قربانی ابراهیم ، اسماعیل شما چیست؟

قربانی ابراهیم ، اسماعیل شما چیست؟

تهیه و تنظیم : عارف شهدادی

از آنجائیکه لازم است قربانی حج را یکبار هم که شده در زندگی مان انجام دهیم.  باید از خودمان بپرسیم که قربانی رمز و سمبل چه چیزی است ؟ قربانی یعنی تجربه ابراهیم به عنوان انسان آزاده و مسلمان خالص و شخصیت مستقل و اسوه کامل تاریخ،

•           ابراهیم خیلی چیزها را در زندگی خود قربانی کرد. از جمله پدر ، مردم زمانه ، جان خودش ، خانه و زندگی ، محیط خوب. اما رکورد قربانی آن قربانی فرزند بود که داستان آن در سوره صافات آمده است.

‏فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَى فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ‏‏ فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِینِ‏ وَنَادَیْنَاهُ أَنْ یَا إِبْرَاهِیمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ‏ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِینُ‏ وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ‏

•           ظاهر داستان قربانی برای نامحرمان ثقیل الهضم است. چرا که اساسا کشتن فرزند کاری غیر اخلاقی است. دینی که ادعای تکریم اخلاق دارد چگونه می تواند کشتن فرزند را فریضه بداند.  عوام مذهبی هم غالبا یک درک مکانیکی از این داستان دارند. و آن اینکه باید تسلیم خدا بود. تسلیم جزئی از این داستان است اما همه داستان نیست . اما این داستان برای اهل راز نکات لطیفتری در ارتباط با خود شناسی دارد. داستان را دنبال می کنیم و همینطور که داستان نقل می شود خودمان را جای ابراهیم قرار دهیم.

•           شروع داستان :

•           ابراهیم مجاهدی است که عمری را در مبارزه نمرود و جهل مردم خودش و تعصب متولیان بت پرستی و خرافات سپری کرده است. آن رسول خدا حالا پیرمردی شده و عمری هم از آن گذشته ، هم خودش پیر و هم همسرش نازااست . رسول هست اما انسان و علاقمند به داشتن یک فرزند هم هست.  آرزوی فرزند دارد اما امیدی برایش نمانده و در حالت اضطرار خداوند را می خواند: ‏رَبِّ هَبْ لِی مِنَ الصَّالِحِینَ‏.  خوب به این عبارات باید توجه کرد ، الفاظ بسیار کلیدی و حساس اند ، تصادفا انتخاب نشده اند. ابراهیم طلب فرزند می کند اما نه هر فرزندی ، از شایستگان ، از صالحین فرزندی بده.  فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِیمٍ : ما به او بشارت آمدن یک پسر بردبار دادیم. غُلَامٍ حَلِیمٍ ، نه هر پسری ، او از خدا بچه شایسته خواسته بود.

یکی از نشانه صلحا ، بردباری آنهاست.و خداوند اسماعیل را به او می دهد. اما حالا اسماعیل برای او فقط یک پسر نیست ، پایان یک عمر انتظار است. میوه شیرین یک زندگی پراز فراز و نشیب است. باید توجه کرد که در این لحظات اسماعیل تنها پسر آن پیرمرد است. قصه ابراهیم نیست ، قصه من و شما وهر انسانیست که یک عمر در انتظار چیزی بوده و حالا پیدا کرده و دارد از آن لذت می برد. حالا ابراهیم با لذت داشتن اسماعیل دارد روزگار را می گذراند.

 ابراهیم دیگه یواش یواش به اسماعیل خو گرفته ، عادت کرده اما او باید بداند که دلبستگی ، وابستگی بدنبالش خواهد بود. در حقیقت حالا دیگه همه امیدهای ابراهیم در اسماعیل خلاصه شده و در این دوران خوشی خداوند ماموریتی بردوش ابراهیم می گذارد که تصورش هم غیر ممکن است.  ابراهیم رویای صادقی دارد که از او خواسته می شود که دلبسته خود را ذبح کند. باز به خودمان برگردیم ، یک عمر چیزی را طلب می کنیم ، آن چیز به ما داده می شود، به آن وابسته می شویم حالا آن خداوندی که حکیم بوده و به ما داده از ما می خواهد که آنچیزی که دلبسته اش شدیم ذبحش کنیم.

 خدای رحمان که دعای پیرمرد را اجابت کرد و در دوران کهولت یک فرزند به او می دهد حالا از او می خواهد که با دستان خودش کارد بردارد و بر حلقوم فرزند بگذارد و فرزند را بکشد. این از آن لحظه هائی است که آدم می خواهد بمیرد و نباشد تا ببیند. چه وحشتی آن لحظه ابراهیم را فرا گرفته که این ماموریت بر دوش او گذاشته می شود ، آن مبارز میدان نبرد با نمرود ، آن قهرمان پیروز میدانهای بزرگ حالا ضعیف و آشفته است. ابراهیم حالا باید انتخاب کند ، بین فرمان خداوند و غریزه طبیعی انسانی پدری ، بین آنچه حق می خواند و آنچه دل می خواهد. و در درون ابراهیم یک نبردی برپاست، نبردی بین حکم خداوند و تمنای دل و خداوند به نظاره ایستاده که ابراهیم کدام ندا را پاسخ خواهد داد. ندای خداوند را یا ندای غریزه را ، پدری را یا پیامبری را ، اسماعیل را یا خدا را . حقیقتا اگر خداوند از ابراهیم مرگ خودش را خواسته بود برای او خیلی آسانتر بود. قصه ابراهیم نیست ، قصه خود ماست.

