آداب و احکام عید فطـر و نماز عید
آداب و احکام عید فطـر و نماز عید
نویسنده: سید سابق / مترجم: دکتر محمود ابراهیمی
سنت نماز عید فطر ازسال اول هجری آغاز گردید وسنت موکده می‌باشد چه پیامبر صلی الله علیه و سلم پیوسته آنها را انجام داده و به مردان وزنان فرمودکه برای ادای آن از شهر بیرون روند
۱-مستحب است‌که خود را شستشو داد و خوشبو کرد و بهترین لباس را پوشید:
جعفر پسر محمد از پدر و جدش روایت کرده است‌که پیامبر صلی الله علیه و سلم در هر عیدی بهترین نوع عبای یمن راکه داشت می‌پوشید. به روایت شافعی و بغوی.
از حضرت حسن مجتبی روایت است که: “پیامبر صلی الله علیه و سلم به ما امر می‌فرمودکه در روزهای عید، بهترین لباسی‌که داریم بپوشیم و خوشبوترین مواد خوش بوئی‌که داریم استعمال‌کنیم وگرانبهاترین حیوانی‌که داریم قربانی‌کنیم“. حاکم این حدیث را روایت‌کرده است. در اسناد آن اسحاق پسر برزخ می‌باشدکه ازدی او را ضعیف می‌شمارد و ابن حبان او را موثوق به می‌داند. ابن القیم‌گفته است: پیامبر صلی الله علیه و سلم در روزهای عید زیباترین جامه‌ای‌که داشت می‌پوشید. او یک دست لباس آراسته داشت‌که برای عید و جمعه می‌پوشید.
۲-سنت آست‌که پیش‌ازبیرون رفتن برای نمازعید فطرچیزی خورد بخلاف قربان:
سنت است پیش ازبیرون رفتن، برای نماز عید فطر چند دانه خرماکه تعدادشان
فرد باشد بخورد و در نماز عید قربان سنت است‌که بعد از بازگشت از نمازگاه، اگر قربانی داشته باشد، از آن بخورد. والا آن دانه‌های خرما را بخورد.
انس‌گفته است: پیامبر صلی الله علیه و سلم روز عید فطر، پیش ازاینکه افطارکند، چند دانه خرما که شماره‌اش فرد بود می‌خورد“. به روایت احمد وبخاری. از بریده نیز روایت است که: “پیامبر صلی الله علیه و سلم درروزعید فطرپیش ازاینکه صبح بیرون آید، چیزی می‌خورد و در روز عید قربان تا برنمی‌گشت، چیزی نمی‌خورد“. به روایت ترمذی وابن ماجه و احمد، احمد افزوده است‌که: “از قربانی می‌خورد. در “موطا“ از سعید بن المسیب روایت است‌که درعید فطر، به مردم‌گفته می‌شد پیش از صبح چیزی بخورند. ابن قدامه گفته است‌که: دراستحباب تعجیل اکل در روز عید فطر هیچ اختلافی را سراغ ندارم.
۳-بیرون رفتن به سوی‌نما‌زگا‌ه:
می‌توان نماز عید را در مسجد خواند، ولی خواندن آن در نمازگاه بیرون شهر مادام‌که عذری نباشد، بهتر است (بغیر ازمکه‌که خواندن نماز عید در مسجدالحرام بهتر است). چون پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز عیدین را در نمازگاه خارج مدینه می‌خواند و تنها یکبار بعلت اینکه باران می‌آمد آن را درمسجدالنبی خواند. ابوهریره‌گفته‌که: “یکبار روز عید باران می‌آمد و پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز عید را با ما در مسجد خواند“. به روایت ابوداود و ابن ماجه و حاکم که در اسناد او شخص‌گمنامی هست. حافظ در “تلخیص“ گفته، اسناد آن ضعیف است. و ذهبی‌گفته این حدیث منکر است.
