، آثار و نتایج جماعت تبلیغ روش کار
، آثار و نتایج جماعت تبلیغ روش کار
آثار و نتایج خوب و فرا گیری که از این نهضت در داخل هندوستان و در کل جهان از جمله قاره های اروپا و آمریکا به وجود آمد بسیاری از علمای بزرگ و متفکر جهان اسلام را خرسند نموده و باعث شد که با اعجاب و شگفتی خاصی از این نهضت یاد کنند ؛از جمله شیخ صالح بن علی الشویمان پژوهشگر عرب که اظهاراتی علیه جماعت تبلیغ شنیده بود شخصاًدر یک اجتکاع جماعت تبلیغ حضور پیدا می کند و خلاصه ی مشاهدات خود را چنین توصیف می کند :
«چه تصویر گویا و زیبا از زندگی صحابه و تابعین و تبع تابعین رضی الله عنهم در بابر دیدگانت به نمایش می گذارند !همه اش جهد ،علم ذکر ،گفتار زیبا اعمال نیکو ،فعالیت های شگفت انگیز اسلامی ،چهره های درخشان از علم و ایمان …روی هم رفته در تطبیق علمی کتاب الله و سنت رسول الله صلی الله علیه و سلم ؛چه زندگی پاک و مبارکی !
شیخ عبدالمجید زندانی که یکی از نویسندگان جهان عرب است پس از برسی و مشاهده چنین می گوید :اینها «اهل دعوت و تبلیغ »اهل آسمان اند که روی زمین راه می روند
علامه ابوبکر الجزایری که یکی از دانشمندان و نویسندگان مشهور است کتابی در رابطه با جماعت تبلیغ تألیف نموده که چند جمله از آن درج می گردد :
«آثار جماعت تبلیغ در کشورهای مصر ،اردن ، سوریه ،لبنان و یمن هویدا است چه بسا منحرفانی که به راه راست هدایت شدند و چه بسا افراد غافل و بی پروای که به حقیقت رسیدند و چه بسا کسانی که از دین الله اعراض داشتند و به طرف الله رجوع کردند »
سید سلیمان ندوی در مقدمه ای که بر کتاب نهضت دعوت و تبلیغ و «زندگی نامه مولانا الیاس »می نویسد اصول هفتگانه ای را تحت عنوان «اصول دعوت انبیاء»بر می شمارد و در پایان در مورد جماعت تبلیغ چنین می گوید :«با توجه به نکات مزبور در مورد اصول دعوت و تبلیغ می توان گفت :
اتخاذ روش مذکور جماعت تبلیغ بسیار نزدیک تر به روش عهد اول اسلام است »
وقتی از مولانا ابو الحسن ندوی رحمه الله سؤال می کنند :از چه کسانی در مسیر دعوت متأثر شده است ؟چنین می فرماید :کسی که بیش از همه در من تأثیر گذاشت مولانا محمد الیاس پدر مولانا محمد یوسف مؤلف کتاب حیاه الصحابه بود ؛
این مرد از جانب الله مأمور بود البته نه از طریق وحی و رسالت بلکه بدین معنی که خداوند او را برای ادامه ی دعوت انبیاءانتخاب نمود ایشان دعوتی فراگیر برای ارتباط مستقیم با همه ی تودها آغاز کرد این دعوت نه تنها در هند بلکه به کل قاره ی آسیا و سرانجام به اروپا و آمریکا راه یافت و همچنان در حال کار و پیش روی است و از میان همه ی حرکت ها بیشترین تأثیر و نتیجه را به بار آورده است .
مختصری از روش کار جماعت :
کار جماعت به صورت گروهی و عمومی انجام می گیرد ،که در مساجد از عموم مردم می خواهند برای احیاءدین در زندگی خود و زندگی تمام انسانها اوقاتی را اختصاص دهند . افرادی که آماده می شوند و به جاهای دور و نزدیک فرستاده می شوند .این افراد بیشتر در مساجد و احیاناًدر منازل و هتل ها اقامت می گزینند در آنجا از یک طرف با برگزاری مذاکرات ایمانی و قرآنی و خواندن و گوش دادن به احادیث و واقعات صحابه به اصلاح و تربیت خویش می پردازند و از طرفی در اوقات دیگربه ملاقات اقشار مختلف مردم در کوچه ها و بازار ها و در صورت وجود راهنما به منازل می روند .
در صحبت هایشان به طور اجمال به طرف دین و تقویت ایمان و عمل دعوت می کنند و بیشتر در مورد کلمه ی لا اله الله محمد رسول الله صحبت می کنند یعنی در مورد یگانگی و عظمت خداوند و اینکه کامیابی و سعادت دنیا و آخرت در طریقه و روش زندگی رسول الله«ص»و تأکید می کنند که اگر یقین به این دو مطلب حاصل شود عمل به دین آسان می شود و دین از رسم و عادت به حقیقت تبدیل می گردد .
