اخوان المسلمین حرکتی مدنی ، جهانی و الگوی مدرن
اخوان المسلمین حرکتی مدنی ، جهانی و الگوی مدرن
نویسنده: حسن قادری
دعوت اخوان المسلمین در سال ۱۹۲۸ م توسط امام حسن البناء در شهر اسماعیلیه‌ی مصر پایه‌گذاری شد. مؤسّس جماعت اخوان المسلمین در سال ۱۹۰۶ م در شهر محمودیه در اسکندریه متولد شد و تحصیلاتش را در مدرسه‌ی دارالعلوم قاهره به پایان رساند و به منظور آموزش ارزش‌های دینی به شهرهای مختلف مسافرت کرد و برای دعوت به قرآن و سنت نبوی از هیچ کوششی فروگذاری نکرد و در مدت چندین سال و در نتیجه‌ی تلاش خود و همفکرانش توانست هزاران دانشجو، کارگر، کشاورز و دیگر اصناف و طبقات مختلف جامعه، ندای دعوت وی را لبیک گفتند. سپس در شهر اسماعیلیه مستقر شد و مرکز جماعت اخوان المسلمین را با همکاری جمعی از برادران و همفکرانش در سال ۱۹۲۸ م تأسیس کرد. با شروع فعالیت اخوان در اسماعیلیه و شهرهای اطراف ایشان با سخنرانی و از طریق نشریات متعدد، دعوتش را آشکار کرد و به فعالیت در اطراف و اکناف پرداخت. طولی نکشید که در هر شهر و روستا، مرکزی برای دعوت اخوان تأسیس شد به طوری که کمتر کسی بود که صدای رسای دعوت اخوان را نشنیده باشد. دعوت او مختص مردان نبود، بلکه زنان نیز در این دعوت نقش بسزایی داشتند تا جایی که انجمن امهات المؤمنین در شهر اسماعیلیه از جمله‌ی انجمن‌های فعال و بانشاط در کار دعوت بود.
دفتر اخوان در سال ۱۹۳۲ م به قاهره منتقل شد و در این مدت دعوت اسلامی گسترش یافت به طوری که تعداد اعضای آن به بیش از نیم میلیون نفر رسید.
امام بناء دعوتش را بر مبنای قرآن و سنت با نگرشی عصری به آنان شروع و دعوت را با تربیت و پرورش افراد آغاز کرد. ایشان معتقد بودند که اصلاح ساختار جامعه جز با تربیت صحیح و اصولی فرد مسلمان، خانواده‌ی مسلمان و جامعه مسلمان امکانپذیر نمی‌باشد. او علاوه بر گسترش دعوت دینی در قاهره و شهرها و روستا‌های اطراف به تشکیل انجمن‌ها و مؤسسات خیریه و تربیتی اقدام نمود. سپس در راستای گسترش دعوت اسلامی به بعضی از سران دولتهای اسلامی و شخصیت‌های مستقل در خارج مصر پیام فرستاد و آنان را به ادای مسئولیت مهم و اجرای عدالت اجتماعی و اعطای حق آزادی بیان و رفع تبعیض در جامعه فراخواند تا جایی که در کمترین زمان دعوت اخوان در بیشتر کشورهای خاورمیانه گسترش یافت.
گسترش دعوت اخوان و کسب موفقیت‌های پی در پی در صحنه‌های سیاسی، اجتماعی، و دفاع از سرزمین‌های اشغالی و مقاومت دلیرانه در صحرای سینا موجب شعله‌ور شدن آتش کینه و حسادت استعمارگران و نوکران اجیرشده‌ی داخلی گردید. در نتیجه تاب تحمل گسترش دعوت اسلامی و شخصیت مؤثر و ارزشمند آنرا نداشتند. لذا در تاریخ ۱۹۴۹ امام حسن البناء رهبر جماعت اخوان المسلمین را در مقابل دفتر مرکزی جوانان قاهره ترور کردند و به ظاهر خود را از دست بزرگترین دشمن قرن راحت نمودند.
آن‌ها هرچند جماعت را از وجود شخصیتی فرزانه و کاریزما محروم کرده بودند، اما در حقیقت اشتباه می‌کردند و هیچگاه نمی‌توان با حذف فیزیکی رهبران، حرکت و جنبشی را متوقف کرد. بعد از این واقعه‌ی تلخ، مکتب ارشاد اخوان به اتفاق آرا، استاد حسن الهضیبی را به‌عنوان مرشد عام جماعت انتخاب کرد و جنبش مسیر خود را همچون گذشته ادامه داد.
