آیا وحی جزء منابع معرفتی بشر می باشد؟ و دلایل کارکرد معرفت وحیانی
آیا وحی جزء منابع معرفتی بشر می باشد؟ و دلایل کارکرد معرفت وحیانی
نویسنده: محمد حامدی
? سوال:
با توجه به پاسخ شما به سوالاتی نظیر اثبات قیامت (https://t.me/mohamadhamedy/3189)، اثبات حقانیت قصص قرآنی (https://t.me/mohamadhamedy/3046) و اثبات خالقیت خداوند (https://t.me/mohamadhamedy/3091)؛ چگونه این را اثبات می‌کنید که وحی در زمره‌ی منابع معرفتی بشر قرار می‌گیرد؟
? جواب:
برای پاسخ روشن به سوال مذکور لازم است که به صورت خلاصه به منابع معرفتی بشر اشاره شود. که عبارتند از:
۱. علوم تجربی و انسانی:
این گونه از علوم، به دنبال شناخت عالم هستی و رفتارهای انسان‌هاست. معیار صحت و سقم در این گونه از علوم، آزمایش و مشاهده است.
۲. علوم فلسفی و عقلی:
این گونه از علوم، به دنبال کشف حقایق مادی و معنوی جهان آفرینش از طریق شناخت علل آنها بوده و مولد جهان‌بینی‌هاست. معیار شناخت در این گونه از علوم، استدلالات عقلی است.
۳. علوم تاریخی:
این گونه از علوم، به دنبال بیان وقایع تاریخی گذشته و تحلیل علل موفقیت و شکست انسانها در دوران‌های مختلف است. معیار صحت و سقم در این گونه از علوم، نشانه‌ها و علائم موجود در میان ملت‌های پیشین و مخبر صادق است.
۴. علوم اخلاقی و اعتباری:
این گونه از علوم، به دنبال تبیین بایدها و نبایدهای زندگی انسان‌هاست. معیار صحت در این گونه از علوم، احاطه‌ی علمی و تناسب آن با سعادت بشر می‌باشد.
۵. علوم وحیانی:
این گونه از علوم، به دنبال تبیین ماواء ماده و امور غیبی از جمله شناخت خداوند، ملائکه، بهشت و جهنم، راه سعادت، اخلاق فردی و اجتماعی می‌باشند. معیار صحت و سقم در این گونه از علوم، مستندات وحیانی است.
۶. علوم هنری و زیبایی‌شناسی:
این گونه از علوم، به دنبال کشف زیبایی‌های جهان آفرینش و محصولات فکری و عملی انسان‌هاست. معیار شناخت در این گونه از علوم، درک زیبایی آنها از طریق حواس پنج‌گانه و روح انسانی است.
۷. علوم عرفانی:
این گونه از علوم، به دنبال تجربه‌ی راهکارهای معنوی است. معیار شناخت در این گونه از علوم، چشیدن حقایق و راهکارهای معنوی از طریق تجربههای شخصی است. مشخصه‌ی اصلی آنها این است که توصیفی نیست بلکه چشیدنی بوده و غیر قابل انتقال به دیگری است.
تفاوت معرفت با جادو و خرافات:
معرفت، واژه‌ای عربی است. و از ماده‌ی عرف بوده و به معنای بو می‌باشد. و چون از طریق بویایی و بو کردن می‌توان به شناخت انواع بوها پی‌برد، این گونه از شناخت، غیر مستقیم حاصل می‌شود. پس معرفت به شناخت غیر مستقیم گفته می‌شود.
نکته‌ی اساسی در اینجا این است که از طریق استدلالات علمی و معرفتی، به حقایقی خاص نایل می‌شویم. و آن یعنی اینکه بالآخره در کشف حقایق، توفیق حاصل می‌شود. اما در جادو و خرافات راهی به سوی کشف و دریافت حقایق وجود ندارد. زیرا جادو و خرافات در عالم خارج وجود نداشته تا از طریق معرفت آن بدان رسید. لذا نمی‌توان جادو و امور خرافی را در زمره‌ی منابع معرفتی بشر محسوب نمود. بنابراین ما در پروژه‌ی منابع معرفتی بشر به دنبال کشف و دریافت حقایق هستیم نه امور غیر واقعی و اثبات ناپذیر.
پس چون امور وحیانی اثبات پذیر بوده و در زمینه‌ی کشف حقایق ماورائی ما را کمک می‌کنند. بنابراین شایسته است که آن را از جادو و خرافات تفکیک نمود. بدین خاطر ما جادو را در زمره‌ی منابع معرفتی بشر قلمداد ننمودیم.
با عنایت به نیازهای متنوع مادی و معنوی انسانها، مراجعه به منابع معرفتی مذکور از اهم اولویت‌های زندگی بشر می‌باشد. به گونه‌ای که پازل سعادت بشر کامل نخواهد شد مگر اینکه به تناسب نیازهایش، به همه‌ی آنها مراجعه نماید. در غیر این صورت زندگی سعادتمندی را تجربه نخواهد نمود.
قضیه‌ی اساسی در این مورد این است که هر کدام از منابع معرفتی مذکور در حوزه‌ای خاص، تولید معرفت را بر عهده داشته و قادر به تولیدات متعلق به حوزه‌های دیگر نبوده که بایستی برای کسب تبیینات روشن درباره‌ی آنها از محصولات علوم دیگر استفاده نمود. در ضمن، معیار صحت و سقم منابع معرفتی بشر کاملاً مجزاست. و برای داوری در مورد آنها بایستی از معیار خاص آنها استفاده نمود. و هرگز نمی‌توان با معیارهای موجود در علوم دیگر در مورد منبعی خاص داوری نمود. مثلاً شایسته نیست که با معیار علوم تجربی (آزمایش و مشاهده) به داوری در مورد علوم وحیانی پرداخت.
با عنایت به منابع معرفتی مذکور و حیطه‌ی توان و عدم آنها لازم است از بعضی از آنها در این مورد صرف نظر کنیم. زیرا قادر به جولان در این حوزه نیستند. از جمله حوزه‌هایی که در این مورد نمی‌توان به آنها مراجعه نمود، حوزه‌های علوم تجربی و انسانی، علوم اخلاقی و اعتباری و علوم هنری هستند. اما برای پاسخ شایسته به سوال مذکور می‌توان به علوم فلسفی و عقلی، علوم تاریخی، علوم عرفانی و علوم وحیانی مراجعه نمود. اشکال بزرگ دنیای غرب در این است که از طریق علوم تجربی و انسانی خواهان ارزیابی درباره‌ی همه‌ی امورات فکری بشر هستند.
