ارزش هنری بدیع به شمار می آمدند در کتاب سوزان غول آسایی که در میادین کلیه ی شهرهای امپراطوری کهن مسلمانان بر پا داشته بودند درون آتش انداختند و سوزاندند.[۴۱] غلبه ی اسپانیا ی صلیبی باعث شد که میلیون ها مسلمان با اموال و فنون خود یعنی ثروتهای دولت از اسپانیا  خارج شدند. اسپانیا ییها چه چیزی را در جای آن پدید اوردند؟ نمی توانیم در این باره جوابی بدهیم جزآنکه بگوئیم غمی همیشگی سراسر این سرزمین را که قبلاً پر از نشاط و لبخند بود، فرو گرفته است.پاره ای از آثار اسف بار هست که پیوسته سایه خود را بر آن نقاط وحشتناک افکنده است. ولی با این وصف فریادی واقعی از اعماق این آثار و از قلب این ویارنه ه بلند است و آن نیز شرافت و مجد عرب مغلوب و نابودی و بدبختی اسپانیای غالب است.[۴۲]

منتقدین جدید معتقدند که اخراج مورها ، عاملی مؤثر در رکورد و بدبختی و انحطاط اسپانیا میباشد که حتی تا عصر ما هم اسپانیا نتوانسته است قد علم کند.

عظمت اسپانیا با سقوط غرناطه از میان رفت دستگاه انگیزاسیون به علوم و فنون شهر اشبیلیه و طلیطله و المریه خاتمه داد و صنایع آن را از میان برد، مراکز علمی و مدارس آن را در هم کوبید تا با زوال آن آثار اسلام را از میان بردارد.[۴۳] در قرطبه که نیم میلیون جمعیت داشت تنها کتابخانه ی شخصی عبدالرحمان سوم پانصد هزار جلد کتاب داشت. شب ها شهر با فانوسهای متعدد روشن می شد ۷۰۰ سال بعد اگر کسی در لندن شب هنگام به گردش می پرداخت می بایست وسیله  و روشنایی شخصی با خود میداشت. خیابانهای شهر سنگ فرش بود حال آنکه قرنها بعد در اثر کوچکترین باران کوچه ها ی شهر پاریس بقدری گل آلود می شد که غیر قابل عبور می گشت.[۴۴]

اسپانیا هشت قرن در دست مسلمانان بود، و پرتو تمدن درخشانش اروپا را  فراگرفته بود. سعی و کوشش فاتحان مسلمان اراضی پر نعمت آن را شکوفا نموده بود، و در دشت های پهناور آن، شهرهای بزرگ پدید آمد. از میان سایر اقطار اروپا تنها اسپانیا بود که ادبیات و علوم و فنون را به جهانیان تقدیم کرد شکوفه های علوم ریاضی و فلکی و گیاه شناسی و تاریخ و فلسفه و قانون گذاری جز در اسپانیای اسلامی نشکفت و فقط در آنجا بود که به ثمر رسید و آنچه  باعث عظمت ملی می شود و انسان را به سعادت می رساند ، و هر چیزی که بازگشت به ترقیات درخشان و تمدنی فروزان می کند، مسلمانان اسپانیا بع آن رسیدند[۴۵]

بدین خاطر است که باید اذعان کرد رنسانس نه تنها باعث شکوفا شدن علوم و صنایع و فنون نگشت بلکه قرنها نیز آن را به عقب انداخت.

—————————————-

منبع: کتاب کارنامه ی غرب /  مؤلف : فریدن اسلام نیا / انتشارات : حسینی اصل / نوبت چاپ: اول ۱۳۸۷