ارزش و جایگاه مسجد، حرمت و تقدّس مسجد

ارزش و جایگاه مسجد، حرمت و تقدّس مسجد

نویسنده : اسماعیل کس‌نزانی

مسجد از ریشه «سَجَدَ» با کسر «ج» به معنای مکان سجده می‌باشد، مکانی که پیشانی به عنوان تعظیم بر آن فرو می‌آید. اما در اصطلاح به مکانی گفته می‌شود که مسلمانان در آنجا نماز می‌خوانند و در برابر پروردگارشان سجده می‌کنند.

مسجد مکان سجده در برابر عظمت خداست.

مکان بیان نمودن بندگی در برابر پروردگار بندگان است.

مکان شناخت و گذرگاه رسیدن به سعادت در جوار خداوند مهربان است.

مکان پاک‌کردن شرک و نابودکردن باطل و جایگزین کردن حق و حقیقت است.

مسجد مکان آزادی بشر از قید بردگی و بندگی مخلوقات است.

مسجد در اسلام از جایگاه ویژه و رفیعی برخوردار است. مکانی که خانه‌ی خداست.

[وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ] جن/۱۸

مکانی که نام و یاد عبادت خداوند متعال از آنجا بلند می‌شود، جایی‌ که محبوب‌ترین مکان نزد خداوند متعال است.

 [اَحَبُّ الْبِلادِ إلَى اللهِ مَسَاجِدُهُا وَ أبْغَضُ الْبِلادِ إلَى اللهِ أسْوَاقُهَا][۱] مسلم

ابوهریره c روایت کرده است که رسول اکرم h فرمودند: «‌محبوب‌ترین مکان از شهرها و روستاها نزد خداوند، مساجد و مبغوض‌ترین مکان، بازارها هستند.»

این محبوبیت به خاطر توحید و یکتاپرستی و عمل و عبادتی است که خالصانه برای خداوند انجام می‌گیرد؛ به‌خاطر ایمان و تقوا و برادری و برابری و وحدت افرادی است که در مساجد حضور دارند. مکانی که با رفت و آمد پی در پی به آن، ایمان فرد را می‌سازد و به آن می‌افزاید، مکانی که با ایمان گره خورده است.

رفت و آمد به مسجد به حدی دارای اهمیت است که پیامبر صادق h آن را با ایمان پیوند می‌دهد و می‌فرماید:

[إذَا رَأیْتُمُ الرَّجُلَ یَعْتَادُ الْمَسَاجِدَ فَاشْهَدُ لَهُ بالإیمانِ][۲] ترمذی

«هرگاه شخصی را دیدید که بر نماز خواندن در مسجد عادت دارد، به ایمان‌داری او گواهی دهید.»

واقعاً رفت و آمد به مسجد و شرکت در نماز جماعت از نشانه‌های ایمان است و منافقین در انجام چنین اعمالی متهاول و سست هستند، زیرا ایمان همراه با عمل از خصوصیات ایمانداران صادق است و کسانی که بدون هیچ عذری از رفتن به نماز جماعت خودداری می‌کنند باید به صداقت در ایمانشان شک کنند!!

مکانی که رفت و آمد به آن سبب نجات از وحشت و تاریکی‌های روز قیامت و آرامش در بهشت جاویدان خواهد شد.

[بَشِّرِ المَشَّائینَ فِی الظُّلَمِ إلَى المسَاجدِ بالنُّورِ التَّامِّ یَوْمَ القیامَهِ]۱ ابوداود و ترمذی

«کسانی را که در تاریکی‌ها به مساجد می‌روند، به نوری کامل در روز قیامت مژده بده.»

[مَنْ غَدَا إلَى المسجِدِ وَ رَاحَ أعَدَّ اللهُ لَهُ نُزُلَهُ مِنَ الجَنَّهِ کُلَّمَا غَدَا أو رَاحَ]۲ بخاری و مسلم

«هرکس به مسجد رفت و آمد کند، خداوند به خاطر هر رفت و آمد برایش ضیافتی در بهشت، تدارک می‌بیند.»