از مسائل و فروعات دین و همچنین از مسائل اختلافی کمتر بحث می کنند و بیشتر فضایل اعمال دینی را بیان می نمایند و احادیثی که در باره ی فضیلت هر عمل آمده است به صورت گروهی می خوانند از جمله :فضایل ایمان ،نماز و علم و ذکر و تلاوت قرآن و و اخلاق خوب و خدمت و ایثار .
مساجد را محور و مرکز کار قرار می دهند و می کوشند در هر مسجد اعمالی احیا شود که در مسجد نبوی در عهد رسالت انجام می گرفت از جمله :
گفت و شنود های ایمانی و قرآنی ،تعلیم و تعلم ،عبادت به صورت عملی و اخلاق نبوی ؛و سعی دارند از طریق مساجد همه ی این اعمال در تک تک خانه ها نیز برگزار گردد .چون معتقدند که صحابه کرام در همچنین محیطی تربیت شدند و همین اعمال هستند که در هر زمان و مکان انسانها را تربیت کنند و در زندگی ها انقلاب ایجاد کنند.
مولانا الیا س می فرمایند : ما کار دعوت را به این شکل که جماعت های برای تبلیغ دین حرکت کنند ترک کرده ایم در صورتی که همین چیز اصلی اساسی بوده است .رسول «ص»شخصاً برای تبلیغ دین به این سو و آن سو می رفت و هر کس دست بیعت با آن حضرت «ص» می داد او نیز مجنون وار حرکت می کرد .
در حالی که در مکه تعداد مسلمانان انگشت شمار بود اما هر فردی بعد از مسلمان شدن برای عرضه نمودن حق اقدام می کرد .زندگی مدینه اجتماعی و متمدن بود آن حضرت بعد از ورود به مدینه گروههای تشکیل داده و به چهار گوشه اعزام می نمود رفته رفته این گروهها رنگ عسکریت به خود گرفت …
به هر حال جهد و نقل و حرکت برای دین اساس و بنیاد کار بود وقتی اساس متزلزل شد و آن وقت خلافت راشده به پایان رسید .
شایان ذکر است که روشی که در نهضت دعوت و تبلیغ اتخاذ شده که هم ساده و هم قابل تطبیق و عمل در همه ی جوامع و مناطق است بنا بر این طبیعی است که در این روش به امور تخصصی و تفصیلی کمتر پرداخته می شود و بیشترین نیرو صرف امور بسیار ضروری و. همگانی می شود و کارهای بعدی و تکمیلی به عهده ی علمای هر منطقه یا دیگر برنامه های فرهنگی و آموزشی گذاشته می شود .
مولانا ندوی در همین خصوص در کتاب نهضت دعوت و تبلیغ چنین می نگارد :
مولانا الیا س رحمه الله علیه با فهم این مطلب که ایمان و اعتقاد به اصول دین به منزله ی زمین است که می توان بر آن باغها و عمارت های دین را بنا کرد و با توجه به این که طلب دین و قدر دانی آن به منزله ی سرمایه ی اصلی است که تمام شکوفای ها به آن بستگی دارد کلیه ی توجهات خود را از کارهای فرعی و تکمیلی منصرف کرده بر این کار اساسی و اصلی متمرکز ساخت قابل ذکر اسن ایشان در مورد مفید بودن و حقانیت بقیه ی شعبه ها و فعالیت های دینی کوچکترین تردیدی نداشت بلکه پیوسته برای خادمان آن شعبه ها بسیار ارزش و احترام قایل بود .
به نظر مولانا الیا س روش درست کار این بود که با توجه به اوظاع کنونی نباید مستقیماًبعضی از منکرات موجود را مورد تعرض قرار داد بلکه به جای آن درک و شعور ایمانی و احساس دینی را باید بیدار کرد و به تکثیر و ترویج معروفات مشغول شد .مولانا رحمه الله صرفاًبه اصلاحات جزئی و موضو عی قایل نبود .
دعوت قبل از سیاست از نظر مولانا محمد الیا س رحمه الله
مولانا الیاس کوشش و جدیت برای ایمان و اصول دین و تبلیغ و دعوت به سوی آن را از تمام کارها مقدم می دانست و معتقد بود که بعد از این مرحله استعداد عمل به دین به وجود آمده و اطاعت از احکام دین و شریعت سهل و آسان می گردد هر گاه در مرحله ی دعوت دین موفقیت حاصل شود و در این زمینه کوشش و جدیت نهای مبذول گردد بعد از استحکام این مرحله صلاحیت و استعداد سیاست به وجود خواهد آمد .