۴-بیرون رفتن زنان وبچه‌ها به نمازگاه:
بیرون رفتن بچه‌ها و زنان به نمازگاه عیدین از نظر شرع جایز است، خواه زنان دوشیزه یا غیر دوشیزه، جوان یا پیر یا قاعده باشند. چه ام عطیه گفته است: ”به ما دستور داده شدکه دختران دوشیزه و زنان قاعده را به نمازگاه عیدین بیرون ببریم تا کار نیک و دعوت مسلمانان را مشاهده‌کنند و زنان قاعده از نمازگاه کناره می‌گرفتند“. این حدیث متفق علیه است.
ابن عباس‌گفته است که: “پیامبر صلی الله علیه و سلم زنان و دخترانش را بیرون می‌آورد“. به روایت ابن ماجه و بیهقی. ابن عباس‌گفته است:“من روز عید فطر یا عید قربان همراه پیامبر صلی الله علیه و سلم بیرون رفتم‌که اول نمازگزارد، سپس خطبه ایراد نمود، سپس پیش زنان رفت وآنان را پند و اندرزو تذکرداد و به دادن صدقه دعوت فرمود“. به روایت بخاری.
۵- راه ایا‌ب و ذها‌ب یکی نباشد:
بیشتر علما براین رای هستندکه مستحب است، راه رفتن به نمازگاه و راه بازگشت با هم یکی نباشند. خواه برای امام یا مامومین هردو مستحب است.
جابرگفته است۰ “راه رفتن و بازگشت پیامبر صلی الله علیه و سلم درروزعید یکی نبود“. به روایت بخاری. ابوهریره گفته است: “هرگاه پیامبر صلی الله علیه و سلم روز عید بیرون می‌رفت از راهی برمی‌گشت‌که با راه بیرون رفتنش فرق داشت“. به روایت احمد ومسلم و ترمذی. البته می‌توان از همان راه بیرون رفتن نیز برگشت. ابوداود و حاکم و بخاری در تاریخ خود از پسر پسر مبشرروایت‌کرده‌اندکه‌گفته است: “من با اصحاب پیامبر صلی الله علیه و سلم در روزعید فطر و عید قربان از طریق “بطن بطحان“ به نمازگاه بیرون می‌رفتیم و با پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز می‌گزاردیم، سپس از همان “بطن بطحان“ به خانه‌های خود برمی‌گشتیم“. ابن السکن‌گفته اسناد او شایسته است.
۶-وقت نماز عید:
وقت نماز عید از هنگامی‌که خورشید باندازه سه متر ارتفاع دارد تا زوال خورشید می‌باشد. چه احمد پسر بناء از جندب روایت‌کرده است‌که: “پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز فطر را وقتی برایمان می‌خواند که خورشید باندازه دو “رمح“ بالا آمده بود و نماز قربان را وقتی می‌خواندکه خورشید باندازه یک “رمح“ بالا آمده بود“. شوکانی گفته است: این حدیث نیکوترین حدیثی است‌که درباره تعیین وقت صلاه عیدین آمده است. و در حدیث آمده است‌که تعجیل در نماز عید قربان و تاخیر در نماز عید فطر مستحب می‌باشد. ابن قدامه گفته است که: تعجیل در نماز عید قربان سنت است تا وقت برای قربانی‌کردن فراخ باشد و تاخیر در نماز عید فطر سنت است تا وقت برای پرداخت زکات فطریه فراخ باشد، و دراین باره خلافی را سراغ ندارم.
۷-اذان و اقامه برای نماز عید:
ابن القیم‌گفته است:“پیامبر صلی الله علیه و سلم وقتی‌که به نمازگاه می‌رسید بدون اذان و اقامه و گفتن “الصلاه جامعه“ نماز عید را شروع می‌کرد. و سنت است‌که هیچکدام از اینها گفته نشود“. از ابن عباس و جابر روایت است‌که: “او در روز عید فطر و عید قربان اذان نمی‌گفت“. این روایت متفق علیه است.