امام بناء شخصیتی برجسته و استثنایی بود، تلاش و جدیت ایشان چنان تأثیری در روح و روان افراد خود گذاشت که تا امروز آثار پر فیض و برکت آن در میان اعضاء و هواداران جماعت اخوان المسلمین مشهود است.
علما، اندیشمندان، و صاحبنظران زیادی پیرامون شخصیت امام بناء اظهار نظر کرده‌اند که از آن جمله‌اند:
امام ابوالحسن ندوی از علمای برجسته‌ی هندوستان در رابطه با امام بناء می‌گویند: این شخصیت با دعوت، تربیت، جهاد و توانایی ویژه‌اش، مصر و جهان عرب و اسلام را غافلگیر کردند. خداوند به او توانایی و مواهبی بخشیده بود که در چشم بسیاری از روانشناسان، علمای اخلاق، مورخان و تحلیلگران متناقض می‌نمود. مواهبی همچون اندیشه‌ای فراگیر و روشن، درک عمیق از مسائل، عاطفه‌ای قوی، قلبی نورانی و فیاض، زبانی فصیح و بلیغ.
استاد محمد الغزالی:
همچنین استاد محمد الغزالی، ایشان را شخصیتی توانا، عالم و دانشمندی که با صداقت و صراحت لهجه‌ی خود توانست چندین میلیون نفر انسان را شیفته‌ی خود کند. او با صدای غرّای خود، توده‌های مردم را به سوی خدا فراخواند، و فوج فوج انسان‌ها را در دایره‌ی اسلام گرد آورد. قرآن بر زبان او طراوت و تازگی می‌یافت و میراث نبوت در خوی و طبع او متبلور می‌شد.
استاد بهی الخولی:
استاد بهی الخولی در رابطه با شخصیت امام بنا می‌گوید: حسن البناء تجسم اندیشه‌ای فراگیر و قوی بود، که به آمال و اغراض زودگذر نمی‌اندیشید، و دیدیم که در میان ما ساده و بی‌شائبه زندگی کرد.
امام بناء علاوه بر اینکه رهبری حزب و تربیت افراد را عهده دار بودند، هیچگاه از مسائل سیاسی دوری نمی‌کرد و به عنوان یک شخصیت فعال و تأثیرگذار در جریانات سیاسی حضوری فعال و بانشاط داشت. او با احزاب و جریانات سیاسی مصر بخاطر پیشبرد مقاصد دعوت اسلامی در ارتباط بود و به انتخابات، آزادی بیان و اندیشه، حکومت پارلمانی و تشکل‌های سیاسی اجتماعی در چارچوب قانون اعتقاد داشت. هم اکنون بعد از هشتاد سال فعالیت و تلاش فرهنگی اخوان المسلمین با ساقه و برگهای بدیع در بهار عربی خودنمایی می‌کند. امروز نقش برجسته‌ی جماعت اخوان المسلمین در جنبش‌های آزادیخواهانه خاورمیانه و (بهار عربی) در سقوط دیکتاتورهای مادام العمر بر کسی پوشیده نیست. دعوتی که خواهان اصلاح جامعه و حکومت و رشد و توسعه‌ی ممالک اسلامی بر مبنای عزت و کرامت انسانی است. خط مشی فکری و سیاسی اخوان المسلمین خواهان اجرای عدالت اجتماعی و احترام به آراء و نظرات مردم، به رسمیت شناختن آزادی‌های مدنی، اعتقاد به اجتهاد در دین بر مبنای واقعیت‌های موجود جامعه‌ی جهانی و تحول و تغییرات بر حسب شرایط مکانی و زمانی می‌باشد.
امروز اخوان توانسته است نه تنها به اجرای تئوری‌های مندرج در اساسنامه و مرامنامه‌ی خود جامه‌ی عمل بپوشاند، بلکه الگویی برای جنبش‌های مدنی در خاورمیانه ارائه دهد. حزبی که در مدت ۸۰ سال تلاش و مبارزه و تبیین مبانی دینی و به‌روز کردن باورهای سنتی در بخش متغیرات و تکیه بر ثوابت در اعتقادات در بطن جامعه مصر نفوذ کند. حزبی که هم اکنون به صورت یک تشکل مدنی و جهانی در صحنه‌ی بین‌المللی ظاهر شده است. تا جایی که حضور آن در صحنه‌ی انتخابات ۲۰۱۱ با تأسیس حزب آزادی و عدالت توانست ۴۷% از آراء مردم مصر را به تنهایی به‌دست آورد و با ائتلاف با حزب وفد ریاست پارلمان را با کسب ۳۹۹ رأی از مجموع ۴۹۸ رأی، به خود اختصاص دهد.