در حالی که حوزه‌های علوم موجود در میان افراد بشر، متنوع بوده که بایستی هر کدام را برای امری خاص بکار گرفت.
انسان موجودی است که برای ارتباط درست و مفید با جهان آفرینش از قوه‌ی علم بهره‌مند می‌شود. زیرا این امر برای همگان مسلم است که برای بکارگیری درست امکانات جهان آفرینش لازم است که آنها را شناسایی نموده تا از این طریق به صورت شایسته در راستای رشد و کمال خویش از آنها استفاده نماید. لذا کسب دانش برای تأمین زندگی سعادتمند از ضروریات قطعی و مورد اتفاق بشریت است. گر چه این را نیز می‌دانیم که همه‌ی افراد بشر در مقام عمل به صورت شایسته از دانش متخصصین بهره مند نمی‌شوند.
در این مورد بخوانید: آیا دین اسلام علاوه بر وحی، حوزه ی علوم تجربی و انسانی را را هم دربر می گیرد؟
تعریف علم:
به پرده‌برداری از مجهولات و رفع ابهام و شناخت حقیقت آنها علم گفته می‌شود. به عبارت دیگر به مجموعه‌ای از آگاهی‌ها که قابل اتکا بوده و از نظر منطقی و عقلانی قابل اثبات باشند، علم گفته می‌شود.
انواع علم:
۱. علم حضوری:
به داشتن علم مستقیم و بی‌واسطه با ذات معلوم، علم حضوری گفته می‌شود. مانند علم داشتن نسبت به گرسنگی خویش.
۲. علم حصولی:
به شناخت علم غیر مستقیم و باواسطه برای کشف معلوم، علم حصولی گفته می‌شود. مانند شناخت انسان نسبت به جهان خارج.
آیا قضایای مربوط به علوم تجربی و انسانی از جانب انسان قابل تولید است یا نه؟خیر. زیرا علم در اصل، کشف معلومات موجود در جهان آفرینش را بر عهده دارد که در روند کار علمی کاشف مجهولاتی است که خداوند قبل از خلق انسان آنها را در نظام آفرینش مقرر نموده است. بنابراین انسان ایجاد کننده‌ی قوانین حاکم بر نظام آفرینش نبوده بلکه تنها کاشف آنهاست. پس واژه‌ی تولید علم نامناسب است.
تفاوت میان عرفان و وحی:
عرفان و معلومات دریافتی از این طریق، محصول تجربههای شخصی بوده و تنها در درون انسانها حضور و وجود داشته و غیر قابل انتقال بوده و نمی‌توان آنها را آموزش داد. بلکه باید آنها را عملاً تجربه نمود. به عبارت دیگر معلومات این حوزه توصیفی نبوده و چشیدنی است. اما بر خلاف عرفان، وحی آموزه‌هایی است که قابل آموزش و توصیف می‌باشند. و از این بابت در زمره‌ی علوم آموزشی قرار می‌گیرند. زیرا قابل انتقال به دیگران می‌باشند. گرچه این را نیز باید گفت که وحی مولد عرفان نیز می‌شود. پس عرفان بخشی از وحی است نه همه‌ی آن.
تعریف علم در قرآن:
شناخت مجهولات متعلق بر جهانبینی، اخلاق، شریعت، سرانجام سازی، تزکیه‌ی استعدادات، تعریف و مکانیزم سعادت و … از طریق منبع وحی و شناخت مجهولات مربوط به علوم تجربی و انسانی از طریق دانشمندان این حوزه علم قرآنی نامیده می‌شود.
نیروهای قوه‌ی علم در انسان:
۱. نیروی بصر:
این نیرو از طریق حواس پنج‌گانه نسبت به شناخت جهان آفرینش اقدام نموده و قوانین حاکم بر انسان و نظام آفرینش از جانب خداوند را کشف و دسته‌بندی خواهد نمود. خلاصه می‌توان این را گفت که علوم تجربی و انسانی از طریق این نیرو کشف و دریافت می‌شوند.
۲. نیروی قلب:
این نیرو از طریق محصولات قوه‌ی بصر نسبت به شناخت ماورای عالم ماده اقدام نموده و جهان غیب را مانند خداوند و صفاتش، جهان آخرت، ملائکه، نظام جزا و پاداش و … تا حدودی خواهد شناخت. ضمناً یکی دیگر از کارهای این نیرو تصمیم‌گیری و اراده است.
۳. نیروی سمع:
چون بایدها و نبایدهای زندگی انسان، وجود خارجی نداشته و اعتباری هستند، از طریق وحی آنها را دریافت و قبول می‌کند. ضمناً خداوند، برای راهنمایی بیشتر انسان مقداری از معلومات متعلق به نیروی بصر و قلب را نیز از طریق این نیرو در وحی برای انسان بیان می‌کند. نکته‌ی اساسی در این مورد این است که برای صدور بایدها و نبایدهای زندگی انسان، به کسی نیازمندیم که بر انسان و جهان آفرینش احاطه‌ی علمی کامل را داشته باشد. که تنها خداوند از چنین توانایی برخوردار است و انسان فاقد این حالت است. (کتاب دانش و ارزش اثر دکتر عبدالکریم سروش)
بنابراین رسالت اساسی علم این است که چیستی اشیاء را توصیف نماید. به عبارت دیگر علم، قوانین حاکم خدایی بر انسان وجهان آفرینش را کشف و شناسایی می‌کند نه تولید آنها. اما کار اصلی وحی تبیین جهانبینی ، امور اعتباری و بایدها و نبایدهای زندگی از جانب خداوند است.
تعریف دین:
به قضایای قطعی موجود در علوم تجربی و انسانی و علوم وحیانی (که خداوند آنها را ایجاد نموده) دین گفته می‌شود. زیرا هر دو حوزه از جانب خداوند صادر شده و سعادت مادی و معنوی انسان به صورت همسان متکی بر هر دوی آنهاست.
