اولویات زن مسلمان در خانه و دعوت

اولویات زن مسلمان در خانه و دعوت

بقلم : عبدالله حامد / ترجمه: ادریس قیصری

مقدمه:

از دیر باز بسیاری از زنان مسلمان دعوتگر  و عاملان در میدان دعوت برخواسته و فعالیت دینی داشته اند، و قضیه ی تنازع در بین «وظایف خانه»  و «دعوت» برای خواهر دعوتگر پیش آمد، تا جایی که تقصیر و تعدی در حقوق هر یک از زوجین به وجود آمد و این اشکالی است که زن و شوهر در بسیاری از اوقات از آن شکایت  دارند. برای رفع این مشکل در درجه ی اول به حسن فهم ودرک نیاز است  تاجایی که زن مسلمان بدون کوتاهی در تمامی محدوده ی فعالیت خود در خانه عمل کند، و در درجه ی دوم به فهم صحیح و فقهی هوشیارانه در زمینه ی دعوت نیازمندیم تا زن مسلمان کار دعوی خود را بدون هیچ خللی انجام دهد. در این باره ابن قیم رحمه الله فرموده اند:«صحت فهم نوری است که خداوند متعال آن را در قلب عبدی قرار می دهد که در بین صحیح و فاسد  و حق و باطل  و هدایت و گمراهی جدایی قائل است». این بحث به خاطر تبین وجه تنازع و تحدید اولویات در این باره بیان می شود.

قواعد عامه:

 قبل از هرچیز نیاز است که به بعضی از قواعد عامه ای که سلوک خواهر مسلمان را تحکم می بخشد اشاره ای داشته باشیم تا در این اشکالها واقع نشوند  ازجمله ی این قواعد عامه عبارتند از:

میانه روی:نباید هیچگونه افراط و تفریطی- در بین فکری  که مانع فعالیت زن  و مشارکت  زن در کار دعوت ، و بین فکری که  موافق فعالیت زن بدون قاعده و ضابطه- وجود داشته باشد.

توازن:بین تمامی حقوق و وظایف  مطلوب  و اعطای حق به صاحب حقش توازن ایجاد شود.

ترتیب اولویات:لازم است که زن مسلمان اولویات خود را مرتب سازد ، آنهم به شیوه ی شرعی  که خدا به آن راضی است. امام احمد از عبدالله بن ابی اوفی  روایت کرده که«لا تؤدی المرأه حق الله عزوجل  علیها حتی  تؤدی  حق زوجها علیها کله»

زن مسلمان تا حق زوجش را به تمامی ادا نکند. حق خداوند را به تمامی ادا نمی کند .

موازنه در بین مصلحت ها:زن هوشیار و با درک زنی است که مصلحت بزرگ را بر مصلحت کوچک مقدم دارد، و مصلحت جماعت را بر مصلحت فرد و مصلحت اکثریت را بر مصلحت اقلیت  و مصلحت دائمی را بر مصلحت مقطعی و مصلحت جوهری و اصلی را بر مصلحت صوری و حاشیه ای وغیره- که درفقه موازنات بیان شده- مقدم دارد.

اکنون حقوق متنازع علیها برای زن مسلمان و آنچه که انجام دادنش به شیوه ی کامل واجب است را –البته با وجود تحقق توازن  و مراعات ترتیب اولویات – مورد بررسی قرار می دهیم.

اول- حق دعوت الی الله:

خواهر مسلمانم ، خداوند متعال بشر را از نر و ماده ای خلق کرده  و هیچکدام بر دیگری برتری ندارند ، پس مرد و زن – در احکامی که دلیلی برای تخصیص آن به مردان وجود ندارد- مساویند، و از جمله این احکام دعوت الی الله  و امر به معروف و نهی  ازمنکر است، خداوند متعال فرموده است:« وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ»[توبه/۷۱]

مردان و زنان مؤمن ، برخی دوستان و یاوران برخی دیگرند . همدیگر را به کار نیک می‌خوانند و از کار بد باز می‌دارند.

و باز می فرماید:« فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لاَ أُضِیعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِّنکُم مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى بَعْضُکُم مِّن بَعْضٍ»[آل عمران/۱۹۵]

پس پروردگارشان دعای ایشان را پذیرفت و پاسخشان داد که من عمل هیچ کسی از شما را که به کار پرداخته باشد – خواه زن باشد یا مرد – ضائع نخواهم کرد . پاره‌ای از شما از پاره دیگر هستید ( و همگی همنوع و همجنس می‌باشید ) .

