حوادث تاریخ اسلام در نیمه دوم رمضان
حوادث اسلامی در نیمه دوم رمضان
● (حوادث در هفنه سوم)
◊ 15رمضان
پیروزی دولت عثمانی بر روسیه:
در۱۵ رمضان ۱۲۲۴ هـ برابر با ۲۴ من أکتبر ۱۸۰۹م:انتصرت دولت عثمانی بر روسیه در جنگ "تاتاریج پیروز شد."،در این جنگ ۱۰هزار سربازروسی کشته شدند.
تولد حسن بن علی بن أبی طالب:
در ۱۵ رمضان ۳هـ برابر با ۱ مارس ۶۲۵م حسن بن علی بن أبی طالب تولد یافت.
استانداری محمد بن أبی بکر صدیق بر مصر:
در ۱۵ رمضان سال ۳۷هـ برابر با ۲۳ فوریه ۶۵۸م محمد بن أبی بکر استانداری مصر را عهده دار شد.
وفات عبید الله بن عمر بن خطاب:
در ۱۵ رمضان ۳۷هـ برابر با ۲۳ فوریه ۶۵۸م عبیدالله بن عمر بن خطاب رضی الله عنه در گذشت.
عبور عبد الرحمن الداخل به اندلس:
در ۱۵ رمضان ۱۳۸هـ برابر با ۲۰ فوریه ۷۵۶ م عبد الرحمن الداخل معروف بـ (صقر قریش) از طریق دریابه اندلس رسید تا دولت قوی اسلامی را در اندلس تاسیس کند و این دولت از سلسله اموی بود.
تسلیم شدن قلعه صفد:
در ۱۵ رمضان عام ۵۸۴هـ برابر با ۶ نوامبر ۱۱۸۸م قلعه صفد تسلیم فرمانده مسلمان صلاح الدین ایوبی شد.
◊ 16رمضان
ولادت شیخ حسنین مخلوف:
در ۱۶ رمضان ۱۳۰۷ هـ برابر با ۶ می ۱۸۹۰م:عالم بزرگ حسنین محمود حسنین مخلوف- مفتی دیار مصر متولد شد.
وفات مؤرخ مقریزی:
در شانزده رمضان سال ۸۴۵هـ برابر با ۲۷ ینایر ۱۴۴۲م، أحمد بن علی المقریزی مورخ مشهور رحلت نمود. او صاحب کتاب (المواعظ والاعتبار فی ذکر الخطط والآثار)و کتابهای دیگر است.
◊ 17رمضان
غزوه بدر کبرى:
در ۱۷ رمضان ۲هـ برابر با ۱۳ مارس ۶۲۳م غزوه بدر میان مسلمین به فرماندهی رسول الله- صلى الله علیه وسلم- و مشرکین رخ داد و این اولین پیروزی حق بر علیه باطل بود که به غزوه فرقان معروف شد.
وفات بانو رقیه رضی الله عنها:
در ۱۷ رمضان ۲هـ برابر با ۱۳ مارس ۶۲۳م بانو رقیه دختر پیامیر صلى الله علیه وسلم وفات نمود.
شهادت امام علی بن أبی طالب:
در ۱۷ رمضان ۴۰هـ برابر با ۲۴ ینایر ۶۶۰م:حضرت امام علی بن أبی طالب چهارمین خلیفه راشد وفات نمود.
او زود مسلمان شد و در غزوات زیادی با رسول خدا شرکت نمود و با دختر پیامبر بنام حضرت فاطمه رضی الله عنها ازدواج نمود.او به شجاعت وفصاحت وبلاغت مشهور است ودر حالی که ۵۸سال داشت بدست یکی از خوارج بنام عبد الرحمن بن ملجم حمیری به شهادت رسید.
پیروزی بر دولت بیزانس در جنگ عموریه:
در ۱۷ رمضان ۲۲۳هـ برابر با ۱۲ من اگست ۸۳۸م پیروزی مسلمانان بر دولت بیزانس در جنگ عموریه به رهبری خلیفه معتصم عباسی به تحقق پیوست.او به منظور نجات جان مسلمانانی که از آنجا از او کمک خواسته بودند نیروی بزرگی را برای گوشمالی دولت بیزانس فرستاد.