پس دین خداوند مشمول دو حوزه می‌باشد:
۱. حوزه‌ی علوم تجربی و انسانی
۲. حوزه‌ی علوم وحیانی
بنابراین رسالت علوم تجربی و انسانی مشمول شناخت قوانین حاکم بر انسان و جهان آفرینش، فیزیک، شیمی، تولیدات صنعتی، جامعه‌شناسی، تاریخ، روانشناسی و … می‌باشد.
و رسالت علوم وحیانی مشمول معرفی جهان‌بینی‌های حق و باطل، امور خیر و شر، روش‌های تزکیه و اصلاح نفس، اخوت انسانی، سرانجام‌سازی، قوانین جزا و پاداش و …. می‌باشد.
پس با قاطعیت می‌توان این را گفت که علم و دین در حقیقت یکی بوده و تنها تفاوت موجود در میان آنها مربوط به تنوع کارکرد آنها در حوزه‌های خاص می‌باشد. زیرا هر دوی آنها مجهولات را به معلومات تبدیل نموده و با همدیگر قابل جمع بوده و در راستای تأمین سعادت مادی و معنوی انسانها ضروری هستند.
ضنا می‌توان این را گفت که وحی و متعلقاتش در زمینه‌ی رسالت علم و معرفت و تحقق امور متعلق به آنها تعریف روشن و منحصر به فردی را داشته و امری ایده‌آل، خرافی و خیال بافانه نیست. و تعدادی کثیر از انسانها در طول تاریخ عملاً با تکیه بر معارف وحیانی، زندگی فردی و اجتماعی موفق و خوشایندی را تجربه نموده و در عمران و آبادانی زمین و رشد علوم مختلف نقشی اساسی را ایفا نموده‌اند.
لذا تمامی کارکردهایی که سایر علوم در زندگی انسان دارند، در معرفت وحیانی نیز قابل دسترسی است. که در ذیل به بعضی از کارکردهای آنها اشاره می‌شود:
۱. رشد استعدادات انسانی
لَقَدْ مَنَّ اللَّـهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِن کَانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۶۴]
یقیناً خداوند بر مؤمنان (صدر اسلام) منّت نهاد و تفضّل کرد بدان گاه که در میانشان پیغمبری از جنس خودشان برانگیخت. (پیغمبری که) بر آنان آیات (کتاب خواندنی قرآن و کتاب دیدنی جهان) او را می‌خواند، و ایشان را (از عقائد نادرست و اخلاق زشت) پاکیزه می‌داشت و بدیشان کتاب (قرآن و به تبع آن خواندن و نوشتن) و فرزانگی (یعنی اسرار سنّت و احکام شریعت) می‌آموخت، و آنان پیش از آن در گمراهی آشکاری (غوطه‌ور) بودند.
۲. تعامل درست با جهان آفرینش
الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّـهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَـٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۹۱]
کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان افتاده (و در همه‌ی اوضاع و احوال خود) یاد می‌کنند و درباره‌ی آفرینش (شگفت‌انگیز و دلهره‌انگیز و اسرارآمیز) آسمانها و زمین می‌اندیشند (و نقشه‌ی دلربا و ساختار حیرتزای آن، شور و غوغائی در آنان برمی‌انگیزد، و به زبان حال و قال می‌گویند:) پروردگارا! این (دستگاه شگفت کائنات) را بیهوده و عبث نیافریده‌ای؛ تو منزّه و پاکی (از دست یازیدن به کار باطل!)، پس ما را (با توفیق بر انجام کارهای شایسته و بایسته) از عذاب آتش (دوزخ) محفوظ دار.
۳. استفاده‌ی درست و مفید از نعمات موجود
قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللَّـهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا خَالِصَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ ۗ کَذَٰلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ⭐️ قلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَن تُشْرِکُوا بِاللَّـهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَن تَقُولُوا عَلَى اللَّـهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ [سوره اعراف: آیات ۳۲ و ۳۳]
(ای محمّد! زشتی کارِ افتراء تحلیل و تحریم را بدیشان خاطرنشان ساز و به آنان) بگو: چه کسی زینتهای الهی را که برای بندگانش آفریده است و همچنین مواهب و روزیهای پاکیزه را تحریم کرده است؟ بگو: این (نعمتها و موهبتهای حلال و) چیزهای پاکیزه، برای افراد باایمان در این جهان آفریده شده است (و دیگران نمی‌بایست از آن استفاده کنند. ولی در این دنیا بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست، و این هم از رحمت واسعه‌ی خدا و لطف او است. امّا) در روز قیامت اینها همه در اختیار مؤمنان قرار می‌گیرد (و دیگران به کلّی از آن محروم می‌گردند). این چنین آیات (خود را درباره‌ی احکام حلال و حرام) برای کسانی توضیح و تشریح می‌کنیم که آگاهند و می‌فهمند. ⭐️ بگو: خداوند حرام کرده است کارهای نابهنجار (چون زنا) را، خواه آن چیزی که آشکارا انجام پذیرد و ظاهر گردد، و خواه آن چیزی که پوشیده انجام گیرد و پنهان ماند، و (هر نوع) بزهکاری را و ستمگری (بر مردم) را که به هیچ وجه درست نیست، و این که چیزی را شریک خدا کنید بدون دلیل و برهانی که از سوی خدا مبنی بر حقّانیّت آن خبر در دست باشد، و این که به دروغ از زبان خدا چیزی را (درباره تحلیل و تحریم و غیره) بیان دارید که (صحّت و سقم آن را) نمی‌دانید.
۴. مصونیت انسان از مضرات مادی و معنوی
إِن تَمْسَسْکُمْ حَسَنَهٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْکُمْ سَیِّئَهٌ یَفْرَحُوا بِهَا ۖ وَإِن تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئًا ۗ إِنَّ اللَّـهَ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۲۰]
اگر نیکی به شما دست دهد (و نعمتی همچون پیروزی و غنیمت بهره‌ی شما گردد) ناراحت می‌شوند، و اگر به شما بدی برسد، شادمان می‌شوند. و اگر (در برابر اذیّت و آزارشان) بردباری کنید و (از دوستی با ایشان) بپرهیزید، حیله‌گری (و دشمنانگی خائنانه‌ی) آنان به شما هیچ زیانی نمی‌رساند، (چه) شکّی نیست خداوند بدانچه انجام می‌دهند احاطه دارد (و قادر به دفع نقشه‌های خائنانه و نیرنگهای اهریمنانه‌ی ایشان از شما است).
