امام حسن البنا و فقه و فرهنگ اختلاف
امام حسن البنا و فقه و فرهنگ اختلاف
نوینسده: : د. یوسف قرضاوی /مترجم: عمر قادری
میان اصلاح گران معاصر مردی هم چون امام شهید حسن البنا را ندیده ام که در فقه و ادب اختلاف و تأمل در آن، و درک ضرورت اجتماع و هم بستگی بین گروه های دینی و هیئت های اسلامی و حرص بر توحید صفوف عاملین و دعوت گران اسلام دارای فکر عمیق و تأمل دقیق باشد، دعوت وی زمانی ظهور کرد که مردم در تمام ممالک اسلامی و عربی مخصوصا” در مصر از تمام جوانب چه سیاسی چه فکری و دینی دچار تفرقه و اختلاف شده بودند.
از جنبه ی سیاسی: بعد از سقوط خلافت اسلامی و خلع سلطان عبدالحمید و برافراشته شدن پرچم های متعدد و عدم وجود تکیه گاهی که با برافراشتن پرچم عقیده تمام امت اسلامی را زیر سایه ی خود جمع کند و بالاخره بعد از سرکوب مجاهدت مردمانی که برای احیای فکر خلافت یا انتقال آن به جای دیگر تلاش و فداکاری می کردند، پرچم های قومی و وطن پرستی برافراشته شد و بعضی از آن ها بعضی دیگر را سروکب می کردند و با یکدیگر می جنگیدند و احزاب زیادی تشکیل شده بود که فقط بر عدم توافق و عدم سازش با هم متفق بودند! تا این که دشمن با بهره گیری از جریانات در آب گل آلود شروع به ماهیگری کرده از خود آن ها برای سرکوبی شان استفاده کرد و ممالک اسلامی را نوعا” جزء مستعمره خویش قرار داد.
از جنبه ی فکری: دعوت با غرب زده گی ظهور کرد و گروهی فرهنگ و تمدن غربی را با خیر و شر و تلخ و شیرینش در آغوش گرفته و با این کار می خواستند در برنامهی لیبرالیسمو دمکراسی و سرمایه داری از غربی ها تقلید کنند. در مقابل آن ها کسانی دیگر دعوت گر فکر چپ اشتراکی یا کمونیستی – هر چند در آن زمان سرو صدای کمتری داشت – عده ای دیگر مردم را به طور کلی به عزلت و گوشه گیری از تمدن دعوت می کردند و می خواستند با بستن هر دری خود را زا شر تمدن نجات دهند!
از جنبه ی دینی: در آن جا جبهه های متعددی وجود داشت که هر یک دارای روش مخصوص به خود بودند، چون جبهه ی دانشگاه الازهر با مذاهب چهارگانه و اختلافات علمایش درباره اجتهاد و تقلید، جبهه صوفی ها با طریقتی ها و مشایخ مختلف و هواداران زیادش، و جبهه جمعیت های اسلامی با تقسیمات مختلف ماننند جمعیت شرعیه و جمعیت انصار الرسول و جمعیت جوانان مسلمان و جوانان سیدنا محمد(ص).
امام شهید زمانی که در اسماعیلیه شروع به کار کرد آتش اختلاف میان جمعیت های دینی مخصوصا” در بین هوادران سلفی ها و صوفی ها شعله کشیده و شراره ی آن در مساجد هم رسوخ کرده بود تا حدی که صف نماز به دو صف تقسیم شده بود و عواطف و احساساتمسلمانان از طرف یک دیگر جریحه دار می شد و پشت سر یکدیگر نماز نمی خواندند و رگبار اتهامات تا حد تکفیر در مساجد پیشرفته بود. و به همین خاطر امام شهید مساجد را با آن اختلافات حاد و شدید آن ها واگذاشت و دعوت خود را متوجه جمعیت های دیگری نمود که خارج از مساجد به سر می بردند. اگر چه این مردم از جهت التزامات دینی ناقص بودند اما از حقد و کینه س دست خوش این اختلافان مصون مانده بودند. امام بنا در واقع دانشمند حکیمی بود که در حل مشکلات اختلافی فکری و دینی از هیچ جهد و تلاشی دریغ نمی ورزید.
وی هرگز بدون تأمل حتی اقوال ملی گرایان و ناسیونالیست های حامل افکار ساختگی را رد نمی کرد بلکه با دید واقع بینانه خود اقوال آنان را زیر ذره بین بینش خود قرار می داد و آن چه را که مردود بودرد و بقیه را به عنوان واقعیتی قبول می کرد و در مقاله ای به نام « دعوتنا » که در مجله ی الدعوه منتشر شد ابراز داشته است که ما منکر حقوق ملی و اصالت قومی نیستیم بلکه مخالف قومیتی می باشیم که با اسلام در تضاد باشد ایشان بیشتر اوقات، مقالات خود را به حل و فصل اختلافاتی دینی اختصاص داده بود و برای جمع آوری جمعیت های عامل و خدمت گزار اسلام « اصول بیست گانه » را به شیوه ای تصنیف کرد تا نمایانگر این باشد که به کمترین حد ممکن تمام جمعیت ها بر آن ها اجتماع نمایند و تمام جمعیت ها در چهار چوب آن اسلام را بفهمند و به هم نزدیک شوند. بنابراین در اصول یاد شده در بعضی از امور حساس مانند « توسل » و « التزام و عبادات »، از به کار بردن کلمات شدید و تند، خودداری کرده است تا مبادا مانع توحید صفوف و تجمع آن ها بر کلمه ی اسلام شود و تمام فکر و هم و غم خود را متوجه قضایای مهم و کلی می کرد و از صرف وقت در مسائل جزئی و حاشیه ای خودداری می کرد، زیرا هر یک از قضایای کلی و مهم جزو نقاط مشترکند اما مسایل جزیی همیشه زمینه اختلاف هستند بنابراین توجه به قضایای مهم و کلی باعث توحید کلمه و جمع شدن صف ها می گردد و دنبال مسایل اختلافی افتادن باعث برانگیختن تفرقه و اختلاف می شود.
______________________________
بیداری اسلامی و فرهنگ اختلاف /مؤلف: د. یوسف قرضاوی /مترجم: عمر قادری /انتشارات: نشر امین