در یکی از نامه های خویش به یکی از دوستان خویش چنین می نویسد :
الفبای تبلیغ عبادات هستند .بدون تکمیل عبادات هرگز معاشرت و معاملات اسلامی انجام نخواهد شد برنامه ی مصلحین باید این باشد که نخست برای اشاعه و گسترش عبادات و تکمیل آن تلاش نهای را مبذول دارند بعد به وسیله ی اصلاح معاملات و معاشرت و تزکیه ی اخلاق وارد مرحله ی سیاسی شوند .
شایان ذکر است که هر سیاستی که پایه ی آن بر دعوت استوار نباشد ساختمان آن متزلزل و ناپایدار است منظور از دعوت این است که مردم به وسیله ی بیان فضایل و منافع دین به سوی دین تشویق و ترغیب گردند .
در این خصوص مولانا دارای یک نظریه ی مستقل بود .به عبارت دیگر خلاصه ی تاریخ اسلام در ذهن وی این بود که قرنها می گذرد که صلاحیت نیروی سیاست از این امت سلب گشته است .اکنون باید مدت های مدیدی با صبر و شکیبای کامل بر طبق اصول دعوت کوشش و جدیت شود تا این که در مسلمانان قابلیت نظم و اطاعت و استعداد عمل بر ضوابط و قوانین علی رغم خواهشهای نفس به وجود آید .
برای مقدار اندکی از سیاست مقدار زیادی از دعوت لازم است به هر اندازه که دعوت دچار ضعف شود یا به هر اندازه در این مرحله از تعجیل و تسریع کار گرفته شود به همان مقدار سیاست دارای ضعف و نا پختگی خواهد شد .یا این که سیاست اصلاًبه وجود نخواهد آمد و یا این که در صورت به وجود آمدن ساختمان آن به زودی متزلزل خواهد شد .
مولانا ابو الحسن می گوید :واقعیت نیز همین است زیرا نظم و نیروی خلافت راشده و سازماندهی منظم آن و اطاعت بی نظیر مردم در آن زمان نتیجه ی همان دعوت طولانی و منظمی بود که از نخستین سال نبوت آغاز شد و تا پایان خلافت راشده ادامه داشت اما ضعف بعدی و سقوط اجتماعی نتیجه ی تغافل از دعوت بود .مولانا الیاس اغلب جمله ی حضرت حسن بن علی رضی الله عنه را که به حضرت حسین بن علی رضی الله عنه وصیت کرده بود تکرار می کرد که «از حالا به بعد کار این امت از طریق دعوت پیش خواهد رفت »
به نظر مولانا عامل کلیه ی اختلافات ،فساد ها و پراکندگی ها این بود که سیاست بر دعوت مقدم شده و کار دین به روش سیاست و سازماندهی غربی انجام داده می شود .
برنامه ی جداگانه برای علما
مولانا می خواست که برنامه تبلیغ چنان جامع و کامل باشد که افراد هر سطحی بتوانند برای تربیت و ترقی دینی و عملی خود در آن شرکت نمایند .
در یک نامه می نویسد :«نیاز به این وجود دارد که برنامه ای مشتمل بر ادبیات عرب ،کلام صحابه ،اعتصام با الکتاب و السنه …برای اهل علم ترتیب داده شود …نیاز به چنین برنامه ای بسیار شدید است این نهضت بدون چنین برنامه ای به خطر ضربه ی علمی و ناکامی جبران ناپذیری مواجه خواهد شد »
مولانا ابو الحسن ندوی با توجه به مجموع گفته های مولانا الیاس و راهکارهای دقیق و حکیمانه ای که ایشان ارائه کرده است چنین استنباط می کند :
«در واقع این نظام دعوت و تبلیغ بسیار قابل توسعه و و تنظیم پذیر است و می تواند به موازات زمان پیش رود و با حرکت ها و دعوت های بی دینی مقابله نماید و در عین حال برای عوام الناس بسیار مؤثر است .
اکنون نیاز به این احساس می شود که کسانی که خداوند آنها را به نعمت علم دین و و خلوص نیت و عقل و فهم مشرف نموده و در عین حال از نیاز های زمان هم بی خبر نیستند به طرح و روش مولانا محمد الیاس توجه کرده با جوشش عمل و نیرو سازماندهی و سلیقه ی خدادادی و مراعات اصول و ارتباط با الله آن را ترقی و پیشرفت دهند »
مولانا ندوی در ادامه می افزاید «اما این کار به قدری بزرگ و گسترده است که برای انجام آن چند نفر یا چند جماعت کافی نیست بلکه باید عموم مسلمانان در این زمینه تلاش و جدیت نمایند .به قول مولانا الیاس اگر صدها هزار نفر برای هدایت میلیون ها نفر قیام نکنند چگونه کار پیشرفت خواهد کرد ؟او معتقد بود که برای انجام این کار در تمام جهان باید یک حرکت عمومی و جنبشی همیشگی صورت گیرد »
نمونه های از گسترش کار دعوت و تبلیغ در جای که مهد ماده پرستی است در اروپا و آمریکا
رفتن به اروپا و آمریکا و پرداختن به دعوت و تبلیغ در جای که مهد ماده پرستی است به مردانی با عزم راسخ و یقین استوار نیاز دارد ؛کسانی که از زرق و برق و جاذبه ی مادی که در آنجا وجود دارد متأثر نشده و در مقابل آن سپر نیدازند بلکه با مشاهده ی فضای بی بندو بار و زندگی غیر اسلامی و اعمال خلاف طریقه ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم متأسف و متأثر شوند .