قالَ اهبِطا مِنها جَمیعًا ۖ بَعضُکُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمّا یَأتِیَنَّکُم مِنّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ فَلا یَضِلُّ وَلا یَشقىٰ [سوره طه: آیه ۱۲۳]
خدا دستور داد: هر دو گروه شما با هم (ای آدم و حوّاء و اهریمن!) از بهشت فرو آئید (و در زمین ساکن شوید، و در آنجا) برخی (از فرزندانتان) دشمن برخی دیگر خواهند شد، و هرگاه هدایت و رهنمود من برای شما آمد، هرکه از هدایت و رهنمودم پیروی کند، گمراه و بدبخت نخواهد شد.
۵. تأمین‌کننده‌ی آسایش انسان
أَلَم تَرَوا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم ما فِی السَّماواتِ وَما فِی الأَرضِ وَأَسبَغَ عَلَیکُم نِعَمَهُ ظاهِرَهً وَباطِنَهً ۗ وَمِنَ النّاسِ مَن یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیرِ عِلمٍ وَلا هُدًى وَلا کِتابٍ مُنیرٍ [سوره لقمان: آیه ۲۰]
آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است (و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است)، و نعمتهای خود را – چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن – بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری، درباره‌ی (شناخت و یکتائی) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند.
۶. تأمین‌کننده‌ی آرامش انسان
الَّذینَ آمَنوا وَتَطمَئِنُّ قُلوبُهُم بِذِکرِ اللَّهِ ۗ أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلوبُ [سوره رعد: آیه ۲۸]
آن کسانی که ایمان می‌آورند و دلهایشان با یاد خدا سکون و آرامش پیدا می‌کند. هان! دلها با یاد خدا آرام می‌گیرند (و از تذکّر عظمت و قدرت خدا و انجام عبادت و کسب رضای یزدان اطمینان پیدا می‌کنند).
۷. درک و چشیدن زیبایی‌های زندگی
قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللَّـهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا خَالِصَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ ۗ کَذَٰلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ [سوره اعراف: آیه ۳۲]
(ای محمّد! زشتی کارِ افتراء تحلیل و تحریم را بدیشان خاطرنشان ساز و به آنان) بگو: چه کسی زینتهای الهی را که برای بندگانش آفریده است و همچنین مواهب و روزیهای پاکیزه را تحریم کرده است؟ بگو: این (نعمتها و موهبتهای حلال و) چیزهای پاکیزه، برای افراد باایمان در این جهان آفریده شده است (و دیگران نمی‌بایست از آن استفاده کنند. ولی در این دنیا بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست، و این هم از رحمت واسعه‌ی خدا و لطف او است. امّا) در روز قیامت اینها همه در اختیار مؤمنان قرار می‌گیرد (و دیگران به کلّی از آن محروم می‌گردند). این چنین آیات (خود را درباره‌ی احکام حلال و حرام) برای کسانی توضیح و تشریح می‌کنیم که آگاهند و می‌فهمند.
۸. آینده‌سازی برای زندگی بشر
۞ وَإِلىٰ ثَمودَ أَخاهُم صالِحًا ۚ قالَ یا قَومِ اعبُدُوا اللَّهَ ما لَکُم مِن إِلٰهٍ غَیرُهُ ۖ هُوَ أَنشَأَکُم مِنَ الأَرضِ وَاستَعمَرَکُم فیها فَاستَغفِروهُ ثُمَّ توبوا إِلَیهِ ۚ إِنَّ رَبّی قَریبٌ مُجیبٌ [سوره هود: آیه ۶۱]
به سوی قوم ثمود یکی از خودشان را (به عنوان پیغمبر) فرستادیم که صالح نام داشت. (به آنان) گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید که معبودی جز او برای شما وجود ندارد (و کسی غیر او مستحقّ پرستیدن نمی‌باشد). او است که شما را از زمین آفریده است و آبادانی آن را به شما واگذار نموده است (و نیروی بهره‌وری و بهره‌برداری از آن را به شما عطاء و در شما پدید آورده است). پس، از او طلب آمرزش (گناهان خویش) را بنمائید و به سوی او برگردید (و با انجام عبادات و دوری از منکرات، مغفرت و مرحمت او را بخواهید و بدانید که اگر در این کار صادق باشید، خداوند شما را در می‌یابد و دعای شما را می‌پذیرد). بیگمان خداوند من (به بندگانش) نزدیک (است و استغفار و انگیزه‌ی استغفارشان را می‌داند) و پذیرنده (ی دعای کسانی) است (که او را مخلصانه به زاری می‌خوانند و به یاریش می‌طلبند).
۹. ایجاد کننده ی تولیدات صنعتی
وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَهَ لَبُوسٍ لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ ۖ فَهَلْ أَنْتُمْ شَاکِرُونَ [سوره اﻷنبیاء : ۸۰]-به او صنعت لباس آموختیم تا شما را از بدیها محفوظ نماید.آیا شکرگذار خواهید بود.
مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَکَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجزِیَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما کانوا یَعمَلونَ [سوره نحل: آیه ۹۷]
هرکس چه زن و چه مرد ایمان و عمل صالح را داشته باشد به حیات طیبه در دنیا و بهشت ابدی در آخرت نایل می کنیم.
۱۰. عمران و آبادانی زمین
۞ وَإِلىٰ ثَمودَ أَخاهُم صالِحًا ۚ قالَ یا قَومِ اعبُدُوا اللَّهَ ما لَکُم مِن إِلٰهٍ غَیرُهُ ۖ هُوَ أَنشَأَکُم مِنَ الأَرضِ وَاستَعمَرَکُم فیها فَاستَغفِروهُ ثُمَّ توبوا إِلَیهِ ۚ إِنَّ رَبّی قَریبٌ مُجیبٌ [سوره هود: آیه ۶۱]
به سوی قوم ثمود یکی از خودشان را (به عنوان پیغمبر) فرستادیم که صالح نام داشت. (به آنان) گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید که معبودی جز او برای شما وجود ندارد (و کسی غیر او مستحقّ پرستیدن نمی‌باشد). او است که شما را از زمین آفریده است و آبادانی آن را به شما واگذار نموده است (و نیروی بهره‌وری و بهره‌برداری از آن را به شما عطاء و در شما پدید آورده است). پس، از او طلب آمرزش (گناهان خویش) را بنمائید و به سوی او برگردید (و با انجام عبادات و دوری از منکرات، مغفرت و مرحمت او را بخواهید و بدانید که اگر در این کار صادق باشید، خداوند شما را در می‌یابد و دعای شما را می‌پذیرد). بیگمان خداوند من (به بندگانش) نزدیک (است و استغفار و انگیزه‌ی استغفارشان را می‌داند) و پذیرنده (ی دعای کسانی) است (که او را مخلصانه به زاری می‌خوانند و به یاریش می‌طلبند).