آری واقعاً این نعمت‌ها، شایسته‌ی کسی است که بدون دلبستگی به دنیا، اذان را لبیک گفته و به مسجد می‌رود، ام المؤمنین عایشه صدیقه ب می‌فرماید: «رسول الله h در کارهای خانه، همسران خود را کمک می‌کرد، اما به محض این که وقت نماز فرا رسید، برای نماز بیرون می‌رفت.»۱

جایگاهی که دلبستگی به آن سبب نجات از عذاب و گرمای سوزان روز قیامت می‌گردد و فرد را به زیر سایه‌ی رحمت الهی می‌کشاند. طبق حدیث صحیح در روزی که هیچ سایه‌ای وجود ندارد، یکی از هفت‌گروهی که زیر سایه‌ی رحمت الهی قرار می‌گیرند کسانی هستند که همواره در یاد و دل‌بسته‌ی مساجد هستند.

[وَ رَجُلٌ قَلبُهُ‌ مُعَلَّقٌ فِی‌ المساجِدِ]۲

مسجد و معراج

ارزش مسجد به این است که انسان را به خداوندِ متعال نزدیک گرداند.

به معراج پیامبر h در آسمان‌ها و جوار حق تعالی فکر کنید! قبل از رفتن به آسمان، از مسجدی به مسجدی دیگر … !؟

[سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَیْلا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأقْصَى …] اسرا/۱

«تسبیح و تقدیس خدایی را سزاست که بنده‌ی خویش را در شبی از مسجدالحرام به مسجد الأقصی (بیت‌ المقدس) برد»

آیا این به خاطر ارزش و جایگاه مساجد نیست که قبل از این که پیامبر h در جوار خداوند سخن بگوید۱، باید از مسجد عروج خود را آغاز کند؟ آیا این موضوع به ما نمی‌گوید که مساجد پله‌ی پرتاب و بالا رفتن انسان به مقامی است که خدای خود را ملاقات کند؟ (والله أعلم)

آیا کسی که می‌خواهد در جهان دیگر خداوند را با چشم سر ببیند۲ نباید با تأسی از اسراء و معراج پیامبر h مسجد را جایگاه عروج خود، برای ملاقات پروردگار خویش قرار دهد؟

آری! ارزش و جایگاه مسجد در دین اسلام بسیار زیاد، مهم و دارای نقشی کلیدی در تربیت افراد و وحدت مسلمین است.

«مسجد در اسلام محل عبادت تمام مردم مسلمان است، رسول خدا h همه روزه در آن برای یارانش امامت می‌کرد و آن خانه‌ی خدا و خانه‌ی همه‌ی مردم بود.»۱

بیان کردن ارزش و اعتبار مسجد باید راهی برای تغییر دیدگاه در مورد آن مکان مقدس باشد و این تغییر دیدگاه سبب ایجاد علاقه و دلبستگی، و این علاقه سبب رفت و آمد به مسجد و شرکت در نماز جماعت گردد.

مسجد، فقط جایگاه خداوند است

ارزش مسجد به یکتاپرستی است، مسجد باید محل عبادت خالصانه‌ برای خداوند باشد، باید جایگاهی باشد که انسان را به خالقش نزدیک سازد، پله‌ی عروج از دنیای سرد و بی‌روح مادی به دنیای آرامش و اطمینان؛

ارزش مسجد به آن است که خداوند عبادت و بندگی شود و سراسر زندگی از مسجد رهبری گردد یعنی هرکاری جز با هدف رضایت خداوند انجام نشود.

[وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِله فَلا تَدْعُوا مَعَ اللهِ أَحَدًا] جن/۱۸

«مساجد مختص پرستش خداوند است و (در آنها) کسی را با خداوند پرستش نکنید.»

 در مسجد نباید غیرخدا عبادت شود و غیر خدا را طلبید، مسجد نباید راهی برای عظمت دادن به غیر خداوند باشد، مسجد جایگاه عبادت و طلب از خداوند است و بس.