مسلم از قول عطاء‌گفته است‌که: “جابر به من خبر دادکه برای نماز عید فطر پیش از خروج امام و بعد از آن، اذانی و اقامه‌ای و ندائی وجود ندارد، درآن روز، ندائی و اقامه‌ای نبود“. از سعد بن ابی وقاص روایت است‌که: “پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز عید را بدون اذان و اقامه می‌خواند و دو خطبه را ایستاده ایراد می‌کرد، که در بین آنها اندکی می‌نشست“. به روایت بزاز.
۸-تکبیرات در نماز عید
نماز عید دو رکعت می‌باشد،که سنت است نمازگزار در رکعت اول، پیش از قرائت (فاتحه الکتاب) و بعد از تکبیره الاحرام هفت بار تکبیر دیگر بگوید و در رکعت دوم بعد ازتکبیرقیام پنج بارتکبیرگوید. دررکعت اول ودوم هربارکه تکبیر گفت دستها را بمانند تکبیره الاحرام، بلندکند. عمرو پسر شعیب از پدر و جدش روایت کرده است که: “پیامبر صلی الله علیه و سلم در نماز عید دوازده بار تکبیرگفت، هفت بار در رکعت اول و پنج باردر رکعت دوم و پیش از نماز عید و بعد ازآن نمازی دیگر نخواند“. به روایت احمد و ابن ماجه. امام احمدگفت: نظرمن نیز چنین است. در روایت ابوالدرداء ودارقطنی آمده است‌که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:” التکبیر فی الفطر سبع فی الاولى وخمس فی الاخره، والقراءه بعدهما کلتیهما [در نماز عید فطر هفت بار تکبیر در رکعت اول و پنج بار در رکعت دوم و قرائت بعد ازتکبیرات است]”. این قول ارجح اقوال و رای بیشتر اهل علم از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و سلم و تابعین و پیشوایان فقه نیز چنین است. ابن عبدالبرگفته است: “با طرق نیکو ازعبدالله پسرعمرو، وابن عمر، و جابر و عایشه و ابی واقد و عمرو عوف مزنی روایت شده است‌که پیامبر صلی الله علیه و سلم در نماز عیدین هفت باردر رکعت اول و پنج باردر رکعت دوم تکبیرگفت. و خلاف این نه بصورت قوی ونه بصورت ضعیف ازاو روایت نشده است. واین صورت نخستین صورتی می‌باشدکه بدان عمل شده است [۱]“. پیامبر صلی الله علیه و سلم بین هر دو تکبیر توقف کوتاهی می‌کرد و ذکر و دعائی معین دراین باره ازاو نقل نشده است. ولی طبرانی و بیهقی با سند قوی از ابن مسعود روایت‌کرده‌اندکه او قولا و فعلا در فاصله بین تکبیر حمد و ثنای خدا و درود بر پیامبر می‌گفت [۲]. و از حذیفه و ابوموسی نیز چنین روایت شده است.گفتن تکبیرات سنت است، پس اگرکسی سهواً یا به عمد آنها را ترک‌کرد، نمازش باطل نمی‌شود و ابن قدامه‌گفته است در این باره خلافی سراغ ندارم. شوکانی ترجیح داده است‌که اگرکسی سهواً آن را ترک‌کرد، نیازی به سجده سهو نیست.
۹-نماز سنت پیش از و بعد از نماز عید:
نماز سنت پیش از و بعد از نماز عید به ثبوت نرسیده است. پیامبر صلی الله علیه و سلم و یاران وی وقتی‌که به نمازگاه می‌رسیدند پیش از و بعد از آن نمازی نمی‌خواندند. ابن عباس‌گفته است:“پیامبر صلی الله علیه و سلم روز عید بیرون رفت و دو رکعت نماز بجای آورد که پیش از و بعد از آن نماز دیگر نخواند“. همه محدثین این روایت را نقل‌کرده‌اند. و ابن عمر نیز چنین‌کرد وگفت عمل پیامبر صلی الله علیه و سلم چنین بوده است. و بخاری از ابن عباس نقل‌کرده است‌که او خواندن نماز پیش از نماز عید را مکروه می‌دانست. اما درباره مطلق نماز سنت بقول حافظ ابن حجر در “الفتح“ هیچگونه دلیلی خاص درباره منع آن درایام هفته به ثبوت نرسیده است مگر اینکه در اوقات کراهت باشد.
