بایسته های پاسخ گویی به پرسش های دینی کودکان و نوجوانان

بایسته های پاسخ گویی به پرسش های دینی کودکان و نوجوانان

نویسنده: غلامرضا حیدری ابهری

سخنی با مربیان، معلمان و والدین

زمانی که کودکان و نوجوانان نزد ما می آیند و سوال هایی درباره ی مفاهیم و معارف دینی می پرسند، فرصتی فراهم می گردد که با استفاده از میل درونی شان، آنان را یک گام به هدف زندگی وقدمی به قله ی کمال نزدیک سازیم. باید لحظه ای را که فرزندان یا شاگردان ما پرسشی دینی مطرح می سازند، غنیمت بشماریم؛ از آنجا که در این مورد خود آنان آغازگر گفت و گو بوده اند، آمادگی بیشتری برای شنیدن دارند و پاسخ گویی ما به عنوان یک برنامه ی اموزشی_ تربیتی، موثر تر، راحت ت و طبیعی تر پیش خواهد رفت.

اینجانب که چندین سال توفیق پاسخ گویی به پرسش های کتبی و شفاهی کودکان و نوجوانان را داشته ام، به لطف پروردگار به تجربه های گرانقدری در این باره دست یافته ام که برخی از آن ها را تقدیم شما خوانندگان گرامی می نمایم.

امیدوارم با راهنمایی شما عزیزان، این نوشتار در چاپ های بعد کتاب خدا شناسی قرآنی کودکانکامل تر گردد و در آینده ای نه چندان دور، به شکل اثری مستقل در مسیر نشر قرار گیرد.

نکاتی را که باید به هنگام پاسخ گویی مورد توجه قرار داد، می توان به چهار بخش تقسیم کرد:

1. ۱.      نکاتی که هنگام رویارویی با یک پرسشگر باید به آن ها توجه کرد؛
2. ۲.      انواع پرسش ها و چگونگی برخورد با هر پرسش؛
3. ۳.      نکاتی که یک پاسخ گو باید به آن توجه کند؛
4. ۴.      انواع پاسخ ها و ارائه ی  درست پاسخ های خردمندانه.

پرداختن تفصیلی به این تقسیم بندی و سایر مسائل مربوط به پاسخ گویی پرسش های مذهبی یا مشاوره ای کودکان و نوجوانان باید در نوشته های جدا گانه ای تقدیم خانواده ها و مربیان گردد. در این جا تنها مهم ترین موارد را در قالب ۷ نکته تقدیم می کنیم:

1. ۱.      گوش سپردن هشیارانه به پرسش ها

هرگز از شنیدن پرسش فرزند یا شاگرد خود احساس رنجش نکنید و حتی زمانی که جواب سوال او را نمی دانید، از گوش دادن به پرسش او طفره نروید. شنیدن سوال او، نوعی احترام به وی شمرده می شود و بی اعتنایی به آن باعث ناراحتی اش می گردد.

افزون بر این، توجه به سخنان پرسشگر، فشار روانی حاصل از پرسش را که بر دل پرسشگر سنگینی می کند می کاهد. وقتی شما به پرسش کسی گوش می کنید، اگر جوابی ندهید، دست کم در تحمل آن پرسش، شریک وی شده اید. بسیاری از کودکان و نوجوانان_ و حتی برخی از بزرگسالان_ به دنبال کسی می گردند که سوال هایشان را با وی در میان بگذارند؛ البته شاید به جواب سوالشان نرسند، ولی با همین گفت وگو از دغدغه ی روانی خود می کاهند. پس به پرسش های کودکان و نوجوانان، خوب گوش کنید و هنگام طرح سوال از سوی آنان، چهره در هم نکشید.

گوش دادن به پرسش های کودکان و نوجوانان، شما را با روحیه و افکار آنان و مسائلی که پیش رو دارند، آشنا می سازد و در برنامه ریزی درست تربیتی و تامین نیازهای علمی و اخلاقی این گروه یاری تان می کند.

