نورجی‌ها، گروه‌ها و جریانات پیرو سعید نورسی
نورجی‌ها، گروه‌ها و جریانات پیرو سعید نورسی
نویسنده: دکتر صفر ولدبیگی
بعد از مرگ بدیع‌الزمان سعید نورسی در سال ۱۹۶۰ تا به امروز، پیروان او به صورت متفق‌القول پیری یا شیخ جدیدی را به رهبری برنگزیده‌اند. به عقیده ایشان، بعد از نورسی هیچ شیخ دیگری استحقاق رهبری را نداشته است. لازم به توضیح است که امروزه در فضای دینی و سیاسی ترکیه و برخی کشورهای اسلامی، پیروان سعید نورسی را با عناوین مختلفی می‌شناسند. بعضی‌ها آن‌ها را «طریقت نورجو» می‌نامند، برخی دیگر آن‌ها را «نورچی»، «جنبش نور»، «جماعت نور»، «حرکت نورجی» و … معرفی می‌نمایند. اما در تمامی این عناوین، کلمه «نور» که برگرفته از «رساله نور» مهم‌ترین تألیف سعید نورسی و مایۀ نشر پیروان او می‌باشد، وجود دارد. حال سازمان تشکیلاتی آن‌ها را به عنوان جنبش، جماعت، حرکت، طریقت، فرقه، مکتب و … می‌دانند، اما بیشتر محققان از لفظ «طریقت نورچی» استفاده می‌نمایند و منظور از این عنوان، مریدان، شاگردان، پیروان، منتسبان، هواداران، خوانندگان آثار و … سعید نورسی می‌باشند که بعد از مرگ او در جامعه سیاسی و مذهبی ترکیه به فعالیت دینی و سیاسی مشغولند. تعداد اعضای این طریقت در ترکیه دقیقاً مشخص نیست و از مرز حداقل دو میلیون نفر و حداکثر تا شش میلیون نفر را ذکر می‌کنند. آنچه آشکار است، در اکثر کشورهای اسلامی پیروان نورسی کم و زیاد وجود دارند، اما آمار دقیقی از تعداد آن‌ها در دسترس نیست. این آمارهای متفاوت و فاصله‌دار نیز به حب و بعض طرفداران و مخالفان این طریقت برمی‌گردد. بدون فهم و درک مناسب جنبش نور و تأثیر اجتماعی آن، بعید است بتوان بسیج آرام و تدریجی خیرین هیئت اسلامی در ترکیه را درک کرد. حامیان جنبش نور در ترکیه بین ۵ تا ۶ میلیون نفر برآورد می‌شوند که به طور مرتب در اتاق‌های خصوصی جمع می‌شوند تا رساله نور را تحلیل و تفسیر کنند.
پس از مرگ نورسی، پیروان وی با نظراتی متفاوت درباره تقسیم میراث وی و نیز نوع تعامل با دنیای سیاست و سیاستمداران به چندین جناح تقسیم شده‌اند. بعضی منابع آن‌ها را به ۹ گروه کوچک و بزرگ، بعضی به ۳۲ گروه و برخی دیگر به ۲ گروه عمده و اساسی تقسیم می‌نمایند.
برخی از گروه‌ها و جماعت‌های منسوب به طریقت نورچی عبارتند از:
۱- جماعت «فتح الله جیلان» (فتح الهی، فتح الله چی‌ها یا گولن‌ها) منسوب به پیروان فتح الله گولن از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شاگردان نورسی بوده است که در گفتارهای بعدی علت اهمیت این جماعت در فضای دینی و سیاسی ترکیه مفصل‌تر به آن پرداخته می‌شود؛
۲- گروه «ینی سی جیلار» که نظریه‌پاهیشان در روزنامه ینی آسیا مطرح می‌شود و رهبر آن‌ها «محمد زاهد افندی» است؛
۳- جماعت «مظهر جیلار» به رهبری «صدیق دورسون» و «ملا عزالدین»؛
۴- گروه «رازی جیلار» که موسس آن «خسرو آلتی باش» از مریدان شیخ سعید می‌باشد؛
۵- جماعت «عجزمنذیه» به رهبری «شیخ حاجی مسلم گوندوز»؛
۶- گروه «اکویو جولار» که بعضی آن‌ها را همان ینی سی جیلار می‌دانند و …؛
۷- گروه «مد-زهرا» با گرایشات کردی.
