آیا صورت زن عورت بحساب می آید؟

آیا صورت زن عورت بحساب می آید؟

نویسنده: دکتر یوسف قرضاوی / مترجم: دکتر احمد نعمتی

به جز یک روایت از امام محمد_ که آن هم مشهور نیست _ و روایت از بعضی از علمای شافعیه، هیچ فقیه دیگری نگفته است که صورت زن عورت می باشد.

نصوص و روایاتی که دلالت دارد بر این که صورت و کف دستان عورت نیست عبارت است از آن چه از ابن عباس و دیگران از صحابه و تابعین و پیشوایان مذاهب اسلامی روایت شده است. ابن حزم، اگر چه ظاهری مذهب و متمسک به معانی تحت الفظی نصوص است، استدلال می کند به این که آیه (وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ ) بر مباح بودن نپوشانیدن صورت زن دلالت دارد؛ زیرا دستور آیه مبنی بر انداختن روسری بر گردن و سینه هاست، نه صورت. همچنین، به حدیث بخاری به نقل از ابن عباس استدلال می کند که وی در یکی از اعیاد اسلامی همراه پیامبر خدا (ص) بود، آن حضرت پس از ادای نماز به خطبه پرداختند، آن گاه، نزد زنان تشریف بردند در حالی که بلال ایشان را همراهی می کرد. آن حضرت به موعظه و نصیحت زنان پرداخت و به آنان دستور داد که به صدقه و خیرات بپردازند. ابن عباس می گوید: زنان را دیدم که با دستان خود صدقات را به دامن بلال می گذارند. ابن حزم می گوید: در این حال، ابن عباس در محضر رسول خدا (ص) دست های زنان را می بیند، از این مطلب استنباط می شود که دست زن عورت به حساب نمی آید.

بخاری و مسلم و اصحاب سنن از ابن عباس روایت می کنند که در حجه الوداع یک زن از قبیله خثعم، ازپیامبر خدا (ص) استفتا می نمود، در حالی که، فضل پسر عباس پشت سر پیامبر بود، در حدیث آمده است که فضل داشت به آن زن زیبا و خوش سیما بود، نگاه می کرد. پیامبر (ص) صورت فضل را به سمت دیگر چرخانیدند. در بعضی روایات این گونه آمده است : ( فلوی صلی الله علیه و سلم عنق الفضل ) ” پیامبر اکرم (ص) گردن فضل را چرخانید.” عباس گفت : یا رسول الله، چرا گردن پسر عمویت را چرخانیدی؟ فرمود : زن ومرد جوانی را دیدم و از وسوسه شیطان در وجود آنان ایمن نبودم. در روایت دیگر چنین آمده است : از وقوع فتنه برای آنان ایمن نبودم.

بعضی از محدثان و فقیهان از این حدیث استنباط نموده اند که در صورت ایمن بودن از فتنه، نگاه کردن به نا محرم جایز است؛ زیرا که پیامبر (ص) به آن زن دستور نداد که صورتش را بپوشاند، و اگر صورت او پوشیده بود، این جوان از کجا می دانست که او زیباست یا بد چهره. و نیز گفته اند : اگر عباس چنان نفهمیده بود که نگاه کردن جایز است، از پیامبر (ص) چنان سوالی را نمی کرد، و اگر فهم او صحیح نمی بود، آن حضرت فهم وی را تأیید نمی فرمود.

این مورد قطعا” بعد از نزول آیه حجاب بوده است؛ زیرا، آیه حجاب سال پنجم هجری نازل شده و این ماجرا در حجه الوداع سال دهم روی داده است.

معنی ” غض بصر” که خداوند به آن دستور داه است به معنی چشم فرو بستن یا سر به زیرافکندن نیست تا این که انسان کسی را نبیند؛ زیرا، چنین چیزی امکان پذیر نیست. بلکه معنایش پایین انداختن نگاه و خیره نشدن است به این معنی که چشم به دنبال فتنه های محرک و وسوسه های شیطانی کشیده نشود. سرّ تعبیر قرا در این است که خداوند چشم بازداشتن را منظور داشته است نه چشم فروبستن را ( در آیه، کلمه “من” که برای تبعیض آمده است معنایش این است که قسمتی از نگاه های خودتان را کنترل نمایید، نه تمام نگاه و نظرتان را ) بنابراین، مرد می تواند به غیر عورت و بدون شهوت، به زن نگاه کند.   ولی اگر نگاه مرد همراه با فتنه و تحریک غریزه جنسی باشد، به منظور جلوگیری از فساد نگاه کردن قطعا” حرام است. ( البته حرمت نظر و لمس عورت وقتی است که ضرورت و نیاز شدیدی مانند عمل جراحی و سایر عملیات پژشکی در بین نباشد، وگرنه در تمام موارد بالا که گفته شد نظر و    لمس حرام است، در صورت ضرورت جایز است. )

زن نیز مانند مرد باید هنگام نگاه کردن به نا محرم چشمانش را به زیر افکند. برای زن نیز جایز است که با ادب و متانت و چشم پایین انداخته، به غیر از مواضع عورت مرد نگاه کند. احمد و دیگران از عایشه روایت می کنند : در روز عید گروهی از حبشیان نزد رسول خدا (ص) بازی می کردند، عایشه می گوید : از بالای شانه پیامبر (ص) به آنان نگاه می کردم. حضرت شانه خود را پایین آوردند تا بتوانم به آسانی به آنان نگاه کنم، و من کاملا” نگاه کردم، و بعد برگشتم.