مجاهد گفته است: «یهود و نصارا وقتی به کلیسا و کنشت و مراکز عبادت خود می‌رفتند در آنجا برای خدا شریک قائل می‌شدند، از این رو خداوند به پیامبر h و مؤمنان دستور می‌دهد که در تمام مساجد و اماکن عبادت، خدا را تنهایی و خالصانه پرستش کنند.»۱

به همین خاطر پیامبر h با دستان خویش آثار شرک و مرده‌پرستی را از مسجد الحرام پاک نمود. چگونه در خانه‌ای که متعلق به خداست، کسی دیگری صاحبخانه شود؛ یا کسی که به او ایمان ندارد آن را بنا کند؟

یکتاپرستی در مسجد به حدی دارای اهمیت است که هرکس به خداوند ایمان ندارد یا حتی از غیرخدا می‌ترسد، حق تأسیس مسجد را ندارد؛ در جامعه‌ی اسلامی هرکس حق ساختن و آباد کردن مسجد را ندارد، چون قرار است این مسجد محل خلوت‌نمودن دسته جمعی!! با خداوند متعال و راز و نیاز و گفتگو با وی باشد، مکان تقویت تقوا در درون دل‌ها باشد، به همین دلیل خداوند متعال می‌فرماید: [مَا کَان للمُشرکینَ أنْ یَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللهِ شاهِدینَ عَلَى أنْفُسِهِم بالکُفرِ أولئک حبِطَتْ أعْمَالُهُم وَ فِی النَّارِ هُم خالِدُونَ * إنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجدَ اللهِ مَنْ آمَنَ باللهِ وَ الْیَومِ الآخِرِ وَ أقَامَ الصَّلاهَ و آتَى الزَّکاهَ وَ لَمْ یَخْشَ إلاّ اللهَ] توبه/۱۸ـ۱۷

«مشرکانی که به کفر خویش گواهی می‌دهند، حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند، آنان اعمالشان هدر و تباه است و جاودانه در آتش دوزخ می‌مانند * قطعاً مساجد خدا را کسانی آباد کنند که به خداوند و روز رستاخیر ایمان دارند و نماز به پای می‌دارند و زکات مال می‌پردازند و از هیچ کس غیر از خداوند نمی‌هراسند …»

سیدقطب / می‌فرماید:

«روند قرآنی برای مشرکان نمی‌پسندد که حقی در این داشته باشند که خانه‌های یزدان را تعمیر و آباد کنند، چه تعمیر و آبادکردن خانه‌های خدا حق خالص و درست ‌کسانی است ‌که به خدا ایمان داشته باشند و فرائض و واجبات او را به جای می‌آورند.»۱

آری چنین است، نمی‌شود پایگاه مسلمانان را کسی بنا کند که به خداوند ایمان نداشته باشد، ارزش مسجد به یکتاپرستی و عبادتی است که در سایه‌ی توحید در آن انجام می‌شود، پس نباید کسی آن را بنا کند که خود به آن معتقد نباشد و خود اهل مسجد نباشد. هدف از ساختن مسجد عبادت خداوند و دلیل آن رضایت پروردگار است. حال چگونه کسی که برای خداوند شریک قرار می‌دهد و رضایت او را نمی‌طلبد، به ساختن آن همت گمارد؛ «برای آنان صحیح نیست که مساجد را در عبادات باطلشان مورد بهره‌برداری قرار داده و به امر آبادانی و خدمت مساجد بپردازند، … با انجام دادن عملیِ کفر، چون نصب بتان، گرفتن آنها به خدایی و تقدیم عبادت و نیایش برای آنها. پس چگونه می‌توان میان چنین اعمالی با آباد ساختن مساجد که فقط از شأن مؤمنان است، جمع کرد؟»۱

حتی خداوند متعال پیامبر رحمت h را از نمازخواندن در مسجدی که منافقان آن را برای توطئه علیه مسلمانان ساخته بودند، منع فرمود؛ چطور ممکن است مسجدی که بر پایه‌ی نفاق و بی‌ایمانی ساخته شده است، محل ابراز عبودیت برای خداوند متعال باشد؟ آری! ارزش مسجد به عبادت خداوند است و باید با هدف نزدیک‌شدن به وی ساخته شود.

[لا تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَاللهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ] توبه/۱۰۸

«(ای پیغمبر) هرگز در آن (مسجد ضرار) توقف مکن و نماز مگزار، مسجدی که از روز نخست بر پایه‌ی تقوا بنا گردیده است، سزاوار آن است که در آن بر پای ایستی و نماز بگزاری.»