۱۰-چه کسا‌نی می‌توانند نماز عید را بخوانند؟
مردان و زنان و بچگان مقیم باشند یا مسافر، بصورت جماعت یا انفرادی، در خانه یا در مسجد یا درنمازگاه خارج شهر، می‌توانند نمازعید را بخوانند و نمازشان صحیح است. اگرکسی به نماز جماعت نرسید، می‌تواند بصورت انفرادی دو رکعت بخواند.
بخاری می‌گوید: اگرکسی به نماز عید نرسید، دو رکعت می‌خواند و همچنین زنان وکسانی که در خانه‌ها و روستاها هستند نیز دو رکعت مـی‌خوانند، چه پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:” هذا عیدنا أهل الاسلام [این جشن ما مسلمانان است]”.
انس بن مالک به مولای خود ابن ابی عتبه در “زاویه“ دستور دادکه او اهل و فرزندش را جمع‌کرد و با آنان همچون مردم شهر نماز خواندند و تکبیرگفتند. عکرمه‌گفت: “مردم سواد یعنی عراق در روز عید جمع می‌شوند و دو رکعت نماز عید را می‌خوانند، بهمانگونه که امام در شهر رفتار می‌کند“. عطاء گفت: اگر کسی به نماز عید نرسید، خودش دو رکعت می‌خواند.
۱۱-خطبه عید:
خطبه عید و گوش دادن به آن سنت است. از ابوسعید روایت است که:
“پیامبرصلی الله علیه و سلم روز عید فطرو عید قربان به نمازگاه بیرون می‌رفت. نخستین چیزی‌که بدان شروع می‌کرد، نماز بود، سپس برمی‌گشت و روبروی مردم می‌ایستاد در حالیکه مردم همچنان بصف نشسته بودند. مردم را پند و اندرز و سفارش و دستور می‌داد. و اگر می‌‌خواست که گروهی ازسپاهیان را به جائی بفرستد یا به چیزی امر نماید، همانجا آن را انجام می‌داد و آنگاه به شهر برمی‌گشت“. ابوسعیدگفت: “بعد از پیامبر صلی الله علیه و سلم مردم نیز چنین رفتار می‌کردند تا اینکه مروان امیرمدینه شد، در عید فطریا عید قربان با وی بیرون رفتیم، چون به نمازگاه رسیدیم، اوخواست پیش از نمازازمنبری‌که‌کثیربن الصلت ساخته بود، بالا رود،که من جامه‌اش راکشیدم، و او خود را از دست من رهاکرد و از منبربالا رفت و پیش ازنمازخطبه ایرادکرد. من به وی‌گفتم: به خدای سوگند، آن را دگرگون‌کردید. اوگفت: ای ابوسعید… آنچه‌که تو می‌دانی گذشت. گفتم: بخدای سوگند، آنچه که مـی‌دانم بهتر است از آنچه که نمی‌دانم. اوگفت: بعد از نماز مردم نمی‌نشینندکه به ماگوش دهند، لذا خطبه را پیش از نماز قرار دادم“. این روایت متفق علیه است.
از عبدالله بن السائب روایت است‌که: من در موسم عید در حضور پیامبر صلی الله علیه و سلم بودم، چون نمازرا خواند، فرمود:” إنا نخطب فمن أحب أن یجلس للخطبه فلیجلس ومن أحب أن یذهب فلیهذب [ما خطبه ایراد می‌کنیم هرکس دوست دارد بنشیند،گوش دهد، هرکس دوست دارد برود، برود]”. به روایت نسائی و ابوداود و ابن ماجه.