سوره ی توحید که یکی از مهم ترین سوره های قرآن است و پاداش تلاوت آن با تلاوت یک سوم قرآن برابری می کند، در پاسخ به پرسش یهودیان در باره خدا نازل گردیده است؛ پاسخ دادن به پرسش های مردم، روش بزرگان دینی ما بوده است. حال آیا نباید ما به پرسش های دینی فرزندانمان اهتمام ویژه داشته باشیم؟

1. ۲.      درک دقیق پرسش

پیش از پاسخ گویی به پرسش فرزند یا شاگردتان، به طور دقیق حوزه پرسش او و ماهیت آن را مشخص کنید. برای این کار با طرح چندرسش می توانید به خوبی دریابید که سوال اصلی وی چیست؟ مثلا اگر نوجوانی از شما بپرسد: ((برای آشنایی با قرآن چه کار باید کنم؟)) برای پاسخ گویی درست، باید به طور دقیق بدانید که منظور او از آشنایی با قرآن، آشنایی با روخوانی آن است یا آشنایی با تجوید قرآن یا ترجمه و تفسیر آن. در این گونه موارد، بهتر است از خودش کمک بگیرید و با چند پرسش، خیلی دقیق چیستیِ پرسشِ او را مشخص سازید.

درک دقیق پرسش، کار پاسخ گویی را آسان می سازد و مخاطب شما را نسبت به پاسخی که ارائه می دهید، مطمئن تر می کند.

1. ۳.      پاسخ« نمی دانم»

هنگامی که پاسخ پرسش را نمی دانید، از گفتن عبارت بسیار ارزشمند و عالمانه ی «نمی دانم» خجالت نکشید. درحدیثی از حضرت علی آمده است: اگر از شما سوالی پرسیده شد که جوابش را ندانستید، هیچ کدامتان از گفتن «نمیدانم» شرم نکنید.

بی گمان ما درهمه ی زمینه ها و مسائل نمی توانیم پاسخ گوی پرسش های کودکان ونوجوانان با شیم. باید به آنان بیاموزیم که دانش، بسیار گسترده و بی کران است و هر انسانی، تنها به بخشی از گنج علم و دانش دسترسی دارد. در عین حال باید آنان را مطمئن کنیم که برای هر سوالی، جوابی روشن و آماده وجود دارد که نزد متخصصان آن موضوع است.

گفتن «نمی دانم» نه تنها جایگاه علمی شما را نزد کودکان و نوجوانان پایین نمی آورد؛ بلکه اگر با رعایت دیگر بایسته های پاسخ گویی همراه باشد، باعث می شود که آنان شما را فردی فکور و فرهیخته بدانند و تواضع و فروتنی را از شما بیاموزند.

شک نکنید که پرسشگر نیز به مرور زمان خواهد دانست که گفتن«نمی دانم» ناشی از عقل و درایت شماست و هرگز آن را دلیلی بر ضعف اطلاعات شما نخواهد شمرد.

1. ۴.      درنگ در پاسخ گویی

کودکان ونوجوانان به دلایل بسیاری مانند خجالت کشیدن، ترس از واکنش  بزرگ تر ها و مهارت نداشتن در بیان پرسش ها، خیلی وقت ها نمی توانند سریع و راحت پرسش خود را با شما در میان بگذارند و برای توضیح سوال خود مجبور می شوند، به کرّات مکث کنند. مبائا پس از شنیدن بخشی از پرسش او، کار پاسخ گویی را آغاز کنید. شاید گاهی به طور کامل بدانید که آنان چه پرسشی را مطرح خواهند کرد؛ امّا حوصله کنید تا پرسش خود را به طور مفصّل بیان نمایند. این کار شما، گذشته از این که نوعی احترام به آنان شمرده می شود، آمادگی روحی شان را برای دریافت پاسخ، بیشتر می کند و اعتماد آن ها را به شما و پاسخ تان افزایش می دهد.

در ضمن کمی مکث پس از شنیدن سوال، آمادگی و شوق مخاطب را برای دریافت جواب و آمادگی شما را برای ارائه ی پاسخی منطقی بالا می برد؛ پس در ارائه پاسخ عجله نکنید.

۵.دوری از رفتارها وپاسخ های اضطراب آلود

بسیاری از پدران و مادران هنگامی که می بینند فرزندشان در باره ی خدا، قیامت، نبوت و امامت پرسش هایی مطرح می کند، سخت نگران ایمان فرزند خود می شوند و مضطرب نگران می شوند و به گمان خودشان برای حفظ ایمان فرزند خود با برخوردی تند وی را به ایمان دعوت می کنند.