مسجد ضرار، مسجدی بودی که منافقان بر ضد مسلمانان و برای رایزنی و طرح نقشه علیه اسلام و مؤمنان در مدینه درست کرده بودند.۱ «بعد از اتمام ساخت آن، نزد پیامبر h آمدند و گفتند برای افراد مریض و معلول و نیازمند و شب‌های بارانی مسجدی ساخته‌ایم، دوست داریم با ما تشریف بیاورید و در آن نماز بخوانید.»۲ اما وحی،‌ هویت آن را بر پیامبر h آشکار کرد و اجازه نداد در آن نماز بخواند و پیامبر h هم دستور ویران‌کردن و سوزاندن آن را صادر کردند. آری! مسجدی که با هدف عبادت خداوند و کسب تقوا ساخته نشده باشد، ویرانه‌ای بیش نیست و باید ویران گردد.

مسجد در نزد خداوند متعال دارای ارزش بسیار زیادی است و نمی‌خواهد جز کسانی که عبادت وی را انجام می‌دهند، کسی ارزش آن را پایین بیاورد. به همین خاطر نباید مشرکان به مسجدالحرام نزدیک شوند، تا حرمت آن مکان مقدس شکسته نشود و خاطر مسلمانانی که در آنجا مشغول عبادتی خالصانه هستند، پریشان نگردد.

[یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا] توبه/۲۸

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بی‌گمان مشرکان پلیدند، لذا نباید از امسال به مسجدالحرام نزدیک شوند.»

پلیدبودنی که خداوند متعال در این آیه شریف به مشرکان نسبت می‌دهد، مربوط به باور و اعتقاد ایشان است و خداوند نمی‌خواهد کسانی که به این مناسک و عبادات اعتقاد ندارند به آنجا وارد شوند. چگونه جایگاهی که نماد توحید و یکتاپرستی است، مشرکانی بدانجا وارد شوند که اندیشه‌ی شرک و بت‌پرستی در سر دارند! زیرا کسی که اندیشه‌ی شرک و بت‌پرستی دارد جز برای بت‌پرستی و شریک قرار دادن برای خداوند و قراردادن بت‌های گوناگون به عنوان واسطه بین خود و خداوند به بیت‌الحرام نزدیک نمی‌شود، پس کسی که دارای چنین اندیشه‌ی پلیدی است، نباید به چنین جایگاه پاک و مقدسی نزدیک شود، از طرف دیگر مشرکین زمان پیامبر h اکثراً بر ضد اسلام و مسلمین و برای احیای بت‌پرستی و اسلام‌ستیزی فعالیت می‌کردند، پس این مشرکین از لحاظ رفتاری نیز پلید بودند و می‌خواستند با قدرت و ثروتشان، اندیشه‌های پلیدشان را بر مؤمنان حاکم سازند و مسلمانان را از دین بر گردانند و دوباره شرک را به مسجدالحرام باز گردانند؛ پس چگونه رواست که این پلیداندیشان و این پلید رفتاران وارد این مکان مقدس و سراسر پاک شوند؟

دین اسلام حتی از ساختن مسجد بر روی قبور انبیاء و صالحان نهی فرموده است و به شدت با آن مخالفت می‌کند و مسلمانان را از این کار بر حذر می‌دارد. «عایشهب می‌گوید: ام حبیبه و امّ سلمه درباره‌ی کنیسه‌ای که آن را در حبشه دیده بودند و در آن عکس‌هایی وجود داشت صحبت کردند و جریان را برای پیامبر h بیان نمودند، پیامبر h فرمود: این جماعت هروقت انسان صالحی در میانشان فوت می‌کرد بر روی قبرش مسجدی می‌ساختند و تصویر او را بر در و دیوار می‌کشیدند، اما این اشخاص (که بر قبر افراد صالح مسجد بنا می‌کنند و عکس آنان را در آنجا به در و دیوار آویزان می‌کنند) در روز قیامت در پیشگاه خداوند بدبخت‌ترین افراد هستند.»۱ متفق‌علیه

همچنین ابوهریره c روایت می‌کند که پیامبر h فرمود:

[قَاتَلَ اللهُ الیَهُودَ وَ النَّصَارى، اِتَّخَذُوا قُبُورَ أنبیائِهِم مَسَاجِدَ]۲ متفق‌علیه

«خداوند یهود و نصارا را نابود کند، چون قبر پیامبران خود را به صورت مسجد در آوردند.»