تمام روایاتی‌که میگویند خطبه عید دو تا است‌که باید امام در بین آنها بنشیند، ضعیف هستند. نووی‌گفت: درباره تکرار خطبه عید چیزی ثابت نشده است.
مستحب است‌که خطبه عید با حمد خدا افتتاح‌گردد و غیر از این چیزی از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت نشده است. ابن القیم گفت: همه خطبه‌های پیامبر صلی الله علیه و سلم با” الحمد الله … ” آغاز می‌شد و در هیچ حدیثی از او نقل نشده است‌که او خطبه‌های عید را با تکبیرات آغازکرده باشد. بلکه ابن ماجه در سنن خود از سعید موذن پیامبرصلی الله علیه و سلم روایت‌کرده است‌که: “پیامبر صلی الله علیه و سلم در خلال خطبه تکبیر می‌گفت. و در خطبه عیدین فراوان تکبیر می‌گفت“. از این روایت برنمی‌آیدکه او خطبه را با آن افتتاح می‌کرد. درباره افتتاح خطبه‌های عید و استسقاء مردم اختلاف دارند. بعضی گفته‌اند: هر دو با تکبیرافتتاح می‌شوند. و بعضی‌گفته‌اند: خطبه استسقاء با استغفارافتتاح می‌گردد. برخی‌گفته‌اند: هر دو با ستایش خداوند آغاز می‌شوند.
شیخ‌الاسلام تقی‌الدین گفت: این قول آخرین درست است چون پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمود:” کل أمر ذی بال لا یبدأ فیه بالحمد فهو أجذم [هرکار بااهمیتی‌که با الحمد لله شروع نشود ناقص است]”. و همه خطبه‌های پیامبر صلی الله علیه و سلم با “الحمد لله“ آغاز می‌شدند. اما اینکه عده کثیری از فقهاء گفته‌اند: خطبه‌های استسقاء با استغفار و خطبه‌های عیدین با تکبیرآغازمی‌شوند، آنان بطورقطع، دلیلی از سنت نبوی براین سخن خود ندارند وسنت برخلاف آن حکـم می‌کند چه همه خطبه‌های پیامبر صلی الله علیه و سلم با “الحمد لله“ آغاز شده‌اند.
۱۲ -قضا‌ی نماز عید:
ابوعمیر به پسر انس‌گفت: “عموهایم ازانصارکه اصحاب پیامبرصلی الله علیه و سلم بودند برایم نقل‌کردندکه: بعلت ابری بودن هوا نتوانستیم هلال شوال را رویت‌کنیم، فردایش روزه گرفتیم، در آخر روز چند سوار آمدند و در حضور پیامبر صلی الله علیه و سلم گواهی دادند که دیروز هلال شوال را رویت‌‌کرده‌اند.کسانی‌که میگویند: اگر جماعتی بسبب عذری نماز عید را نتوانستند بخوانند، فردایش می‌توانند بیرون روند و نماز عید را بخوانند، می‌توانند بدین حدیث استدلال کنند.
۱۳-بازی و سرگرمی و آواز خوانی و خوردن در ایام عید:
بازی و سرگرمی‌های مباح و سالم و آبرومندانه و آواز خوش از جمله شعایر دینی روزهای عید است تا ورزشی برای جسـم و تفریحی برای روح باشد. انس گفت: وقتی‌که پیامبر صلی الله علیه و سلم به مدینه آمد، مردم مدینه دوروزداشتندکه درآنها به بازی و سرگرمی مشغول می‌شدند، پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:” قد أبدلکم الله تعالى بهما خیرا منهما یوم الفطر والاضحى [خداوند بجای آنها دوروزبهتری به شما داده است: روزعید فطرو روز عید قربان]”. به روایت نسائی وابن حبان با سندی صحیح.