۱۱. ایجاد تفریحات سالم و فرح بخش برای انسان
قُل سیروا فِی الأَرضِ فَانظُروا کَیفَ بَدَأَ الخَلقَ ۚ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشأَهَ الآخِرَهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلىٰ کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ [سوره عنکبوت: آیه ۲۰]
بگو: در زمین بگردید و بنگرید که خدا چگونه در آغاز موجودات را پدید آورده است و (چه رنگ و بو و سیما و ویژگیهائی به هر یک داده است، و چه اسراری در آنها به ودیعت نهاده است. تا از مشاهده‌ی اشیاء پی به راز و رمز آنها ببرید و در برابر قدرت مافوق تصوّر آفریدگارشان سر تسلیم فرود آورید، و بدانید کسی که اوّل این جهان را از نیستی به هستی آورده است) بعداً هم جهان دیگر را پدیدار می‌کند. چرا که خدا بر هر چیزی توانا است.
۱۲. ایجادکننده‌ی آزادی‌های فردی و اجتماعی
لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ ۖ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ ۚ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَهِ الْوُثْقَىٰ لَا انْفِصَامَ لَهَا ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ [سوره بقره: آیه ۲۵۶]
اجبار و اکراهی در (قبول) دین نیست، چرا که هدایت و کمال از گمراهی و ضلال مشخّص شده است، بنابراین کسی که از طاغوت (شیطان و بتها و معبودهای پوشالی و هر موجودی که بر عقل بشورد و آن را از حق منصرف کند) نافرمانی کند و به خدا ایمان بیاورد، به محکم‌ترین دستاویز درآویخته است (و او را از سقوط و هلاکت می‌رهاند و) اصلاً گسستن ندارد. و خداوند شنوا و دانا است (و سخنان پنهان و آشکار مردمان را می‌شنود و از کردار کوچک و بزرگ همگان آگاهی دارد).
وَالَّذینَ اجتَنَبُوا الطّاغوتَ أَن یَعبُدوها وَأَنابوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ البُشرىٰ ۚ فَبَشِّر عِبادِ ⭐️ الَّذینَ یَستَمِعونَ القَولَ فَیَتَّبِعونَ أَحسَنَهُ ۚ أُولٰئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولٰئِکَ هُم أُولُو الأَلبابِ [سوره زمر: آیات ۱۷ و ۱۸]
کسانی که از عبادت طاغوت دوری می‌گزینند، و (با توبه و استغفار) به سوی خدا باز می‌گردند، ایشان را بشارت باد (به اجر و پاداش عظیم خداوندی). مژده بده به بندگانم. ⭐️ آن کسانی که به همه‌ی سخنان گوش فرا می‌دهند و از نیکوترین و زیباترین آنها پیروی می‌کنند. آنان کسانیند که خدا هدایتشان بخشیده است، و ایشان واقعاً خردمندند.
إِنّا هَدَیناهُ السَّبیلَ إِمّا شاکِرًا وَإِمّا کَفورًا [سوره انسان: آیه ۳]
ما راه را بدو نموده‌ایم، چه او سپاسگزار باشد یا بسیار ناسپاس.
کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ ۗ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْرًا لَّهُم ۚ مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۱۰]
شما (ای پیروان محمّد) بهترین امّتی هستید که به سود انسانها آفریده شده‌اید (مادام که) امر به معروف و نهی از منکر می‌نمائید و به خدا ایمان دارید. و اگر اهل کتاب (مثل شما به چنین برنامه و آئین درخشانی) ایمان بیاورند، برای ایشان بهتر است (از باور و آئینی که برآنند. ولی تنها عدّه‌ی کمی) از آنان با ایمانند و بیشتر ایشان فاسق (و خارج از حدود ایمان و وظائف آن) هستند.
۱۳. تولید تجربههای شیرین عارفانه
الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّـهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَـٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۹۱]
کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان افتاده (و در همه‌ی اوضاع و احوال خود) یاد می‌کنند و درباره‌ی آفرینش (شگفت‌انگیز و دلهره‌انگیز و اسرارآمیز) آسمانها و زمین می‌اندیشند (و نقشه‌ی دلربا و ساختار حیرتزای آن، شور و غوغائی در آنان برمی‌انگیزد، و به زبان حال و قال می‌گویند:) پروردگارا! این (دستگاه شگفت کائنات) را بیهوده و عبث نیافریده‌ای؛ تو منزّه و پاکی (از دست یازیدن به کار باطل!)، پس ما را (با توفیق بر انجام کارهای شایسته و بایسته) از عذاب آتش (دوزخ) محفوظ دار.
أَلا إِنَّ أَولِیاءَ اللَّهِ لا خَوفٌ عَلَیهِم وَلا هُم یَحزَنونَ ⭐️ الَّذینَ آمَنوا وَکانوا یَتَّقونَ ⭐️ لهُمُ البُشرىٰ فِی الحَیاهِ الدُّنیا وَفِی الآخِرَهِ ۚ لا تَبدیلَ لِکَلِماتِ اللَّهِ ۚ ذٰلِکَ هُوَ الفَوزُ العَظیمُ [سوره یونس: آیات ۶۲ تا ۶۴]
هان! بیگمان دوستان خداوند (سبحان) ترسی بر آنان (از خواری در دنیا و عذاب در آخرت) نیست و (بر از دست رفتن دنیا) غمگین نمی‌گردند (چرا که در پیشگاه خدا چیزی برای آنان مهیّا است که بسی والاتر و بهتر از کالای دنیا است). ⭐️ (دوستان خداوند) کسانیند که ایمان آورده‌اند و تقوا پیشه کرده‌اند. ⭐️ برای آنان در دنیا (به هنگام مرگ) و در آخرت (در هنگامه‌ی رستاخیز) بشارت (به خوشبختی و نیکبختی) است. سخنان خدا، (یعنی وعده‌هائی که خدا به پیغمبرانش مبنی بر پیروزی و بهروزی و سعادت دو جهان داده است) تخلّف‌ناپذیر است. این (چیزی که در دنیا و آخرت بدانان مژده داده می‌شود) رسیدن به آرزو و رستگاری بزرگی است.