برخی از برنامه‌ی رقابت‌های انتخاباتی حزب آزادی و عدالت عبارتند از:
– در سیاست داخلی با برگزاری انتخابات آزاد و سالم و بدون هیچگونه اعمال نظر از طرف دولت و برگزیدن نمایندگان واقعی مردم و تشکیل مجلس ملی تأکید کردند.
– ارزشگذاری بر جایگاه دین در جامعه‌ی مصر و احترام به مرجعیت اسلام در قانونگذاری.
– از طرف حاکمان ظالم مصر مشکلات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی برای مردم به ارث رسیده است که لازم است به کمک همدیگر و با همکاری و مساعدت احزاب و گروه‌ها و نخبگان همه‌ی این موارد حل و فصل شود.
– مصر دارای منابع زیر زمینی فراوان، نیروی کارآمد و جوان، توانمندیهای بالقوه در زمینه‌ی کشاورزی، صنعت گردشگری و سیاحتی می‌باشد که لازم است از تمام موارد فوق‌الذکر برای رفع بیکاری و رونق اقتصادی کشور نهایت استفاده را بنمائیم.
– ما باید در طول یک برنامه‌ی مشخص و مدون حدود ۵ هزار شغل در کشور ایجاد کنیم تا بیکاری را ریشه‌کن نمائیم.
– آزادی بیان و اندیشه، تشکیل احزاب، اجتماعات و آزادی مطبوعات در کشور یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. لذا باید مطبوعاتی مستقل داشته باشیم تا بازتاب‌دهنده‌ی افکار عمومی و زبان گویای مردم باشد.
– صنعت چاپ و نشر باید گسترش یابد و مشکلات موجود بر سر راه آن برداشته شود. از قبیل سانسور، ممیزی و مشکلات مالی.
– دانشگاه الازهر بزرگترین مرکز دینی و فرهنگی ماست که لازم است مستقل باقی بماند و با انتخابات، رئیس آن از طرف خود اعضاء برگزیده شود. تخصیص اعتبارات مستقل و جداگانه برای این نهاد فرهنگی به منظور تربیت طلاب و دانشمندان ضروری است.
– هنر و سینما باید تقویت شود و متناسب با فرهنگ و هویت ما شکل بگیرد و قدرت تولید داشته باشد و با ساخت فیلم‌های آموزشی به جامعه و فرهنگ ما خدمت کند.
– رادیو و تلویزیون باید مستقل و زیر نظر یک شورا انجام وظیفه نماید.
– رابطه ما با مسیحیان مصر، باید بر اساس برادری و احترام متقابل و به رسمیت شناختن حق و حقوق آنان باشد تا بتوانند به راحتی و آرامش زندگی کنند و الگوی مناسبی برای رابطه‌ی اسلام و مسیحیت در مشرق زمین باشد.
در سیاست خارجی
– مصر باید با همسایگان و دولتهای اسلامی و غرب رابطه‌ای دوستانه برقرار نماید، بخصوص با کشورهایی که به نوعی بر ما تأثیرگذاری مثبتی دارند مانند ترکیه، مالزی، ایران، اندونزی، نیجریه و … .
– مصر حمایت خود را از دولت عراق و افغانستان تا زمانی که تمام سربازان خارجی از آن کشورها خارج شوند اعلام می‌دارد.
– مصر حمایت خود را از مردم مظلوم فلسطین که آواره شده‌اند و از سرزمین خود رانده شده‌اند اعلام می‌دارد.
حزب آزادی و عدالت تاکنون توانسته است در زمینه‌ی برگرداندن آرامش و تعامل بین اقشار مختلف مصر موفقیت‌های خوبی بدست آورد که همکاری با احزاب دیگر مانند حزب وسط، نور، وفد و … برای جلب رضایت عمومی و ایجاد وحدت و تفاهم بین اقشار مختلف در مصر از جمله‌ی آن‌هاست.