وپیامبر-صلی الله علیه وسلم- فرموده اند: «أنما النساء شقائق الرجال»    زنان همانند مردان هستند.

چرا که  برای تحقق خیر  و نشر فضیلت  و محاربه ی فساد مستدعی است  که زنان همپای مردان تلاش کنند. و مردان را کمک کنند  و پشتوانه ی مردان شوند تا به هدف واحد برسند، خداوند متعال از ما خواسته تا  برای ایجاد امتی خیر دعوت کنیم.« ‏ وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‏»[آل عمران/۱۰۴] ‏

باید از میان شما گروهی باشند که ( تربیت لازم را ببینند و قرآن و سنّت و احکام شریعت را بیاموزند و مردمان را ) دعوت به نیکی کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند ، و آنان خود رستگارند . ‏

امت اسلامی از همان دوران اولیه و در بدو نزول وحی بر پیامبر-صلی الله علیه وسلم-  و وقت نزول این آیه « إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً ‏»[مزمل /۵]

ما سخن ( پر مسؤولیّت و پر دردسر و لبریز از تکالیف و وظائف ) سنگینی را بر تو نازل خواهیم کرد ( که قرآن است ) .

از مردان و زنان تشکیل شده بود. و خداوند سیده خدیجه- رضی الله عنها- را به عنوان خیر معین در حمل بار این امانت سنگین و عمل برای نشر دین  و نصرت پیامبر – در وقتی که مردم وی را  دروغ می پنداشتند – برای پیامبر آماده کرد، تا آنچه که مردم از پیامبر منع می کردند به او ببخشد ، و در برابر اذیت و آزار کفار باعث تسلی خاطر پیامبر شود . و براستی در نتیجه بخشیدن به دعوت نقش بسیار مهمی را ایفا کرد  و اگر آگاهی ها و هوشیاریهای وی نبود شاید دعوت پیامبر-صلی الله علیه وسلم- به نتیجه ی مطلوب نمی رسید،  البته نه تنها خدیجه بلکه سایر امهات المومنین در دعوت الی الله نقش مهمی داشتند و آنان برای ما زنان الگو، و برای سایر زنان صحابه مرجعند.

و دعوت الی الله ما را از بیهوده صرف کردن وقت خود منع کرده  ، و «دعوت» شرف و نعمتی است که خداوند آن را به محبوبترین بندگانش بخشیده تا جایی که بندگان نیز آن را دوست دارند و حتی خارهای راه دعوت را گل می پندارند  و از قربانی کردن خود در راه  دعوت لذت می برند، و از بهترین و احسن اعمال است چنانچه خداوند متعال می فرماید:« ‏ وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحاً وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ ‏»[فصلت/۳۳] ‏ گفتار چه کسی بهتر از گفتار کسی است که مردمان را به سوی خدا می‌خواند و کارهای شایسته می‌کند و اعلام می‌دارد که من از زمره مسلمانان ( و منقادان اوامر یزدان ) هستم‌ ؟ ‏

و در مورد دعوت پیامبر-صلی الله علیه وسلم- مژده داده که: «لأن یهدی الله بک رجلا واحدا خیر لک  من الدنیا  و ما فیها»

 اینکه خداوند به وسیله ی شما یک نفر را هدایت دهد برای شما از دنیا و آنچه در دنیا است بهتر است.

دوم – حق خانه:

وقتی که خداوند عزوجل بر زن مسلمان واجب نموده که کار دعوی انجام دهد باید بداند که اولین میدان دعوت برای زن خانه است و بعد از آن می تواند در میدانهای دیگر دعوت حضور پیدا کند، پس زن در خانه ی شوهرش حافظ و نگهبان است  و در برابر زیردستانش مسؤل است « کلکم راع و کلکم مسؤل عن رعیته». موفقیت زن در توازن بین خواسته ها،  و هماهنگی کامل بدون افراط و تفریط در بین «خانه» و «دعوت» است ، چرا که وظایف دعوی  و مسؤلیات تربوی ای که در خانه  به زن مسلمان سپرده شده بسیار است. و برای زن مسلمان بهتر است که بداند وظیفه ی اساسی که بر عهده ی او می باشد انجام دادن کارِ «خانه» و ادای مسؤلیات و واجباتی است که در برابر فرزندانش و دعوت آنها و حسن تربیتشان علی الخصوص در این عصر که پر از فتنه و وسایل مفسده است. امروزه این امت چقدر نیازمند این اند که رسول خدا – صلی الله علیه وسلم – را الگو ، و قرآن را منهج ، و جهاد را دعوت، و مرگ در راه خدا را بزرگترین آرزوی خود قرار دهند.برای زنان مسلمان نمونه های بسیار از مادران شهید شده در فلسطین مانند ام احمد فرحات وجود دارد. که بارزترین نمونه در تضحیه و فداکردن و برگرداندن عزت به دل  مردم برای تغیر ذلت و انانیت  اند، و همچنین نمونه ی بارزی در تأثیر گذاری و شجاعت و جوانمردی اند که صفت ترس  ونوکری را ازفرزندان  خود کنده و دور انداخته اند.