سرانجام این کار گسترش یافت و جماعت های به اروپا و آمریکا گسیل شدند که نتایج و فواید فراوان به همراه داشت .در اینجا خاطرات و گزارشهای چند جماعت که می تواند وضعیت آنجا و اثرات دعوت را در آن سرزمین ها تا حدی بازگو کند می آوریم
:یک جماعت چهار نفری به قصد سفر به آمریکا سوار کشتی شدند .اعضای جماعت تصمیم گرفتند که در کشتی نیز کار دعوت را انجام دهند ،به این منظور پیش کاپیتان رفتند و از او برای گفتن اذان و اقامه ی نماز اجازه خواستند .
کاپیتان کشتی گفت از نظر من اشکالی ندارد اما اگر شما اذان بدهید احتمال دارد مسافران اعتراض کنند .
افراد جماعت اذان گفتند و شروع به اقامه ی نماز جماعت کردند .مسافرین می آمدند و نگاه می کردند و برخی کنار آنها می نشستند اما کسی اعتراض نکرد .افراد جماعت چون توجه و شیفتگی مردم را دیدند حلقه ی تعلیم تشکیل دادند و به مذاکره ی احادیث پرداختند و کسانی را که مسلمان بودند دعوت به شرکت در تعلیم نمودند .کاپیتان چند بار آمد و رفت ولی چون دید که اینها فقط از اخلاق و خداپرستی و گذراندن زندگی به روشی خوب و پاکیزه سخن می گویند تحت تأثیر قرار گرفت و با افراد جماعت انس گرفت .
افراد جماعت به محض رسیدن به مقصد و پیاده شدن از کشتی به شور و مشورت با هم پرداختند پس از چندی ماشینی کنار آنها توقف کرد راننده پایین آمد و جماعت را با اصرار به مقصدشان رساند همچنین به شدت تقاضا کرد که آنها به خانه اش بروند .ایشان علت اظهار محبت و اصرار او را جویا شدند وی گفت :
من در کشتی جزو مسافرین بودم و چندین بار در حلقه ی تعلیم شما نشستم .
آنها از دفترچه ی راهنمای تلفن خانه او نام یک مسلمان را پیدا کردند و به او زنگ زدند ،او گفت بعد از دو هفته با او ملاقات کنند .
بعد از دو هفته با او ملاقات کردند و مقصد از آمدن خود و ملاقاتشان را با او در میان گذاشتند .
این شخص که در آن محیط مادی زندگی می کرد و از ارزشهای دنیای غرب متأثر بود برایش باور کردنی نبود که این جماعت از هزاران کیلومتر دور فقط به خاطر رضای اللله برای ملاقات او و امثال او به اینجا آمده اند ؛آنگاه که باورش شد چشمانش پر از اشک شده و سینه اش پر از عشق و محبت گشت .سپس پرسید چگونه این حس در من پیدا می شود به او گفتند چند روز باید با ما همراه شوی تا به سر آن پی ببری .لذا او سه روز با جماعت همراه شد .
به همین صورت ۱۶۰تا ۱۷۰نفر در این سفر در اوقات مختلف جماعت را همراهی کردند همه ی این افراد از همراهی با جماعت و از محبت و خدمت و از درد و فکر آنها برای بیداری امت اسلامی متأثر شدند ؛از صحبت های خدا و رسول بسیار شاد می شدند و چون به خانهی خود باز می گشتند اظهار می کردند که این سه روز را در تمام زندگی فراموش نخواهند کرد .همچنین می گفتند که با صرف هزارها دلار نمی توانستیم به چنین آرامش و سکونی دست یابیم .
افراد جماعت از آنها می خواستند برای اینکه این طرز زندگی و آرامش برای همیشه باقی بماند چهار ماه به مراکز جماعت دعوت و تبلیغ در پاکستان یا هندوستان بروند و با جماعت ها تشکیل شوند که بسیاری از انها آماده شدند و نام نوشتند .
منبع : مجله بیداری اسلامی شماره ۲۳