وفات بانو عائشه رضی الله عنها:
در شب سه شنبه ۱۷ رمضان ۸۵هـ برابر با ۱۲ یولیو ۶۷۸م حضرت عائشه همسررسول الله صلى الله علیه وسلم دار فانی را وداع گفت. او دختر أبو بکر صدیق رضی الله عنه بود که در بقیع دفن شد.
وفات حجاج بن یوسف ثقفی:
در ۱۷ وگفته شده در ۲۱ رمضان سال۹۵هـ برابر با یونیو ۷۱۴م حجاج بن یوسف ثقفی قبل از پایان مدت خلافت ولید بن عبدالملک در کمتر از یکسال وفات کرد.وفات او در عراق بود و ۵۴ سال داشت.
برکناری بیبرس عن عرش مصر:
در۱۷ رمضان سال ۷۰۹هـ برابر با ۱۷ فوریه ۱۳۱۰م، سلطان بیبرس از تخت مصر در حالی که از حکومت او یکسال و نیم می گذشت به زیر آمد.
◊ 18رمضان
وفات سیف الله "خالد بن الولید":
در ۱۸ رمضان ۲۱هـ برابر با ۲۰ من اگست ۶۴۲م:شمشیر برهنه خدا "خالد بن ولید" صاحب تعداد زیادی از فتوحات وپیروزی ها بر علیه دو امپراتوری ایران و روم در گذشت،همه زندگی او در جهاد در راه خدا گذشت.
درگیریهای میان هندو ها ومسلمانان در شهر کالکوتای هند:
در ۱۸ رمضان ۱۳۶۵ هـ برابر با ۱۶ من اگست ۱۹۴۶م:درگیریهای میان هندو ها ومسلمانان در شهر کالکوتای هند شروع و دامنه آن به چند شهر کشیده شد.این درگیریها ۳روز ادامه یافت و ۷ هزار کشته داشت.
بیعت حسن بن علی به خلافت
در ۱۸ رمضان ۴۰هـ برابر با ۲۴ ینایر ۶۶۱ حسن بن علی رضی الله عنه بعد از وفات پدرش به خلافت رسید.
یوسف بن تاشفین باعث اتحاد مسلمانان در اندلس شد:
در ۱۸ رمضان ۴۸۴هـ برابر با۱۰۹۱م فرمانده یوسف بن تاشفین توانست که مسلمانان را در اندلس متحد کند و به تفرقه میان طوایف پایان دهد.
پایان دولت مرابطین مغرب
در ۱۸ رمضان سال ۵۳۹هـ،دولت مرابطین در مغرب عربی به پایان رسید و دولت موحدین تشکیل شد.هنگامی که درگیری میان (مرابطین) به رهبری تاشفین بن علی بن یوسف بن تاشفین وموحدین- به رهبری عبد المؤمن بن علی- شدت یافت و درگیری و کشتار میان دو گروه رخ داد پس از آنکه از روی صخره پرت شد کشته شد که موحدین سر او را از بدن جدا کرده و به مرکز موحدین در جایی بنام (تینمل) مرکز دعوه موحدین بردند. با این اتفاق حکومت مرابطین در مغرب به پایان رسید،هرچند که اعضای مرابطین پس از مرگ تاشفین با برادر او موسوم به اسحاق بیعت کردند اما اثری نداشت.
◊ 19رمضان
تأسیس دانشگاه الزیتونه:
در ۱۹ رمضان ۱۳۷۵ هـ برابر با۳۰ آوریل ۱۹۵۶م:حکومت تونس دستوری مبنی بر اختصاص دانشگاه زیتونیه مخصوص علم صادر کرد و ۵دانشکده داشت.
وفات شیخ حسنین مخلوف:
در ۱۹ رمضان ۱۴۱۰هـ برابر با ۱۵ آوریل ۱۹۹۰م:عالم بزرگ حسنین محمد حسنین مخلوف، مفتی دیار مصر درگذشت.او یکی از چهره های فقه در جهان اسلام در قرن چهاردهم هجری به شمار می رود که به موضعگیرهای شجاعانه و اظهارات حق شهرت دارد.
جنگ دریایی میان عثمانی ها و پرتغالی ها:
در ۱۹ رمضان ۱۱۲۱هـ برابر با ۳۰ نوامبر ۱۸۰۶م جنگ دریایی میان اسکادران عرب عثمانی و ناوگان پرتغال ها رخ داد که نتیجه آن بازگشت ناوگان اعراب به راس الخیمه بود.