سوم – حق شوهر:

چنانچه گفتیم  خداوند بر زن واجب کرده که در «دعوت» و «خانه» نقش داشته باشد ، همچنان نیز بر او حقوق شوهرش را واجب کرده است. بهترین مطلب در این باره وصیت « ام ایاس » در وقت عروسی دخترانش می باشد ، که وی را نصایح گرانبهایی کرد که در برگیرنده ی ارزشهای تالیه می باشد:

– خشوع در برابرشوهر همراه با قناعت.

– حسن سمع و طاعه.

– پیروی کردن از شوهرش.

– منتظر ماندن در وقت خوابیدن و غذا خوردن.

– نباید او را نافرمانی کند.

– نباید سرّ شوهرش را فاش کند.

– از مال و زندگی شوهرش به خوبی محافظت کند.

 – در مال شوهرش حسن تدبیر و در عیال شوهرش حسن تقدیرداشته باشد.

 بدان که مسولیت سنگینی در قبال شوهرت در نصیحت کردن  و همکاری با او در برّ و تقوی و صبر  در برابر دعوت کردنش داری ، چنانکه انبیا علیهم السلام در برابر اذیت قومشان صبرکردند.

چهارم- حق خود و روحش:

بدون شک که زن برگردن خود نیز حق و حقوقی دارد که باید آن را رعایت کند ، مانند تهذیب  و اصلاح و تزکیه ی خود ، و این خود نقطه نظر دعوت می باشد ، اولین قدم در دعوت اصلاح فرد است چنانچه پیشگام دعوت در «خمسینیات» فرموده اند« حکومت اسلامی را در درون خودتان به پا داری  تا بتوانی آن را در زمین پیاده کنی» اصلاح زن دعوتگر  رساترین و بلیغ ترین دعوتی است  که باید به آن توجه داشت  چرا  که وی می تواند با اخلاق  و رفتار  و التزام خود به اسلام، مردم را به اسلام دعوت کند اگر چه یک کلمه هم سخن نگوید. و همچنین او مثل زنده و وسیله ای است  که تعالیم اسلامی را ترجمه خواهد کرد تا دل جامعه  و محبت و اقتدایشان را نسبت به اسلام بیشتر کند. و این اولین قدمی است که  در راه عمل مثمر و تزکیه ی نفس  صورت می گیرد. و مادام زن مسلمان روح خود را از عبادات و طاعات و فضایل اعمال آکنده و پر نکند تأثیر وی بر روی دیگران ضعیف  خواهد بود؛ از قدیم گفته اند: کسی که خود چیزی ندارد نمی توند از آن ببخشد، و دلی که خود تاریک است نمی تواند روشنایی را به دل دیگران وارد کند.

پنجم- حقوق های دیگر:

که شامل تمام مسؤلیات دیگری می شود که به آن مکلف است ، ازجمله نیکی به پدر و مادر ، صله ی رحم، اهتمام به وظایف خود، کارهای روزمره، کارهای دانشگاه ، برحسب ترتیب تمام اینها – و حتی غیر اینها –  حقوقی هستند که واجب است آن را به نحو احسن انجام دهد.

صورت هایی غلط از اولویات:

در اینجا به بعضی از خلل هایی که در ترتیب اولویات  و عدم توازن بین حقوق نزد بعضی از زنان دعوتگر پیش آمده اشاره می کنیم.

۱-         زن بعد از ازدواج همت و عزیمت خود را از دست می دهد ،به شیوه ای که اصلا نسبت به دعوت هیچ گونه تلاشی انجام نمی دهد.

۲-         زنی که یک سال از شیردادن بچه اش  گذشته و بزرگ شده  ولی او هنوز – به بهانه ی بچه دار بودن – در خانه نشسته  و حق دعوت را اهمال نموده است.

۳-         زنی که در کارها و امور مربوط به خود ، خانه و شوهرش کوتاهی می کند به بهانه ی اینکه کار دعوی بسیار شده است.

۴-         زنی که در حقوق و وظایف مختلفی که نسبت به خود دارد به بهانه ی کار دعوی کوتاهی می کند.