باید توجه داشت که طرح این گونه پرسش ها از سوی بچه ها، گام هایی است که آنان به سوی ایمانی کامل تر و یقینی استوارتر بر می دارند. این پرسش ها نشانه ی کمال جویی فرزند شما و خدا خواهی اوست. اگر او سوال خود را با شما در میان می گذارد برای آن است که برای رسیدن به ایمانی بهتر یاریش دهید؛ اما اگر شما مضطرب شوید، این اضطراب به وی انتقال می یابد و احتمال دارد که برای همیشه، او را از طرح سوال هایی از این دست منصرف کند. در نتیجه ی چنین وضعیتی، سوال های خود را در دل پنهان خواهد کرد و خدای ناکرده، یک باره به نتایج غلطی خواهد رسید. ضمن آنکه اضطراب و سراسیمگی باعث خواهد شد که شما با جواب های پی درپی و پاسخ های به هم ریخته و دسته بندی نشده، ذهن فرزندتان را آشفته کنید، هرگز نیز او را به پاسخ درست نخواهید رساند. در حدیثی از امیر مومنان(ع) می خوانیم: هنگامی که پاسخ ها زیاد و درهم شوند، حق مخفی می ماند.

به ظرفیت ذهنی فرزندتان به طور کامل توجه کنید و پاسخی کوتاه و در عین حال، دسته بندی شده و منظم ارائه دهید. در تاریخ آمده است وقتی پیامبر(ص) شمرده شمرده سخن می گفت، طوری که اگر کسی می خواست می توانست به راحتی سخن آن حضرت را به خاطر بسپارد. چه خوب است که ما هم از این شیوه ی پیامبر(ص) پیروی کنیم و پاسخ صحیح خود را در قالب جملاتی متین و شمرده ارائه دهیم.

همان گونه که خدای حکیم هدایتگر، بذر ایمان را در دلشما کاشت و آن را به نهالی تنومند تبدیل کرد، فرزند شما را نیز ان شاءالله به ایمانی پابرجا و استوار خواهد رساند.

۶. پاسخ نگفتن هنگام دل مشغولی

پدر،مادر، معلّم و مربّی_ مانند دیگر انسان ها_ همیشه از نشاط روحی و آمادگی لازم برای گفت و گوهای ثمر بخش بر خوردار نیستند. شاید زمانی که آنان با پرسشی روبه رو می شوند، دچار سر درد بوده و یا به خاطر یک مشکل کاری حوصله ی گفت و گوی موثّر با پرسشگر را نداشته باشند. در این وضعیت بهتر است به جای طرح پاسخ های نپخته و شتابزده، محترمانه و دوستانه از پرسشگر بخواهند که درزمان دیگری سوالش را بپرسد، آنان پیش قدم شوند و از وی بخواهند که سوال خود را مطرح نماید.

اگر تنگ بودن کفش، آدمی را از ارائه نظر درست محروم می سازد، تکلیف پاسخ هایی که در زمان سر درد و بی حوصلگی و ناراحتی ارائه می گردد روشن است.

۷. بازگویی پرسش با زبان ساده

در صورت نیاز، مناسب است که پرسش فرزند یا شاگرد خود را یک بار با ادبیات خودمان برای او تکرار کنیم. این کار، هم نوعی همراهی با پرسشگر به شمار می آید و هم او را برای شنیدن دقیق پاسخ آماده می سازد. در ضمن، با این کار، شیوه ی درست طرح پرسش را نیز به او می آموزیم. رسول خدا (ص) فرمودهاند:خوب پرسیدن،نیمی از دانش است. بر این اساس، وقتی درست پرسیدن را به پرسشگر خود می آموزیم، او را از نصف دانش بهره مند ساخته و نیمی از راه کسب علم را برایش هموار کرده ایم. سپس با پاسخ درست و دقیق، نیم دیگر علم را نیز به او می آموزیم.

———————————-

منبع: خداشناسی قرآنی کودکان در باره ی خدا / نویسنده: غلامرضا حیدری ابهری