۱۴. سالم‌سازی محیط زیست
۞ وَإِلىٰ ثَمودَ أَخاهُم صالِحًا ۚ قالَ یا قَومِ اعبُدُوا اللَّهَ ما لَکُم مِن إِلٰهٍ غَیرُهُ ۖ هُوَ أَنشَأَکُم مِنَ الأَرضِ وَاستَعمَرَکُم فیها فَاستَغفِروهُ ثُمَّ توبوا إِلَیهِ ۚ إِنَّ رَبّی قَریبٌ مُجیبٌ [سوره هود: آیه ۶۱]
به سوی قوم ثمود یکی از خودشان را (به عنوان پیغمبر) فرستادیم که صالح نام داشت. (به آنان) گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید که معبودی جز او برای شما وجود ندارد (و کسی غیر او مستحقّ پرستیدن نمی‌باشد). او است که شما را از زمین آفریده است و آبادانی آن را به شما واگذار نموده است (و نیروی بهره‌وری و بهره‌برداری از آن را به شما عطاء و در شما پدید آورده است). پس، از او طلب آمرزش (گناهان خویش) را بنمائید و به سوی او برگردید (و با انجام عبادات و دوری از منکرات، مغفرت و مرحمت او را بخواهید و بدانید که اگر در این کار صادق باشید، خداوند شما را در می‌یابد و دعای شما را می‌پذیرد). بیگمان خداوند من (به بندگانش) نزدیک (است و استغفار و انگیزه‌ی استغفارشان را می‌داند) و پذیرنده (ی دعای کسانی) است (که او را مخلصانه به زاری می‌خوانند و به یاریش می‌طلبند).
۱۵.کسب مهارت‌های زندگی
وَلا تَقفُ ما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ ۚ إِنَّ السَّمعَ وَالبَصَرَ وَالفُؤادَ کُلُّ أُولٰئِکَ کانَ عَنهُ مَسئولًا [سوره أسراء: آیه ۳۶]
از چیزی دنباله‌روی مکن که از آن ناآگاهی. بیگمان (انسان در برابر کارهائی که) چشم و گوش و دل همه (و سایر اعضاء دیگر انجام می‌دهند) مورد پرس و جوی از آن قرار می‌گیرد.
وَما أَرسَلنا مِن قَبلِکَ إِلّا رِجالًا نوحی إِلَیهِم ۚ فَاسأَلوا أَهلَ الذِّکرِ إِن کُنتُم لا تَعلَمونَ [سوره نحل: آیه ۴۳]
(مشرکان می‌گویند: می‌بایست خداوند فرشته‌ای را برای ابلاغ رسالت می‌فرستاد؛ نه تو را که فردی تهیدست و انسانی چون ما هستی. باید بدانند که) ما پیش از تو نیز جز مردانی را که بدیشان وحی فرستاده‌ایم، (به میان مردم) روانه نکرده‌ایم. پس (برای روشنگری) از آگاهان (از کتابهای آسمانی همچون تورات و انجیل) بپرسید، اگر (این را) نمی‌دانید (که پیغمبران همه انسان بوده‌اند نه فرشته).
۱۶. تحقق هم‌زیستی مسالمت‌آمیز
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَهٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّـهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۰۳]
و همگی به رشته‌ی (ناگسستنی قرآن) خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که بدان گاه که (برای همدیگر) دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان (انس و الفت برقرار و آنها را به هم) پیوند داد، پس (در پرتو نعمت او برای هم) برادرانی شدید، و (همچنین شما با بت‌پرستی و شرکی که داشتید) بر لبه‌ی گودالی از آتش (دوزخ) بودید (و هر آن با فرا رسیدن مرگتان بیم فرو افتادنتان در آن می‌رفت) ولی شما را از آن رهانید (و به ساحل ایمان رسانید)، خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار می‌سازد، شاید که هدایت شوید.
۱۷. ایجادکننده‌ی صلح جهانی و دفع خصومت‌ها از میان افراد بشر
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَهٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّـهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۰۳]
و همگی به رشته‌ی (ناگسستنی قرآن) خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که بدان گاه که (برای همدیگر) دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان (انس و الفت برقرار و آنها را به هم) پیوند داد، پس (در پرتو نعمت او برای هم) برادرانی شدید، و (همچنین شما با بت‌پرستی و شرکی که داشتید) بر لبه‌ی گودالی از آتش (دوزخ) بودید (و هر آن با فرا رسیدن مرگتان بیم فرو افتادنتان در آن می‌رفت) ولی شما را از آن رهانید (و به ساحل ایمان رسانید)، خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار می‌سازد، شاید که هدایت شوید.
یا أَیُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَرٍ وَأُنثىٰ وَجَعَلناکُم شُعوبًا وَقَبائِلَ لِتَعارَفوا ۚ إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَ اللَّهِ أَتقاکُم ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ [سوره حجرات: آیه ۱۳]
ای مردمان! ما شما را از مرد و زنی (به نام آدم و حوّاء) آفریده‌ایم، و شما را تیره تیره و قبیله قبیله نموده‌ایم تا همدیگر را بشناسید (و هر کسی با تفاوت و ویژگی خاص درونی و بیرونی از دیگری مشخّص شود، و در پیکره‌ی جامعه انسانی نقشی جداگانه داشته باشد). بیگمان گرامی‌ترین شما در نزد خدا متّقی‌ترین شما است. خداوند مسلّماً آگاه و باخبر (از پندار و کردار و گفتار شما، و از حال همه‌کس و همه چیز) است.