۵-         زنی که به خاطر کار دعوی خانه و بچه هایش را در بیشتر ساعات روز و بیشتر روزهای هفته ترک می کند.

۶-         زنی که همسرش او را به خاطر دست کشیدن از کار دعوی ترک کند، زن نیز بگوید به خاطر ولایت و حقی  که دعوت برگردن ما زنان و مردان دارد –در آینده نه حالا- دست خواهم کشید، و در صورت پافشاری کردن شوهرش او را به طلاق تهدید کند .

۷-         زنی که می داند همسرش او را در کار دعوی محدود نمی کند و از او می خواهد  که از دعوت دست برندارد تا با هم اسلوبی نمونه برای حرکت باشند ، ولی زن کم کاری می کند و  از دعوت دست می کشد.

۸-         زنی که برای سفر خارج بدون محرم پافشاری می کند، و به جای اینکه به شوهر  و  فرزندانش برسد به خاطر بورس تحقیقاتی – و یادگیری علوم ثانوی غیر ضروری-  به مدت چند ماه شوهر و فرزندانش را ترک کند.

۹-         زنی که شوهرش به او بگوید که کار دعوی را بهتر است با هم انجام دهیم ولی زن با او همکاری نکند به شیوه ای که بگوید کار دعوی من نمونه است.

از کجا شروع کنیم:

بهترین کار این است که زن در بین تمامی حقوق توازن بر قرار کند به شیوه ای  که هیچ گونه اثری منفی در خانه و خانواده نداشته باشد، و ارزشها و موفقیت ها را به دست فراموشی نسپارد، و بهترین اولویات زن «شوهر» و «خانه» اش است، و خداوند چنانچه ما را به دعوت امر نموده به تحقق رساله ی هدایت دلها  و اصلاح نفس، و آبادانی خانه ها امر نموده است، پس چگونه باید به خاطر دعوت رابطه ی زناشویی را از هم پاشید، یا به خاطر اینکه خانه ای را آباد کنیم خانه ای دیگررا ویران کنیم.

بنابراین واجب است  که زن از ولی اش (زوج – پدر)برای  خارج شدن از منزل اجازه بگیرد، و با آنان هماهنگی کند، و وقت و مقدار ایاب و ذهاب را مراعات کند. و تا به خاطر عدم اجازه  و هماهنگی  دچار گناه نشود، چرا که مرد دارای قیومیت می باشد ، و وقتی که بدون اجازه خارج شود در برابر او مسؤل است ، و باید مسؤلیت های دیگری– برحسب ترتیبی –  که بر عهده دارد به دست فراموشی نسپارد، بهترین کار این است که زن کارهای روزانه و داخل خانه را بر اساس برنامه  تنظیم کند و اول آن را انجام دهد، و نباید کاری کند که تمامی تلاش و وقت خود را صرف کار در خانه کند بلکه باید  در بین کار «خانه» و کار «دعوی» توازن برقرار کند تا بتواند کار دعوی انجام دهد  و در وظایف خانه نیز کوتاهی نکند، و این کار نیز جز با برنامه صورت نمی گیرد. پس توازن در بین کار دعوت و خانه مطلوب است مگر در مواردی کم و غیر قابل تکرارآن هم با هماهنگی شوهر.

خانه نمونه ی کوچکی از جامعه است  که انسان باید در آن  تمرین کند  که  به هر صاحب حقی حق خود را عطا کند، هرکس در خانه اش موفق باشد در دعوتش نیز موفق است. و لازم است که زن وقتی که در کار دعوی مشغلت بسیاری دارد  کاری را انتخاب کند که تأثیر بیشتری دارد. ، تا بتواند بر استقرار خانه – مادام که با رغبت همسرش مواجه نمی شود- محافظت کند، چرا که بر زن واجب است که از فرزندانش پرستاری کند، و نمی تواند برای کار دعوی خارج شود مگر اینکه منزل را به خوبی منظم و استقرار بخشد و همسرش با خارج شدن وی موافقت کند، و همچنین بر او واجب است که وقت خود را دربین وظایفش تنظیم کند، و در بین ارتقاء خود از نظر ایمانی و تزکیه ی خود با عبادات، ترتیب اولویات را رعایت کند، و همچنین رعایت حال همسر و خانه اش و تربیت فرزندان را بکند، و با توجه به ظروف زمان با آنان ارتباط برقرار کند ، تا بتواند در بین رسالتش در خانه  و بین آنچه که خانواده اش را در جامعه ی خارجی احاطه کرده توازن برقرار کند، هنگامی که زن  مسلمان در خانه موفق باشد در خارج از خانه نیز موفق خواهد شد.