◊ 20رمضان
بنای مسجد قیروان:
در بیستم رمضان ۵۱هـ برابر با ۲۹ سپتامبر ۶۷۱م مسجد قیروان بدست عقبه بن نافع رضی الله عنه بنا شد.
کوچ هزاران تن از قرطبه:
در ۲۰ رمضان ۲۰۲ هـ برابر با ۳۰ مارس ۸۱۸م:پس از آن که قیام اندلسی های قرطبه بر ضد حکومت امیر حکم بن هشام شکست خورد و خانه های آنان ویران شد؛ هزاران تن از آنان که نزدیک به ۱۵ هزار نفر بودند به مصر کوچ کردند.
◊ 21رمضان
فتح مکه مکرمه:
در ۲۱ رمضان ۸ هـ برابر با ۱۱ ینایر ۶۳۰م فتح مکه مکرمه به اتمام رسید و این سال به سال فتح معروف شد.
این فتح (فتح الفتوح) هم نامیده شد زیرا پس از آن بود که مردم گروه گروه به دین خدا داخل شدند. در فتح مکه ابوسفیان هم مسلمان شد.
وفات حجاج بن یوسف ثقفی:
در ۲۱ رمضان ۹۵هـ برابر با ۹ یونیو ۷۱۴م:توفی حجاج بن یوسف ثقفی یکی از مردان دولت اموی درگذشت.او یکی از افراد مشهور تاریخ اسلامی است که به قدرت و خشونت در برخورد با دشمنان معروف است.در زمان حکومت او خدمات شایانی صورت گرفت که از جمله می توان برقراری امنیت و گسترش فتوحات اسلامی،ایجاد شهرواسط و نقطه گذاری قران مجید را نام برد.
ولایت سلطان أورخان اول:
در ۲۱ رمضان ۷۲۶هـ برابر با ۲۱ اگست ۱۳۲۵م:سلطان أورخان اول بر سریر حکومت عثمانی تکیه زد.او دومین نفر در سلسله سلاطین محسوب می شود که موجب محکم شدن پایه های حکومت و وسعت مقام عثمانی گردید و فرقه مشهور انکشاری را بوجود آورد.
شروع حفاری در کانال سوئز:
در ۲۱ رمضان ۱۲۷۵ هـ برابر با ۲۴ من آوریل ۱۸۵۹م:عملیات حفاری در کانال سوئز که دریای سفید و احمر را به هم وصل می کند اغاز شد.این کار بمدت ۱۰ سال ادامه داشت و درآن ۶۰ هزار کشاورز مصری شرکت داشتند.در ۱۹ نوامبر ۱۸۶۹ افتتاح شد. طول ان ۱۶۲ونیم کیلومتر است.
وفات دعوتگر بزرگ شیخ إبراهیم عزت:
در ۲۱ رمضان ۱۴۰۳ هـ برابر با ۲ یولیو ۱۹۸۳م:دعوتگر بزرگ شیخ إبراهیم عزت یکی از دعوتگران بزرگ مصر در ربع پایانی قرن بیستم؛ درگذشت.
___________________
● (حوادث در هفنه چهارم)
◊ 22رمضان
جنگ طائف
در۲۲ رمضان سال ۸ هـ برابر با ۱۲ ینایر ۶۳۰م جنگ طائف رخ داد.
حفر کانال سوئز
۲۲ رمضان ۱۲۷۵هـ برابر با ۲۵ آوریل ۱۸۵۹م حفر کانال سوئز در مصر آغاز شد.
وفات امام ابن ماجه:
در ۲۲ رمضان ۲۷۳هـ برابر با ۲۰ فوریه ۸۸۶م امام حافظ أبی عبد الله محمد بن یزید بن ماجه قزوینی، صاحب سنن ابن ماجه،یکی از کتابهای شش گانه حدیث دار فانی را وداع گفت.بقیه کتابهای حدیث شامل صحیح بخاری ومسلم، وسنن نسائی وترمذی، وأبی داود است.
تولد عبد الرحمن ناصر هشتمین امیر اندلس:
در ۲۲ رمضان ۲۷۷هـ برابر با ۷ ینایر ۸۹۱م:عبد الرحمن ناصر هشتمین نفر از امرای اندلس از سلسله اموی از مادر زاده شد.او اولین کسی بود که لقب أمیر المؤمنین گرفت و به القاب خلافت هم نامیده شد.عصر او ۵۰ سال ادامه یافت و در زمانی بود که تمدن اندلس در شکوفایی بود.