نظر بعضی از شافعیه براین است که جایز نیست زن و مرد نا محرم به یکدیگر نگاه کنند. آنان به آن چه ترمذی از امّ سلمه و میمونه، همسران پیامبر روایت کرده است، استناد می نمایند. پیامبر خدا (ص) هنگام آمدن عبدالله بن امّ مکتوم، به آنان دستور داد که خود را بپوشانند. آنان گفتند :

( ألیس اعمی لا یبصرنا )

” مگر نه این که او نابیناست و ما را نمی بیند ؟ “

حضرت فرمود :

( افعمیا و ان انتما … الستما تبصرانه؟! )

” مگر شما هم نابینا هستید و او را نمی بینید؟! ” این حدیث نمی تواند حجتی برای آن نظریه باشد؛ زیرا، حدیث از نقد حدیث شناسان در امان نبوده، و از نظر سند و دلالت مورد طعن قرار گرفته است، و هر اندازه در آن حدیث تساهل و تسامح گردد به مرتبه احادیث صحیح بخاری و صحیح مسلم نمی رسد، در حالی که احادیث صحیحین بیانگر جواز نگاه کردن زن و مرد می باشد، از جمله آن احادیث این است که رسول خدا (ص) به فاطمه دختر قیس دستور فرمودند که عده خود را در منزل ابن امّ مکتوم سپری کند و به او فرمود : او مردی نابیناست و تو می توانی در کنار او لباس هایت را بیرون بیاوری.

ابن حجر عسقلانی می گوید : دستور پیامبر اکرم (ص) مبنی بر این که همسران ایشان خود را از ابن امّ مکتوم بپوشانند، شاید به این دلیل بوده است که نابینا در مظان کشف عورت است و ممکن است که نا خود آگاه عورت او پیدا شود؛ زیرا، بسیاری از اعراب شلوار نمی پوشیده اند.

ابو داود حدیث امّ سلمه و میمونه را مختص به زنان پیامبر دانسته، و حدیث فاطمه بنت قیس و امثال آن را برای سایر زنان قرار داده است. ابن حجر و دیگران و دیگران این نظریه را نیکو شمرده اند و ما نیز تمایل به این نظریه داریم. زیرا که زنان پیامبر (ص) از موقعیت خاصی برخوردار بوده اند، چنان که خداوند متعال عذاب آنان را در صورتی که فحشایی انجام دهند، چند برابر مقرر فرموده است، همان طور که اگر آنان کار نیکی انجام دهند مشمول چند برابر ثواب می شوند. قران بیان می دارد :

(یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء )[۱]

” ای همسران پیامبر، شما مانند هیچ یک از دیگر زنان نیستند.”

قران احکام ویژه ای در ارتباط با شخصیت و مادری روحانی آنان نسبت به مسلمانان قرار داده و سوره احزاب بیانگر احکام مربوط به آنان است.

 حجاب متعارف

افراط و غلوّی که درباره حجاب زنان در بعضی از محیط ها و دوره های اسلامی شناخته شده، برگرفته از آداب و رسوم و فرهنگ هایی است که مردم به منظوراحتیاط و بستن راه های فساد، به کار گرفته اند، و از جمله اوامر و دستورات اسلام نبوده است.

مسلمانان بر مشروع بودن ادای نماز زنان در مساجد با صورت باز و نپوشانیدن دست ها از مچ، اجماع دارند؛ به علاوه بر تشکیل صف های آنان پشت صفوف مردان در نماز؛ و همچنین بر حضور آنان در مجالس علم و دانش، همه علمای اسلامی اتفاق نظر دارند.

در تاریخ غزوات و سیر به ثبت رسیده است که زنان دوشادوش مردان در میدان های جهاد و مبارزه حضور داشتند، و به پرستاری از مجروحان می پرداختند، و سقایت مردان را بر عهده می گرفتند، روایت شده است که در نبرد یرموک زنان صحابه، مردان را یاری می نمودند.

نیز، علما اجماع دارند بر این که زنان در حال احرام حج و عمره در هنگام طواف و سعی و وقوف در عرفه و رمی جمرات و دیگر منسک صورت آنان باید باز و آشکار باشد؛ بلکه جمهور علما قائل به حرام بودن صورت و پوشانیدن زنان در حال احرام هستند؛ به دلیل حدیث بخاری و دیگری که پیامبر( ص)  می فرماید :

( لا تنتقب المراه المحرمه و لا تلبس القفازین )

” زن در حال احرام نباید روی صورتش نقاب و روبند بیاندازد و نباید دستکش بپوشد.”

از جمله فتاوای محکم و قوی، فتوای ابن عقیل حنبلی است که در پاسخ سوالی پیرامون باز بودن صورت زن در حال احرام_ با وجود کثرت فساد در این دور و زمان_ که آیا باز بودن آن بهتر است یا نپوشانیدن آن؟ در جواب گفت : باز بودن صورت یکی از شعائر احرام است. بنابراین، برداشتن حکم ثابت شرعی به خاطر حوادث جدید، جایز نمی باشد، زیرا، در آن صورت می بایستی قایل شد به این که حکم شرعی به خاطر حوادث، منسوخ می شوند و حوادث رافع حکم حکم شرعی می گردد. دستور شریعت راجع به باز بودن صورت زن و دستور شریعت به مرد که در انظار او چشمانش را پایین آورد یک بدعت و حادثه جدیدی نیست، بلکه یک آزمایش سنگینی برای مرد است، همان طور که در حال احرام از نزدیک شدن به شکار نهی شده است.

این خلاصه ای بود از دیدگاه شریعت و دین در مسأله حجاب و بی حجابی، آن گونه که منابع صحیح آن را بیان داشته اند؛ والله الموافق و الهادی الی سواء السّبیل.

——————————–

منبع: کتاب فتاوای معاصر / نویسنده: دکتر یوسف قرضاوی / مترجم: دکتر احمد نعمتی  / نشر احسان