۱۸.تحقق بخشیدن به اخوت انسانی و متعلقاتش
یا أَیُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَرٍ وَأُنثىٰ وَجَعَلناکُم شُعوبًا وَقَبائِلَ لِتَعارَفوا ۚ إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَ اللَّهِ أَتقاکُم ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ [سوره حجرات: آیه ۱۳]
ای مردمان! ما شما را از مرد و زنی (به نام آدم و حوّاء) آفریده‌ایم، و شما را تیره تیره و قبیله قبیله نموده‌ایم تا همدیگر را بشناسید (و هر کسی با تفاوت و ویژگی خاص درونی و بیرونی از دیگری مشخّص شود، و در پیکره‌ی جامعه انسانی نقشی جداگانه داشته باشد). بیگمان گرامی‌ترین شما در نزد خدا متّقی‌ترین شما است. خداوند مسلّماً آگاه و باخبر (از پندار و کردار و گفتار شما، و از حال همه‌کس و همه چیز) است.
۱۹. ایجادکننده‌ی عدالت اجتماعی
لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ ۖ وَأَنزَلنَا الحَدیدَ فیهِ بَأسٌ شَدیدٌ وَمَنافِعُ لِلنّاسِ وَلِیَعلَمَ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالغَیبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزیزٌ [سوره حدید: آیه ۲۵]
ما پیغمبران خود را همراه با دلائل متقن و معجزات روشن (به میان مردم) روانه کرده‌ایم، و با آنان کتابهای (آسمانی و قوانین) و موازین (شناسائی حق و عدالت) نازل نموده‌ایم تا مردمان (برابر آن در میان خود) دادگرانه رفتار کنند. و آهن را پدیدار کرده‌ایم که دارای نیروی زیاد و سودهای فراوانی برای مردمان است. هدف (از ارسال انبیاء و نزول کتب آسمانی و همچنین آفرینش وسائلی چون آهن) این است که خداوند بداند چه کسانی او را و فرستادگانش را بگونه‌ی نهان و پنهان (از دیدگان مردمان) یاری می‌کنند. خداوند نیرومند و چیره است.
۲۰. کشف پروژه‌ی سعادت مادی و معنوی انسان در دو جهان
مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَکَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجزِیَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما کانوا یَعمَلونَ [سوره نحل: آیه ۹۷]
هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.
قالَ اهبِطا مِنها جَمیعًا ۖ بَعضُکُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمّا یَأتِیَنَّکُم مِنّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ فَلا یَضِلُّ وَلا یَشقىٰ [سوره طه: آیه ۱۲۳]
خدا دستور داد: هر دو گروه شما با هم (ای آدم و حوّاء و اهریمن!) از بهشت فرو آئید (و در زمین ساکن شوید، و در آنجا) برخی (از فرزندانتان) دشمن برخی دیگر خواهند شد، و هرگاه هدایت و رهنمود من برای شما آمد، هرکه از هدایت و رهنمودم پیروی کند، گمراه و بدبخت نخواهد شد.
۲۱. تأمین‌کننده‌ی جهان بینی درست و آرام‌بخش
الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّـهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَـٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۹۱]
کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان افتاده (و در همه‌ی اوضاع و احوال خود) یاد می‌کنند و درباره‌ی آفرینش (شگفت‌انگیز و دلهره‌انگیز و اسرارآمیز) آسمانها و زمین می‌اندیشند (و نقشه‌ی دلربا و ساختار حیرتزای آن، شور و غوغائی در آنان برمی‌انگیزد، و به زبان حال و قال می‌گویند:) پروردگارا! این (دستگاه شگفت کائنات) را بیهوده و عبث نیافریده‌ای؛ تو منزّه و پاکی (از دست یازیدن به کار باطل!)، پس ما را (با توفیق بر انجام کارهای شایسته و بایسته) از عذاب آتش (دوزخ) محفوظ دار.
۲۲. ایجادکننده‌ی اخلاق انسانی
وَإِنَّکَ لَعَلىٰ خُلُقٍ عَظیمٍ [سوره قلم: آیه ۴]
تو دارای خوی سترگ (یعنی صفات پسندیده و افعال حمیده) هستی.
حدیث از پیامبر اسلام (ص): «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق»
من برای تکمیل پروژه‌ی اخلاق مبعوث شده‌ام.
۲۳. تأمین‌کننده‌ی حقوق بشر
أَلَم تَرَوا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم ما فِی السَّماواتِ وَما فِی الأَرضِ وَأَسبَغَ عَلَیکُم نِعَمَهُ ظاهِرَهً وَباطِنَهً ۗ وَمِنَ النّاسِ مَن یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیرِ عِلمٍ وَلا هُدًى وَلا کِتابٍ مُنیرٍ [سوره لقمان: آیه ۲۰]
آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است (و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است)، و نعمتهای خود را – چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن – بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری، درباره‌ی (شناخت و یکتائی) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند.
۲۴. ایجاد سازگاری با جهان آفرینش
الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّـهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَـٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۹۱]
کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان افتاده (و در همه‌ی اوضاع و احوال خود) یاد می‌کنند و درباره‌ی آفرینش (شگفت‌انگیز و دلهره‌انگیز و اسرارآمیز) آسمانها و زمین می‌اندیشند (و نقشه‌ی دلربا و ساختار حیرتزای آن، شور و غوغائی در آنان برمی‌انگیزد، و به زبان حال و قال می‌گویند:) پروردگارا! این (دستگاه شگفت کائنات) را بیهوده و عبث نیافریده‌ای؛ تو منزّه و پاکی (از دست یازیدن به کار باطل!)، پس ما را (با توفیق بر انجام کارهای شایسته و بایسته) از عذاب آتش (دوزخ) محفوظ دار.
۲۵. جلوگیری از تخریب منابع طبیعی
یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ [سوره اعراف: آیه ۳۱]
ای آدمیزادگان! در هر نماز گاه و عبادتگاهی، خود را (با لباس مادی که عورت شما را بپوشاند، و با لباس معنوی که تقوا نام دارد) بیارائید، و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید که خداوند مسرفان و زیاده‌روی کنندگان را دوست نمی‌دارد.
۲۶. تأمین‌کننده‌ی حرمت اجتماعی
۞ وَلَقَد کَرَّمنا بَنی آدَمَ وَحَمَلناهُم فِی البَرِّ وَالبَحرِ وَرَزَقناهُم مِنَ الطَّیِّباتِ وَفَضَّلناهُم عَلىٰ کَثیرٍ مِمَّن خَلَقنا تَفضیلًا [سوره أسراء: آیه ۷۰]
ما آدمیزادگان را (با اعطاء عقل، اراده، اختیار، نیروی پندار و گفتار و نوشتار، قامت راست، و غیره) گرامی‌داشته‌ایم، و آنان را در خشکی و دریا (بر مرکبهای گوناگون) حمل کرده‌ایم، و از چیزهای پاکیزه و خوشمزه روزیشان نموده‌ایم، و بر بسیاری از آفریدگان خود کاملاً برتریشان داده‌ایم.