◊ 23رمضان
انهدام مجسمه لات:
در ۲۳ رمضان ۹هـ برابر با ۶۳۱م مجسمه بت لات از بین رفت.
پیروزی مسلمانان بر ساسانیان:
در ۲۳ رمضان ۳۱هـ برابر با ۶۵۲م در زمان خلافت حضرت عثمان بن عفان- رضی الله عنه- سپاه اسلام بر لشکر ساسانی پیروز شد.این اتفاق پس از کشته شدن فرمانده ساسانیان به نام یزدگرد بن شهریار آخرین پادشاه مملکت فارس رخ داد و بدین ترتیب بساط سلطنت فارس برچیده شد.
ولادت "أحمد بن طولون" مؤسس دولت طولونی:
در ۲۳ رمضان ۲۲۰هـ موافق با ۲۰ سپتامبر ۸۳۵م:"أحمد بن طولون" مؤسس دولت طولونی در بغداد متولد شد.او آموزشهای نظامی و دینی را در همانجا دید و پس از بود که توجه همه به علم و شجاعت او جلب شد.درسال ۲۵۴هـ برابربا ۸۶۸م والی مصر گردید وموفق گردید که دولتی قوی که شامل مصر وشام وحجازبود تاسیس کند.مسجد بزرگ قاهره نشانگر پیشرفت و بزرگی دولت اوست.
انتشار شماره اول نشریه "الأخبار:
در ۲۳ رمضان ۱۳۷۱هـ برابر با ۱۵ یونیو ۱۹۵۲م:اولین شماره نشریه الاخبار بدست علی و مصطفی امین منتشر شد.این نشریه تاکنون تحت عنوان "أخبار الیوم" منتشر می شود.
◊ 24رمضان
بنای مسجد عمرو بن عاص درفسطاط:
در بیست و چهار رمضان سال ۲۰هـ برابر با ۵ سپتامبر ۶۴۱م بنای مسجد عمرو بن عاص رضی الله عنه درفسطاط به پایان رسید.
تسلیم شدن ژاپن:
در۲۴ رمضان ۱۳۶۴ هـ برابر با ۲ سپتامبر ۱۹۴۵م:وزیر خارجه ژاپن پیمان تسلیم کشورش را در جنگ جهانی دوم تقدیم ژنرال آمریکایی ماک آرچر در میسوری نمود.تسلیم شدن ژاپن پس از بمباران شیمیایی هیروشیما و ناکازاکی که کشتار وحشتناکی به دنبال داشت رخ داد.
سلاح نفت در جنگ دهم رمضان:
در ۲۴ رمضان ۱۳۹۳هـ برابر با ۲۱ اکتبر ۱۹۷۳م:کشورهای کویت وقطر وبحرین ودبی تصمیم گرفتند که صادرات نفت به ایالات متحده آمریکا وهلند را متوقف کنند.این اتفاق در هم پیمانی بامصر و سوریه در جنگ پیروزمند بر علیه اشغالگران یهودی در جنگ ده رمضان و ششم اکتبر رخ داد.
وفات شکارچی تانکها:
در۲۴ رمضان ۱۴۲۲هـ مطابق با ۹ دسامبر ۲۰۰۱م:شکارچی معروف تانکها مشهور در جنگ أکتبر ۱۹۷۳م "محمد عبد العاطی"درگذشت.. که به اسم شکارچی تانکها معروف است. واسم او در کتابهای تاریخ جنگها ثبت شده است.
◊ 25رمضان
نابودی بتها:
در۲۵ رمضان ۸ هـ برابر با ۱۵ ژانویه ۶۳۰م رسول الله صلى الله علیه وسلم خالد بن ولید را مامور نابودی بتها و از جمله عزی نمود. همچنانکه عمرو بن عاص نابودگر سواع، و سعد بن زید الأشهلی نابود کننده منات بود و هر کدام با موفقیت وظیفه خود را انجام دادند.