برادرم(شوهر زن دعوتگر):

هر سخنی که همسر زن دعوتگر در رابطه با دعوت  زنش می گوید و او را تشویق می کند و با او مشارکت می کند بی اجر و پاداش  نخواهد بود، و این مشارکت در کار دعوی فقط این نیست که از کارهای او صرف نظر کند ، بلکه باید با تمام توان  در بناء خانه ی مسلمان با او همکاری کند ، چرا که برای او جایز نیست که در حق خانواده  و خانه اش به نام دعوت کوتاهی کند، بسیاری از دعوتگران را دیده ایم  که به خاطر مردم خانه های خود را اهمال کرده اند و به خاطر تربیت فرزند دیگران در تربیت فرزندان خود کوتاهی می کنند، اولاد دیگران را اصلاح، و اولاد خود را افساد می کنند! و این منطقی فاسد و باطل است که هیچ کس آن را نمی پذیرد، پس بر مردان دعوتگر نیز واجب است که به خانواده ی خود اهتمام بخشند و زنانشان را بر ممارست در دعوت یاری کنند، و هیچ اشکالی ندارد که به خاطر تعامل، در کوتاهی همسر دعوتگرش گذشت و بخشندگی داشته باشد. و بدانید که با کمی تضحیه  و همکاری  خیری ماندگار و فراوان به امت تقدیم خواهی کرد ، شاید خداوند به خاطر موفقیت زن از گناهان ما درگذرد، و زنان  بیشتر تشویق و به موفقیت بیشتر دستیابد، و کار شان را از  سرگیرد و شأن و قدر شان بلند  و جوانان را هدایت و مردان و زنان و پیران را اصلاح کنند. و این کاری است که همگی دوستش داریم.

خواهر مسلمانم… هشدار

و این هشداری است که قبل از خاتمه آن را بیان می کنم، مواظب باش که کاری نکنی که همسرت احساس کند از وظایفت نسبت به او کوتاهی می کنی  و کاری می کنی که مدیریت و نظم خانه را بر هم می زنی  یا در کارهای منزل  و عائله کوتاهی می کنی ،مثلا در موعد آماده کردن غذا اهمال کنی، یا اینکه از وظایفی مانند تأمین لباس های تمیز و اتو شده که از حقوق خانواده است به خاطر کار دعوی کوتاهی کنی، و یا در وقت نیاز شوهرت او را تنها گذاری یا در وقت  خدمت کردن به مهمانان، و یا در آماده سازی فرزندان برای مدرسه و… کوتاهی کنی.

تمامی اینها بعضی از اسبابی هستند  که ممکن است همسر را به خاطر عمل دعوی به تنگنا آورد، لذا حکمت و تنظیم وقت در نزد زن دعوتگر  و شناخت اولویات برای کسی که این راه را بر گزیده -نزد همسری که هیچ گونه چشم پوشی ای در وقت کوتاهی زن ندارد- لازم است. پس ای زن دعوتگر بر  تو لازم است هنگامی که در کار دعوی دچار مشکلی شدی با او مشورت کنی چرا که او به منزله ی همکاری خواهدبود  و از کار تو چشم پوشی می کند، و نقشه های او را تجربه کن تا باور داشته باشد که تو نقشه های او را پیاده می کنی ، و از خارج شدن تو برای کار دعوی ترس نداشته باشد، و تشکر از وی- را به خاطر چشم پوشی از خارج شدن تو برای کار دعوت را- فراموش نکنی ، و بر این تأکید کن که او سبب پیشرفت تو و تکامل شخصیت تو بوده تا بیشتر احساس امنیت کند. و بر وظایف خانواده گی  -علی الخصوص در اولویاتی  که هیچ گونه عذری برای تو نخواهد گذاشت- محافظت کن.

خواهرم.. اینها  موازنه های سنگینی است  که در بین وظایف شخصی،  و حق زوج، و خواسته های خانه  و فرزندان،  و وظیفه ی دعوی، و حق شخصی در عبادت و علم  و کسب مهارتها درتمامی زمینه ها، هماهنگی ایجاد خواهد کرد. و میانه روی و نیت و محکم کاری را در حقوق و وظایف توزیع کن، و به خاطر ناتوانی و تنبلی و وهم  و حزن به خدا پناه ببر،  و با عزم راسخ و همت و اراده -انشاءالله – روشنی چشمت را در برپایی مسؤلیت های سنگین خانوادگی- بدون هیچ شکایت و نارضایتی و متنفر شدن و خستگی –  خواهی دید.