حضرت عایشه گفت: “حبشیان در روز عید در خدمت پیامبر صلی الله علیه و سلم مشغول سرگرمی و بازی بودند، من از روی شانه پیامبر صلی الله علیه و سلم بدان می‌نگریستم، او شانه‌های خود را برایم پایین انداخت، من همچنان داشتم بدانان می‌نگریستم تا اینکه خسته شده و منصرف‌گشتم“. به روایت احمد و شیخین. باز هم از ایشان روایت‌کرده‌اند که گفت: “در روز عید ابوبکر صدیق پیش ما آمد، در حالیکه دوکنیز (به آواز) داستان رویدادی “یوم بعاث“ را می‌خواندند،که درآن روز سران قبیله اوس و خزرج کشته شده‌اند، ابوبکرگفت: ای بندگان خدا، سرود شیطان می‌خوانید؟ سه بار این سخن را تکرارکرد، پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:” یا أبا بکر إن لکل قوم عیدا وإن الیوم عیدنا [ای ابوبکرهر قومی عیدی دارد وامروزعید ما است]”. متن این حدیث را بخاری چنین ذکرکرده است: عایشه‌گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم پیش ما آمد، درحالی‌که دو کنیز برایمان آواز مربوط به واقعه “یوم بعاث“ را می‌خواندند، پیامبر صلی الله علیه و سلم بر روی فرش به پهلو خوابیدند و روی خود را برگرداندند. سپس ابوبکر وارد شد و مرا طرد کرد و گفت: سرود شیطان پیش پیامبر؟ آنگاه پیامبر صلی اله علیه و سلم به وی روی آورد و فرمود: آنان را بحال خود بگذار. چون او غافل شد، بدانان اشاره‌کردم‌که بیرون رفتند، آن روزعید بود و سیاهان با سپر و نیزه بازی می‌کردند. یا من از پیامبر صلی الله علیه و سلم درخواست‌کردم و یا او خود فرمود: “دوست داری نگاه کنی؟گفتم: آری، مرا پشت سر خویش نگاه داشت بگونه‌ای که گونه برگونه‌اش نهاده بودم، می‌فرمود: “مشغول کار خود باشید ای حبشیان“ تا اینکه خسته شدم، فرمود: ترا بس است؟گفتم: آری، آنگاه فرمود: “برو“. حافظ در “الفتح“ گفته و ابن السراج از طریق ابوالزناد از عروه و او از عایشه روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه و سلم آن روزفرمود: “تا یهودیان مدینه بدانندکه در دین ما نیزگشایش است و بی‌گمان دین پاک و باگذشتی، به من داده شده است:” لتعلم یهود المدینه أن فی دیننا فسحه، إنی بعثت بحنیفیه سمحه. احمد و مسلم از نبیشه روایت کرده‌اند که، پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: “ایام التشریق -روزهای یازدهـم و دوازدهـم و سیزدهم ذی الحجه – روزهای خوردن و نوشیدن و یاد خدا است“.
۱۴ -فضیـت عمل شایسته در ده روز اول ذی الحجه:
ابن عباس‌گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: “عمل صالح در این ده روز اول ذی‌الحجه از همه روزهای دیگر نزد خدا پسندیده‌تر است.گفتند: ای رسول خدا، حتی از جهاد فی سبیل الله نیز پسندیده‌تر است؟ فرمود: حتی از جهاد فی سبیل الله هـم بهتر است، مگر مجاهدی‌که با جان و مالش به جهاد رفته و هیچیک را پس نیاورده باشد“. جز مسلم و نسائی همه محدثین آن را روایت‌کرده‌اند. احمد وطبرانی از ابن عمر روایت‌کرده‌اندکه پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:” ما من أیام أعظم عند الله سبحانه ولا أحب إلى الله العمل فیهن من هذه الایام العشر فأکثروا فیهن من التهلیل والتکبیر والتحمید [عمل در هیچ روزی، باندازه عمل دراین ده روز، نزد خداوند پسندیده‌تر نیست، پس درآنها بسیار تهلیل و تکبیرو تحمید بگوئید = الله اکبر الله اکبر الله اکبر لااله الا الله و الله اکبر و لله الحمد]”.