جنگ (ملاز جرد):
در بیست و پنجم رمضان سال۴۶۳هـ برابر با ۱۰۷۰م، مجاهد (ألب آرسلان) فرمانده سپاه اسلام وسلطان دولت سلجوقی، پیروز یگانه لشکر تاریخ اسلامی، بر دولت بیزانس، پیروز شد و با صلیبیان پیمان بست. در این جنگ امپراتور دولت بیزانس بنام رومانوس چهارم اسیر گشت.این جنگ درنزدیکی مرزهای غربی آسیای صغیر رخ داد.
کشته شدن خلیفه عباسی الراشد بالله:
در۲۵ رمضان سال ۵۳۲هـ برابر با ۵ ژوئن ۱۱۳۸م، خلیفه عباسی الراشد بالله در اصفهان؛ هنگامی که گروهی از اهالی خراسان را کشت به قتل رسید.
جنگ عین جالوت:
در روز جمعه ۲۵ رمضان ۶۵۸هـ برابربا ۱۲۶۰م مسلمانان بر مغولان پیروز شدند؛ این پیروزی پس از آن رخ داد که ممالیک مغولها راشکست دادند ودر جنگ عین جالوت به فرماندهی سلطان پیروز سیف الدین قطز آنها را به عقب راندند. این جنگ در منطقه ای واقع در بیسان و نابلس در فلسطین اتفاق افتاد. فرمانده مغولان در این جنگ "کیتوبوقا"، بود.بدین ترتیب خداوند تمدن اسلامی را از نابودی مغولان نجات داد.
تولد عالم برجسته فخر الدین رازی:
در۲۵ رمضان عام ۵۴۴هـ برابر با ۲۵ ژانویه ۱۱۵۰م، عالم بزرگوار فخر الدین رازی متولد شد. او فقیه واصولی بزرگ "محمد بن عمر بن حسین بن علی"، معروف بـه "فخر الدین رازی"، صاحب تفسیر قرآن کریم "مفاتیح الغیب"،است که از تفاسیر مشهور است و مولفات او بالغ بر صد جلد است.
ولادت رهبر مصری محمد فرید:
در ۲۵ من رمضان ۱۲۸۴ هـ برابر با ۲۰ ژانویه ۱۸۶۸ م:رهبر یکی از حرکتهای ملی در مصر بنام محمد فرید متولد شد.
◊ 26رمضان
بازگشت از غزوه تبوک:
۲۶ رمضان ۹ هـ برابربا ۵ ژانویه۶۳۱ م
پیامبر صلى الله علیه وسلم از غزوه تبوک بازگشت.در این جنگ اصحابی چون کعب بن مالک با عذر آوردن از شرکت در جنگ خودداری کرده بودند.، پیامبر بلافاصله به مسجد رفت.
وفات ابن خلدون پرچمدار جامعه شناسی:
۲۶ رمضان ۸۰۸هـ برابر با ۱۶ مارس ۱۴۰۱م
وفاه دانشمند کامل و پیشتاز علم جامعه شناسی "عبد الرحمن بن خلدون" درگذشت.او در بسیاری در علوم و فنون مانند تاریخ و سیره و مباحث تربیتی و… صاحب تالیف است.
◊ 27رمضان
وفات خلیفه اموی منصور در اندلس:
در۲۷ رمضان عام ۳۹۲هـ برابر با ۱۰۰۲م، چهارمین خلیفه اموی،منصور در اندلس درسن ۵۶ سالگی در اندلس وفات نمود. اسم کامل او حاجب منصور محمد بن عبد الله بن أبی عامر معافری است و زمان حکمرانی او ۲۵ سال (۳۶۷ – 392هـ)ادامه یافت.
فتح قلعه محصور فولک توسط مسلمانان در سلوفاکیا:
۲۷ رمضان ۱۰۹۳ هـ برابر با ۲۹ من سپتامبر ۱۶۸۲م
فرمانده عثمانی "أوزون إبراهیم پاشا" بر قلعه فولک در سلوفاکیا علاوه بر ۲۸ قلعه دیگر درمنطقه مستولی شد. این فرمانده مسلمان توانست بر کل سلوفاکیا چیره شود.
پیروزی مسلمین بر سپاه آلمانی:
۲۷ رمضان ۱۱۰۷ هـ برابربا ۲۰ آوریل ۱۶۹۶م
سلطان عثمانی دومین حمله شاهانه را بر اروپا صورت داد و در جنگ شرسه با سپاه آلمان مواجه شد و در حالی که شش ماه بطول کشید با پیروزی عثمانیان به پایان رسید.