این برخورد و مخالفت بدان خاطر است که مسلمانان در مساجد برجایگاه عظمت و بزرگی، فقط خداوند متعال را یاد کنند و غیر خدا را در برابر ذات الله بزرگ جلوه ندهند و مرتکب شرک نشوند. زیرا با این کار،‌ در گذر زمان شیطان انسان‌ها را به پرستش و تقدّس شخص صالح داخل قبر وسوسه می‌گرداند و ایشان را از جاده‌ی هدایت منحرف می‌گرداند. به همین خاطر مسلمانان باید از این کار دوری کنند و مساجد را فقط برای عبادت و بیان کردن بندگی برای خداوند بسازند، زیرا مسجد فقط جایگاه خداوند است و بس.

حرمت و تقدّس مسجد

مسجد جایگاهی است که در آنجا عبادت خداوند متعال صورت می‌گیرد و به همین دلیل دارای تقدس و حرمت است و نگهداشتن این حرمت و تقدّس بر هر مسلمان لازم است. رعایت کردن این حرمت و تقدس باعث افزایش ایمان در محیط مسجد و ایجاد فضای معنوی بیشتری در آن خواهد شد.

[یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ] اعراف/۳۱

«ای فرزندان آدم! در هر مسجد گاه و عبادتگاهی خود را بیارایید و بخورید و بیاشامید ولی اسراف و زیاده‌روی نکنید که خداوند اسراف‌کاران را دوست ندارد.»

«زینَتَکُم»در این آیه‌ می‌تواند دو معنی داشته باشد، یک معنای ظاهری و یک معنای باطنی؛ معنای ظاهری که بر تشویق‌کردن مؤمنان برای آراسته‌کردن ظاهر هنگام عبادت دلالت می‌کند، یعنی هرکسی که وارد مسجد می‌شود، سعی کند از لحاظ ظاهری مرتب، تمیز، خوشبو و آراسته باشد و از هرگونه زشتی و پلیدی خود را پاک گرداند، مثلاً انسان مسلمان نباید هنگام رفتن به مسجد، گیاهان بدبو بخورد و باعث اذیت‌کردن افراد دیگر شود.

جابر c از پیامبر h روایت می‌کند که فرمود:

[مَنْ أَکَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَهِ الْـمُنتَنَهِ فَلا تَقْرَبَنَّ مَسْجِدَنا …]۱ بخاری و مسلم

«هرکس از این درخت بدبو (پیاز و سیر) بخورد به مسجد نیاید…»

«به دلیل همین آیه و احادیثی که در معنی آن روایت شده است، سنت است که شخص نمازگزار در حال نماز به بهترین شکل و شمایل خویش حاضر شود، زیرا نماز مناجات با پروردگار است، بنابراین به کار گرفتن زینت و استعمال خوشبویی ادای نماز مستحب است.»۲

حتی پیامبر h به نظافت مساجد اهمیت می‌دهد و به آن دستور می‌دهد، چون عبادتی پاک، نیازمند مکانی پاک است. «از ام المؤمنین عایشه صدیقه ب روایت است که رسول اکرم h دستور به ساخت مسجد در محله‌ها و نظافت و استعمال بوی خوش در آن دادند.»۱

پیامبر رحمتh مؤمنان را از انداختن‌آب دهان در مسجد برحذر می‌دارد، تا این حرمت و تقدّس در ذهن مسلمان نقش بندد و همیشه در نظر آنها مقدس جلوه نماید، تا با حضور در چنین مکان مقدسی، عبادت‌هایی لایق آن انجام دهند؛ انس بن مالک c می‌گوید، پیامبر h فرمود:

[الْبُزَاقُ فِی المَسْجِدِ خَطِیْئَهٌ وَ کَفَّارَتُهَا دَفْنُهَا]۲ بخاری

«انداختن آب دهان در مسجد گناه است و کفاره‌ی آن پاک‌کردن و دفن کردن آن است.»