ابن عباس در تفسیر آیه:” ویذکروا اسم الله فی أیام معلومات [۳] [و نام خدا را در روزهای دانسته شده یادکنند]”،گفته است‌که: “مراد ده روزه اول ذی الحجه است“. “ابن عمر و ابوهریره در این ده روزه به بازار می‌رفتند و تکبیر می‌گفتند، مردم نیز تکبیر را تکرارمی‌کردند“. به روایت بخاری. و سعید بن جبیر در این ده روزه آنقدر کوشش و تلاش می‌کردکه نزدیک بودکه از عهده‌اش برنیاید. اوزاعی گفته است: شنیده‌ام‌که عمل خیردر این ده روزباندازه جنگ در راه خداکه روزش روزه و شبش نگهبانی داشته باشی ثواب دارد، مگر اینکه درآن جنگ‌کسی به شهادت برسدکه درآنصورت جنگ و جهاد ثوابش بیشتر است. اوزاعی‌گفته است: “این حدیث را مردی از بنی‌مخزوم از پیامبر صلی الله علیه و سلم برایـم روایت کرد“. از ابوهریره روایت است که، پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:” ما من أیام أحب إلى الله أن یتعبد له فیها من عشر ذی الحجه یعدل صیام کل یوم منها بصیام سنه وقیام کل لیله منها بقیام لیله القدر [خداوند عبادت در این ده روزه ذی الحجه را بیش ازاوقات دیگر دوست دارد، روزه هریک ازآنها برابر است با روزه یکسال وعبادت هرشب ازآنها برابراست با عبادت شب لیله القدر]”. به روایت ترمذی و ابن ماجه و بیهقی.
۱۵-تهنیت و تبریک عید مستحب است:
جبر بن نفیرگفت: یاران پیامبر صلی الله علیه و سلم چون درروزعید بهم می‌رسیدند، به یکدیگر می‌گفتند:” تقبل منا ومنک [خداوند از ما و از شما بپذیرد]”. حافظ گفته است: اسناد این روایت “حسن“ است.
۱۶ -تکبیرگفتن در روزهای عید:
تکبیرگفتن در روزهای عید فطر و عید قربان سنت است. درباره عید فطر خداوند فرموده:” ولتکملوا العده ولتکبروا الله على ما هداکم ولعلکم تشکرون [۴] [و تا اینکه شماره روزهای یک ماه را تکمیل‌کنید وبپاس اینکه خداوند شما را هدایت کرده است او را تکبیرگویید و باشدکه شما سپاسگزار او باشید]”. و درباره عید قربان خداوند می‌فرماید:” واذکروا الله فی أیام معدودات [۵]. در روزهای ایام التشریق ذکر خدا کنید“. و ” کذلک سخرها لکم لتکبروا الله على ما هداکم [۶] [و همچنین خداوند آنها را برایتان رام‌کرده است تا به پاس اینکه شما را هدایت‌کرده است او را تکبیرگویید]”. جمهور علما میگویند که ابتدای تکبیرگفتن در روز عید فطر از هنگام بیرون رفتن برای نماز است تا اینکه خطبه عید آغاز می‌شود و در این باره احادیث ضعیفی نقل شده است. اگرچه دراین باره، بطورصحیح ازابن عمرو دیگر اصحاب روایت موجود است، حاکـم گفته است: این سنت متداول اهل حدیث می‌باشد. مالک و احمد و اسحاق و ابوثور نیز چنین گفته‌اند. وگروهی گفته‌اند: تکبیر شب عید فطر از هنگام رویت هلال، تا وقت خروج مردم، برای نمازگاه و بیرون آمدن امام است.