نشست با دانشگاه الازهر، دولت انتقالی، ارتش و نیروهای نظامی و امنیتی به اتفاق نماینده‌ی احزاب فعال و اقناع این تشکل‌ها برای کسب مصلحتی بزرگتر از گرایش‌های حزبی و جناحی که همانا رسیدن به موفقیت نهایی و ایجاد رفاه و آسایش مردم مصر و تأسیس حکومتی دموکراتیک با مرجعیت اسلامی و با شرکت همه‌ی گروه‌ها و احزاب و تدوین قانون اساسی جدید مصر می‌باشد، صورت گرفته است، در حقیقت می‌توان گفت موفقیت اخوان در انتخابات مصر پایان کار نیست، بلکه مقدمه‌ای است برای رسیدن به افق‌های روشن در آینده‌ای نزدیک.
پذیرفتن مسئولیت کشوری با انتظارات و مطالبات انباشته‌شده و فزاینده‌ی بعد از چندین دهه حکومت نااهلان کاری بس دشوار و طاقت‌فرساست. امروز نگاه مردم مصر و سایر دول عربی که موفق به حذف دیکتاتوری در کشورشان شده‌اند، متوجه عملکرد و فعالیت و تلاش اسلامگرایان به‌ویژه اخوان المسلمین در جهت اجرای عدالت اجتماعی می‌باشد. توقعی که تنها خدماتی صادقانه جوابگوی اعتماد اقشار مختلف مردم خواهد بود. اعتمادی که حاصل:
– عقیده‌ای صحیح و تفکری اعتدالی و برداشتی میانه‌روانه از دین می‌باشد.
– سابقه‌ی مبارزات سیاسی- اجتماعی هدفمند، مقاومت و استقامت در مقابل فشارهای هیئت حاکمه از تعذیب، زندان‌های طولانی مدت، اعدام بهترین اعضای جماعت از جمله عبدالقادر عوده، سید قطب، استاد عشماوی و چند تن دیگر و تبعید امثال محمد قطب، دکتر یوسف قرضاوی، محمد الغزالی، و دهها شخصیت دیگر از اعضاء.
– خدمت‌رسانی به اقشار کم‌درآمد و محروم جامعه از طریق انجمن‌ها و مؤسسات مالی – علمی و آموزشی.
– تفسیر معقول و منطقی از جهانی‌شدن و تعامل دموکراتیک با سایر احزاب و … و ارائه‌ی برنامه و خط مشی شفاف و روشن خود در رسانه‌های بین‌المللی بود.
– عدم گرایش به افراط‌گرایی با جود مشکلات سیاسی عدیده‌ای که در طول مبارزات چندین دهه در مسیر دعوت بر آن‌ها تحمیل شد.
«وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَهِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (توبه: ۱۰۵)
بگو عمل کنید، که خدا و رسول او و مؤمنان کار شما را خواهند دید، و در آخرت به سوی خدا برگردانده می‌شوید که آگاه از پنهان و آشکار است و شما را بدانچه می‌کردید، مطلع می‌سازد.
استقبال و اعتماد مردم به اسلامگراها در مصر، تونس، لیبی و مراکش و سایر کشورهای خاورمیانه مسئولیت این احزاب و گروه‌ها را سنگین‌تر خواهد کرد.
هرچند این احزاب در کشورهای خاورمیانه با عنوان‌های مختلف مانند النهضه در تونس، العمل الإسلامی در اردن، عدالت و توسعه در ترکیه، جماعت اسلامی در پاکستان، آزادی و عدالت در مصر و عدالت و توسعه در مغرب نامیده می‌شوند؛ اما ریشه و منشأ همه‌ی آن‌ها از اخوان المسلمین می‌باشد که توانسته است دعوت خود را به نقاط مختلف جهان برساند. هم اکنون آروزی مردم مسلمان و همه‌ی آزادیخواهان و دگراندیشان، پیروزی و موفقیت دولتهای جدید در خاورمیانه و رسیدن آن‌ها به نتایج مطلوب و مقبول خود یعنی رسیدن به دولتی مدنی با مرجعیت اسلامی می‌باشد.
منابع:
-۱ امام حسن البناء، مجموعه رسایل امام حسن البنا؛ ترجمه‌ی مصطفی اربابی، تهران، نشر احسان.
۲- دکتر عبدالحلیم محمود، وسائل الترییه للإخوان المسلمین؛ نشر الوفاء.
۳- مجله‌ی مهرنامه، ش ۱۸.
۴- البرنامج الإنتخاباتی لحزب الحرّیه والعداله، الانتخابات البرلمانیه ۲۰۱۱.
برگرفته از اصلاح وب
با با چقد موفقید !!!!!
افرین!!
افرین!!