و معنای دیگر «زینَتَکُم» می‌تواند مربوط به زینت باطنی باشد؛ یعنی آراسته کردن و زینت دادن باطن،‌ پاک‌کردن نیّت از رضایت غیر الله، خالص کردن عبادت برای خداوند و پرهیز از هرگونه بدعت در انجام عبادت؛ یعنی آراسته کردن باطن با لباس ایمان و تقوا و اخلاص، یعنی دور ریختن هرگونه کینه و حسد و سوء ظن؛ پس خداوند متعال در این آیه از بندگان می‌خواهد که حرمت مسجد را هم با زینت ظاهری و هم زینت باطنی رعایت نمایند؛ همان طور که خداوند متعال به ابراهیم و اسماعیل چنین دستوری می‌دهد:

[… وَ عَهِدْنَا إلَى إبراهِیمَ وَ إسمَاعِیلَ أنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ للطَّائفِینَ وَ الْعَاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ] بقره/۱۲۵

«به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه‌ی ما را برای طواف‌کنندگان و اعتکاف‌کنندگان و رکوع‌ و سجودبرندگان (از هر چه ناپاکی شرک و گناه و هر چه ناپاکی مکانی است) پاک و پاکیزه کنند.»

اصحاب گرامی رسول خدا h در مسجد یا عبادت انجام می‌دادند، یا مشغول ذکر و تلاوت و تفکر بودند یا همدیگر را نصیحت و ارشاد می‌کردند؛ حتی از هنگام ورود به مسجد. از ابو اُسید ساعدی c روایت است که رسول اکرم h فرمودند: «هرگاه یکی از شما وارد مسجد می‌شود این دُعا را بخواند:

[اللَّهُمَّ افْتَحْ لِـی أبْوَابَ رَحْمَتِکَ]

«ای الله دروازه‌های رحمتت را برایم بگشا.»

و چون از مسجد خارج شود این دعا را بخواند:

[اللَّهُمَّ إنِّی أسْئَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ] ۱ مسلم

«ای الله فضل او را می‌خواهم.»

در کتاب معارف الحدیث در شرح این حدیث آمده است که «لفظ رحمت بیشتر بر انعامات دینی و معنوی و لفظ فضل بر رزق و نعمت‌های دنیوی اطلاق گردیده لذا رسول اکرم h به هنگام ورود دعای فتح، باب رحمت را تعلیم دادند، چون مسجد جای حصول نعمت‌های دینی، معنوی و اخروی است و به هنگام خروج از مسجد طلب فضل و نعمتهای دنیوی را تلقین فرمودند.»۱

و سنت است که هرگاه کسی وارد مسجد شد، دو رکعت نماز تحیه‌المسجد بخواند،

[إذَا دَخَلَ أحَدَکُمُ المَسْجِدَ فَلْیَرْکَع رَکْعَتَیْنِ قَبْلَ أنْ یَجْلِسَ]۲ بخاری

«هرگاه یکی از شما وارد مسجد شد، قبل از این که بنشیند دو رکعت نماز بخواند.»

یکی از راه‌های رعایت حرمت مسجد، انجام عبادت صحیح و مطابق با سنت و پرهیز از هرگونه اعمال لغو و سخنان بیهوده است، چنین اعمال و سخنانی تقدّس مسجد را می‌شکند و عملاً حرمت آن را از نظرها می‌برد، به همین دلیل تأثیر عبادت را بر نفوس کاهش می‌دهد.

نشستن افراد در مسجد و صحبت کردن آنان در مورد معامله و خرید و فروش و امور دنیایی و طمع و غیبت و تهمت و مسخره‌کردن، از اموری است که مسلمانان را از یاد خداوند و مرگ و قیامت و پیشرفت مسلمین و خیر و صلاح ایشان باز می‌دارد، چنین سخنانی در مسجد ناروا و نادرست است.

عبدالله بن عمرو بن عاص c روایت می‌کند که:

[نَهَى رَسُولُ اللهِ عَنْ تَنَاسُدِ الأشْعَارِ فِی المَسجِدِ وَ عنِ البَیْعِ و الأشْتراء فِیهِ وَ أن یَتَحَلَّقَ النَّاسُ یَومَ الجُمُعَهِ قَبلَ الصَّلاهِ فِی المسجدِ]۱ ‌ترمذی و أبوداود

«پیامبر h از شعرگویی و مشاعره و خرید و فروش در مساجد منع فرمودند و از این هم منع فرمودند که روز جمعه، قبل از نماز، مردم گروه گروه در مسجد جمع شده و صحبت کنند.»