وقت تکبیرگفتن درعید قربان ازصبح روزعرفه تا عصرایام التشریق است. ایام التشریق عبارت است از روزهای یازدهم و دوازدهم و سیزدهم ماه ذی‌الحجه. حافظ در “الفتح“ گفته است: هیچ حدیث صحیحی دراین باره از پیامبر صلی الله علیه و سلم به ثبوت نرسیده است. و صحیحیترین سخنی‌که در این باره نقل شده، سخنی است‌که از علی و ابن مسعود نقل شده است‌که‌گفته‌اند از صبح روز عرفه تا عصرآخر ایام “منی“ می‌باشد. ابن المنذر و دیگران آن را ذکرکرده‌اند. امام شافعی و احمد و ابو یوسف و محمد نیز بدین رای عمل‌کرده و مذهب عمر و ابن عباس است.
استحـاب تکبیر گفتن در ایام التشریق اختصاص به یک وقت معین ازآن روزها ندارد. بلکه در تمام اوقات این سه روز مستحب است. بخاری‌گفته است: عمر بن خطاب درخیمه خویش در”منی“ تکبیرمی‌گفت و اهل مسجد آن را می‌شنیدند و تکبیر می‌گفتند و اهل بازار نیزآن را تکرار می‌کردند و صدای تکبیر در سراسر “منی“ طنین می‌انداخت. ابن عمر دراین سه روز بعد از نمازهای فرض و در رختخواب و در خیمه‌اش و مجلس و بهنگام راه رفتن، تکبیرات را می‌گفت. و میمونه در روز قربانی تکبیر می‌گفت. و زنان پشت سر ابان بن عثمان و عمر بن عبدالعزیز در شبهای ایام الثشریق همراه با مردان درمسجد تکبیرمی‌گفتند. حافظ در“الفتح“ گفته است: از این اخبار برمی‌آید که دراین ایام بعد ازنمازهای فرض و دیگراوقات تکبیر گفته‌اند. ولی علماء با هـم اختلاف دارند: بعضی گفته‌اند: تکبیر بعد از نمازها می‌شود. و بعضی‌گفته‌اند تنها بعد ازنمازهای فرض‌گفته می‌شود. و بعضی گفته‌اند:
تکبیرگفتن اختصاص به مردان دارد نه زنان و برای جماعت است نه برای منفردین ر بعد از نمازهای فرض اداء است نه نمازهای فرض قضاء. برای مقیمین است نه برای مسافرین و برای ساکنان شهرهاست نه برای ساکنان روستاها.
از ظاهر سخن بخاری چنین برمی‌آیدکه برای همه آنها مستحب است و اخبارو آثاری که ذکرکرده است، سخن وی را تایید می‌کند. در باره الفاظ تکبیر میدان وسیع است ولی صحیحترین صورت تکبیر آنست که عبدالرزاق با سند صحیح ازسلمان روایت‌کرده است: الله أکبر، الله أکبر، الله أکبر کبیرا. و از عمربن خطاب و ابن مسعود چنین آمده است:
“الله أکبر الله أکبر لا إله إلا الله، و الله أکبر الله أکبر و لله الحمد”
—————————————–
منبع : قسمت “صلاه“ ازجلد اول کتاب شریف “فقه السنه“ مولف: سید سابق / مترجم: دکتر محمود ابراهیمی / نشر احسان
————————————
[۱] -حنفیه میگویند در رکعت اول سه بار تکبیر بعد از تکبیره الاحرام و پیش از قرائت، و در رکعت دوم سه بار بعد از قرائت تکبیرگفته می‌شود.
[۲] -امام شافعی و امام احمد میگویند: مستحب است در بین تکبیرات این کلمات را گفت: سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله والله اکبر. ابوحنیفه و مالک میگویند باید تکبیرات متوالی‌گفته شود نیازی به ذکر نیست.
[۳] -حج/۲۸٫
[۴] -بقره/۱۸۵٫
[۵] -بقره/۲۰۳٫
[۶] -حج/۳۷٫