◊ 28رمضان
ازدواج رسول صلى الله علیه وسلم با بانو زینب بنت خزیمه:
در ۲۸ رمضان وگفته شده در۵ رمضان ۴هـ برابر با ۶۲۶م رسول الله صلى الله علیه وسلم با ام المؤمنین بانو زینب بنت خزیمه بن الحارث مشهور به (أم المساکین) ازدواج نمود.
دخول ثقیف در اسلام:
در بیست و هشتم رمضان ۹هـ برابر با ۱ ژانویه ۶۳۱م گروهی از قبیله ثقیف به نزد رسول الله صلى الله علیه وسلم آمدند و دخول خود را به اسلام اعلام کردند.
پیروزی مسلمانان در جنگ شذونه:
در ۲۸ رمضان ۹۲هـ برابر با ۱۸ جولای ۷۱۱م:جنگ شذونه میان مسلمانان به فرماندهی طارق بن زیاد وگوتیک ها به رهبری لذریق رخ داد، براین پیروزی مسلمانان هم پیمان شدند.بدین وسیله اسلام وارد اسپانیا شد و دولت اسلامی در آنجا هشت قرن ادامه یافت.
حکومت محمد علی جناح در پاکستان:
در ۲۸ رمضان ۱۳۶۹ هـ = 15 اگست ۱۹۴۷م:محمد علی جناح حکومت پاکستان را پس از جدایی از هندوستان برعهده گرفت.
◊ 29رمضان
فرض زکات ونمازعید وامر به جهاد:
در ۲۹ رمضان ۲هـ برابر با ۲۴ مارس ۶۲۴م زکات فطر و زکات اموال فرض شد ونماز عید تشریع گردید. در همین ماه به جهاد امر داده شد.
بنای شهرقیروان:
در ۲۹ رمضان ۴۸هـ برابر با ۹ نوامبر ۶۶۸م عقبه بن نافع دستور داد که شهر قیروان بنا شود تا بعنوان قلعه ای محکم برای مسلمانان در مقابل حملات رومیان و صلیبی ها عمل کند.
جنگ خازندار (مرج الصفر):
در بیست ونه رمضان سال۶۹۹هـ برابر با ۱۷ یونیو ۱۳۰۰م،جنگ خازندار معروف به (مرج الصفر) درجنوب شرق دمشق رخ داد ودر آن فرمانده أحمد ناصر بن قلاوون توانست که لشکر مغول را شکست بدهد.
پرواز به فضا توسط یک جوان عرب:
در ۲۹ رمضان ۱۴۰۵هـ برابر با ۱۷ یونیو ۱۹۸۵م:امیر "سلطان بن سلمان" با سفینه فضایی دیسکاوری به فضا پرواز کرد و این سفر او یک هفته به طول انجامید. سلطان متولد ۱۳۷۵هـ برابر با۱۹۵۶م درسعودی است و درنیروی هوایی کار می کرد و در سال ۱۹۹۶م بازنشسته شد و به امور خیریه و اجتماعی رو آورد.
◊ 30رمضان
وفات عمرو بن العاص
در ۳۰ رمضان ۴۳هـ برابر با ۶۶۴ عمرو بن العاص رضی الله عنه در حالی که ۱۰۰سال داشت درگذشت.
وفات امام بخاری:
در۳۰ رمضان ۲۵۶هـ برابر با ۳۱ اگست ۸۶۹م امام "محمد بن إسماعیل بن إبراهیم بن المغیره"، معروف به امام بخاری، أمیر المؤمنین در حدیث، وصاحب کتاب "صحیح البخاری"، صحیح ترین کتاب بعد ازکتاب الله، و"التاریخ الکبیر"، و"الأدب المفرد" دار فانی را وداع گفت.
ولادت امام ابن حزم:
در۳۰ رمضان ۳۸۴هـ برابر با ۷ من نوامبر ۹۹۴م
امام بزرگ"محمد بن علی بن أحمد بن سعید"، معروف بابن حزم متولد شد.او یکی از بزرگان فرهنگی قرن پنجم هجری است که در فقه و تاریخ وتطبیق ادیان تالیفات گرانبهایی دارد.مشهورترین آنها عبارتند از :"المحلى"، "الفصل فی الملل والأهواء والنحل".
منبع: پایگاه اصلاح