 ای کاش خداوند از ابراهیم خواسته بود به میدان کارزار با نمرود برود با اطمینان از اینکه خواهد مرد. برای او ساده تر است. ای کاش ذبح ابراهیم بود بدست اسماعیل یعنی این پسری که از ما خواسته بودی حالا تو را قربانی می کند. اما بازیگری حق را ببینید. ابراهیم در مقام رسالت به اوج رسیده و شاید همین در صدر نشستن به او پندار باطل روئین تنی داده ، پندار باطل ایمن بودن از دسترس شیطان را داده .  اما شیطان می داند که هنوز در ابراهیم روزنه ای هست که از طریق همین روزنه می تواند به درون ابراهیم نفوذ کند. از همان نقطه ضعف می تواند بر ابراهیم تیر مهلک پرتاب کند. چرا که انسان موحد در تجارب عینی باید دریابد که شیطان از همان جائی که او چشم به جهان دوخته کورش خواهد کرد. و همیشه شیطان از همان بندی که او به دنیا بند است هلاکش می کند. برای ابراهیم آن روزنه ، آن بند و آن رشته تعلق به دنیا، اسماعیل بود .

 اسماعیل تنها تعلق و وابستگی اوست. اما بند بهرحال بند است. ابراهیم در رسالت به نقطه اوج رسیده اما بندگی اش هنوز کامل نیست. هنوز آزاد مطلق نشده . با بند اسماعیل هنوز بند است.  بهرحال از غیب ندا می رسد که اسماعیلت را بکش ، با دستهای خویش او را بکش ، میوه دلت را ، پاره جگرت را ، نورچشمت را ، ثمره عمرت را ، همه پیوندت را ، بهانه بودنت را ، تمامی آنچه را که تو را به زندگی بسته است ، معنی بودنت را و معنای زیستنت را ، اسماعیلت را به خاک بنشان و شاهرگش را قطع کن. اینجا همان دوراهی است که مردان و زنان طی طریق سرانجام به آن می رسند. تمام وجود ابراهیم در این لحظه دارد فریاد می زند اسماعیل در حالیکه حق فریاد می زند ذبح. و حالا ابراهیم باید انتخاب کند. دیگر وقت آن رسیده باید فرمان حق را با اسماعیل در میان بگذارد. فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَى فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى. فرزندم تو در این حکم چه می بینی؟ وقتی ابراهیم طلب فرزند کرد ، فرزند صالح خواست و خداوند هم به او بشارت غلام حلیم داد.  چه خواسته نیکوئی و چه فرزند بردباری . پاسخی که اسماعیل به ابراهیم می دهد. نشان از این است که ابراهیم حاجت روا است.  قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ . پدرجان در انجام فرمان حق تردید مکن و تسلیم باش. چه کسی دارد به چه کسی درس مسلمانی می دهد. اسماعیل به ابراهیم نبی. خواهی دید که به خواست خداوند از بردباران خواهم بود. فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِینِ‏ آنگاه چون هردو به این کار گردن نهادند.  ابراهیم ، اسماعیل را به قربانگاه می برد و او را می خواباند و کارد را بر میدارد و بر گلوی فرزند خودش می گذارد و همه امیدش این است که با یکبار کارد کشیدن این قصه تمام شود. اما این آخر داستان نیست باز هم خدای حکیم ، در صورت رحمان بر ابراهیم ظاهر می شود.  گوسفندی در می رسد و پیامی هم از آسمان که :

•           ‏وَنَادَیْنَاهُ أَنْ یَا إِبْرَاهِیمُ ‏‏قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ‏ ‏إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِینُ‏ ‏وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ‏

•           ندایش دادیم که ابراهیم رویایت را به حقیقت باور داشتی ، ما بدین سان نیکوکاران را پاداش می دهیم. بی گمان این آزمونی آشکار است. ابراهیم از آزمون اخلاص سربلند بیرون آمد و از آخرین بند و تعلق واپسینش گذشت و به توحید خالص رسید. خدا از آغاز نمی خواست که اسماعیل ذبح شود، می خواست که ابراهیم ذبح کننده اسماعیل شود و شد و چه دلاور مردانه هم شد. دیگر قتل اسماعیل بیهوده است. و اینچنین است حکمت خداوند حکیم و مهربان دوستدار انسان ، که ابراهیم را تا قله بلند قربانی کردن اسماعیلش بالا می برد بی آنکه اسماعیل را قربانی کند. و اسماعیل را به مقام ذبح عظیم خداوند ارتقاء می دهد بی آنکه بر او گزندی رسد.

•           داستان کمال انسانیت است . آزادی از بند غریزه است. رهائی از حصار تنگ خود خواهی است. و صعود روح و معراج عشق و اقتدار معجزه آسای اراده بشری است. و نجات از هر بندی و پیوندی که تو را اسیر و عاجز می کند. برای ابراهیم ، اسماعیل پسرش بود اما هرکدام از ما باید بدانیم که اسماعیلمان کیست ؟ بخشی از جهاد اکبر تشخیص دادن همین اسماعیل است.  اسماعیل همسر ماست ، شغل ماست ، شهوت ماست ، شهرت ماست ، موقعیت ماست ، مقام ماست ، هنر ماست ، علم ماست ، مقدس مابی ماست ، اینها همه می توانند اسماعیل باشند. رسیدن به مقام اخلاص یعنی گذشتن از آن بندی که ما را به این دنیا وابسته کرده . هر کس فقط خودش و خداوند می داند که اسماعیلش چیست ؟ و کیست ؟ هیچ کس دیگری نمی داند.

•             با خودمان که خلوت کنیم می توانیم دریابیم که اسماعیل ما چیست. و از خودمان بپرسیم که امروز بعد از گذشت ۴۰ قرن ما چقدر قربانی می کنیم؟