همچنین حسن‌ بصری / در حدیثی مرسل روایت می‌کند که پیامبرh فرمودند:

«زمانی خواهد آمد که صحبت‌های دنیویِ مردم در مساجد خواهد، بر شما لازم است که با آنان همنشین نباشید، خداوند با ایشان هیچ ارتباطی ندارد.»۲

 آری! نباید عبادت را با چنین اعمال کم ارزشی تباه کرد و بر هر مسلمانی لازم است، از چنین سخنان لغو و کارهای بیهوده‌ای پرهیز کند و نگذارد در عبادت خالصانه‌اش خدشه‌ای وارد شود.

اما هرکاری که برای اصلاح فرد و ملت، پیشرفت جامعه و امت، پیشبرد اهداف اسلامی، ریشه‌کن کردن فقر و فساد و آخرت افراد، مفید و سازنده باشد، انجام دادن آن در مسجد صحیح است. در مسجد عبادت و نماز و راز و نیاز، اعتکاف و خلوت با خداوند، تعلیم و تفسیر قرآن، بیان و شرح احادیث نبوی، خطابه و سخنرانی در بیان کردن احکام دین و شریعت، تقویت روحی و روانی افراد و درباره‌ی هرآنچه خیر و صلاح امت اسلام را به دنبال دارد، روا و صحیح می‌باشد، همانطور که پیامبر h در مسجد دین را به صحابه تعلیم می‌داد و برای آنها سخنرانی می‌کرد و به سؤالات آنان پاسخ می‌گفت و در جهت پیشبرد امت اسلام و تبلیغ و گسترش آن تلاش می‌کرد.

پیامبر h می‌فرماید: «جمع نمی‌شوند گروهی در خانه‌ای از خانه‌های خدا که کتاب خدا را تلاوت کنند، و به تعلیم و تعلّم بپردازند، مگر این که بر آنها آرامش نازل شده و رحمت خدا آنها را فرا می‌گیرد و ملائک در اطرافشان حلقه می‌زند و خداوند از آنها در نزد ملائکه یاد می‌کند.»۱ مسلم

«حضرت عایشه ب روایت می‌کند که روزی رسول الله h را دیدم که کنار دروازه‌ی خانه من ایستاده است، در حالی که عده‌ای از مردم حبشه، داخل مسجد تمرین نیزه می‌کردند آن حضرت چادرش را روی من انداخت تا در کنار ایشان نیزه بازی آنها را تماشا کنم.»۲

نیزه‌بازی مردم حبشه نه تنها به حرمت مسجد لطمه‌ نمی‌زند بلکه سبب آموزش نظامی اصحاب می‌شد. پیامبر رحمت h می‌خواهد صحابه با نگاه کردن به ایشان فنون نیزه‌زنی و شمشیرزنی آنها را بیاموزند، و این رعایت کردن حرمت مسجد و نقش آن در تربیت افراد جامعه اسلامی است.

حتی بعضی اوقات هم مسجد النبی به درمانگاه زخمی‌ها و محل مداوای آنها تبدیل می‌شد.۱ «مسجد برای امور مسلمانان و برای تمام آنچه که خیر و صلاح دین و دنیای آنان می‌انجامد، وضع شده است و در این مرکز است که مردم با حقایق اسلامی و واقعیات شریعت در تمام امور زندگی خود اعمّ از معنوی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … آشنا شوند.»۲ حرمت و تقدّس مسجد به این است که به جایگاهی برای نزدیک شدن به خداوند متعال تبدیل گردد، و در جهت سازندگی و پیشرفت جامعه و تربیت افراد به کار گرفته شود و در غیر این صورت حرمت و تقدّس مسجد شکسته خواهد شد.

——————————————–

منبع: نام کتاب    : مسجد جایگاه تربیت و دعوت / نویسنده     : اسماعیل کس‌نزانی /ناشر           : آراس

---