در میان این شاخه‌های منسوب شده که موضع‌گیری‌های متفاوت و حتی متضاد با یکدیگر نیز دارند، آنچه که همه آن‌ها بر آن اصرار می‌ورزند اینکه خود را از شاگردان حقیقی و صادق به افکار شیخ سعید می‌دانند و تفاسیر خود را درباره موضوعات مختلف دینی، اجتماعی و سیاسی را منبعث از زندگی و آثار نورسی می‌دانند. هر گروه نیز داعی اصالت و پیوستگی بیشتری به آراء و نظرات نورسی را دارد. این گروه‌ها و شاخه‌ها در سراسر ترکیه و حتی در بیشتر کشورهای اسلامی به‌صورت دفتر یا نمایندگی مستقر پراکنده شده‌اند که البته بیشتر آن‌ها در خاک ترکیه می‌باشند. بیشتر پیروان نورسی در میان جماعت‌های مذهبی در جنوب شرقی و شرق ترکیه (کردستان ترکیه) که زادگاه نورسی و هم‌زبانان او می‌باشند تمرکز یافته‌اند. گرچه در میان این پیروان اکنون گروه‌ها و نفرات غیر ترک (ترک، عرب، فارسی و …) بیشتر می‌باشند چرا که تابع نظرات و وحدت‌گرایانه نورسی این جماعت مرز نژادی نمی‌شناسد.
در این پژوهش فرصت آن نیست که به بررسی افکار، اندیشه‌ها و تأثیرات تمامی این شاخه‌ها بپردازیم و نیازمند وقت و فرصتی دیگر است. البته به‌صورت گذرا و مختصر در بعضی از جاهای پژوهش فقط اشاره‌ای داشته‌ایم. قابل یادآوری است که خود نورسی از اینکه خود و شاگردانش را تحت هر عنوان – جنبش، جماعت، طریقت و … – بنامند، پرهیز می‌کرد و به‌ویژه از اینکه او را موسس طریقتی صوفیانه بدانند، همیشه ابا داشت. ما نیز در جهت پاسداشت این دغدغه، از این به بعد تمامی پیروان و مریدان و هواداران او را بدون هر گونه تقسیم و عنوان و لقب به عنوان «نورجی‌ها» ذکر می‌نماییم.
اگر ما نورجی‌ها را تحت لوای یک طریقت که شیخ آن سعید نورسی بوده است بشمار آوریم و از عنوان طریقت نورجی برای آن‌ها استفاده نماییم، بهتر می‌توانیم تأثیر این طریقت را بر احزاب اسلامی که نمایانگر اسلام سیاسی بوده‌اند بررسی نماییم. لازم به ذکر است که استفاده از واژه طریقت لزوماً به معنا و مفهوم مصطلح آن که در ادبیات عرفانی و نوع رابطه مراد و مریدی و بیشتر معطوف به تفکرات صوفی مآبانه می‌باشد نیست، بلکه مقصود از کاربرد طریقت برای پیروان نورسی سازمان‌دهی آن‌ها در یک مجتمع فکری برای مطالعه آسان‌تر می‌باشد.
مختصری از تاریخچه نورجی ها یا جماعت نور
ــــــــــــــــــــــــــــ
منبع: تأثیر اندیشه‌های سیاسی – اسلامی بدیع‌الزمان سعید نورسی بر اسلام سیاسی ترکیه با تأکید بر حزب عدالت و توسعهمؤلف: دکتر صفر ولدبیگی