۲۷. ایجاد تأمین اجتماعی
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّـهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْیَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا ۚ وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا ۚ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُوا ۘ وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ ۖ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ ۖ إِنَّ اللَّـهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ [سوره مائده: آیه ۲]
ای مؤمنان! (حرمت‌شکنی) شعائر (دین) خدا را برای خود حلال ندانید (بدین صورت که هرگونه که بخواهید بدان دست ببرید و در آن تصرّف کنید) و نه ماه حرام را (بدین معنی که در آن بجنگید)، و نه قربانیهای بی‌نشان و نه قربانیهای نشانداری را (که به بیت‌الله هدیّه می‌گردند، بدین گونه که متعرّض چنین حیواناتی یا صاحبان آنها بشوید) و نه کسانی را که آهنگِ آمدن به خانه‌ی خدا را دارند و به دنبال لطف و خوشنودی خدایند (بدین معنی که آنان را از آمدن بدانجا بازدارید و یا این که با ایشان بجنگید). هر وقت که از احرام به در آمدید و از سرزمین حرم خارج شدید، شکار کنید (و شکار کردن برای شما بلامانع خواهد بود). دشمنیِ قومی که شما را از آمدن به مسجدالحرام باز داشتند، شما را بر آن ندارد که تعدّی و تجاوز کنید. در راه نیکی و پرهیزگاری همدیگر را یاری و پشتیبانی نمائید، و همدیگر را در راه تجاوز و ستمکاری یاری و پشتیبانی مکنید. از خدا بترسید. بیگمان خداوند دارای مجازات شدیدی است.
۲۸. جلوگیری از وقوع و شیوع امراض فراگیر و لاعلاج
وَإِذا مَرِضتُ فَهُوَ یَشفینِ [سوره شعراء: آیه ۸۰]
و هنگامی که بیمار شوم او است که مرا شفا می‌دهد.
۲۹. جلوگیری از آزمودن آزموده‌ها
قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ [سوره انعام: آیه ۱۱]
بگو: در زمین بگردید و سپس بنگرید و دقّت کنید که سرانجام آنان که (پیغمبران خود را) تکذیب می‌کرده‌اند چه شده است؟!
۳۰. ایجادکننده‌ی نظم و انضباط در زندگی
إِنّا کُلَّ شَیءٍ خَلَقناهُ بِقَدَرٍ [سوره قمر: آیه ۴۹]
ما هر چیزی را به اندازه‌ی لازم و از روی حساب و نظام آفریده‌ایم.
۳۱. انتقال تجارب مفید به آیندگان
وَما أَرسَلنا مِن قَبلِکَ إِلّا رِجالًا نوحی إِلَیهِم مِن أَهلِ القُرىٰ ۗ أَفَلَم یَسیروا فِی الأَرضِ فَیَنظُروا کَیفَ کانَ عاقِبَهُ الَّذینَ مِن قَبلِهِم ۗ وَلَدارُ الآخِرَهِ خَیرٌ لِلَّذینَ اتَّقَوا ۗ أَفَلا تَعقِلونَ [سوره یوسف: آیه ۱۰۹]
(سنّت ما در گزینش پیغمبران و گسیل آنان به میان مردمان تغییر نکرده است، و از جمله در انتخاب تو به عنوان خاتم‌الانبیاء نیز مرعی شده است) و ما پیش از تو پیغمبرانی نفرستاده‌ایم، مگر این که مردانی از میان شهریان بوده‌اند و بدیشان وحی کرده‌ایم. (دستهای از انسانها بدانان گرویده و گروهی هم از ایشان بیزاری جسته‌اند. آیا قوم تو از این بی‌خبرند که پیغمبران نه فرشته و نه زن بوده‌اند و بلکه مردانی از شهرها بوده و در میان مردمان همچون ایشان زندگی کرده‌اند و تنها فرق آنان با دیگران این بوده که حاملان وحی و پیام آوران آسمانی بوده‌اند، و بعضی راه چنین راهنمایانی را انتخاب و به بهشت رسیده‌اند، و برخی هم عناد ورزیده و کفر پیشه کرده‌اند و به دوزخ واصل شده‌اند؟). مگر در زمین به گشت‌‌وگذار نمی‌پردازند تا ببینند که سرانجام کار گذشتگان پیش از ایشان چه بوده و به کجا کشیده شده است؟ بیگمان سرای آخرت، بهتر (از سرای این جهان) برای پرهیزگاران است. (ای معاندان افسار گسیخته و آرزوپرستان سرگشته!) آیا خرد و اندیشه‌ی خویش را به کار نمی‌اندازید (و نمی‌دانید که هستی خود را ناآگاهانه می‌بازید و توشه‌ای برای آخرت فراهم نمی‌سازید؟!).
۳۲. استفاده‌ی درست از تجارب گذشتگان
هُوَ الَّذی أَخرَجَ الَّذینَ کَفَروا مِن أَهلِ الکِتابِ مِن دِیارِهِم لِأَوَّلِ الحَشرِ ۚ ما ظَنَنتُم أَن یَخرُجوا ۖ وَظَنّوا أَنَّهُم مانِعَتُهُم حُصونُهُم مِنَ اللَّهِ فَأَتاهُمُ اللَّهُ مِن حَیثُ لَم یَحتَسِبوا ۖ وَقَذَفَ فی قُلوبِهِمُ الرُّعبَ ۚ یُخرِبونَ بُیوتَهُم بِأَیدیهِم وَأَیدِی المُؤمِنینَ فَاعتَبِروا یا أُولِی الأَبصارِ [سوره حشر: آیه ۲]
او کسی است که کافران اهل کتاب را در نخستین گردهمآئی (و لشکرکشی مسلمانان و برخورد با ایشان در پیرامون مدینه) از سرزمینشان بیرون راند (و به خیبر کوچاند). شما گمان نمی‌بردید که آنان بیرون روند، و ایشان هم گمان می‌بردند که دژهایشان آنان را از عذاب خدا بدور می‌دارد. امّا خدا از جانبی به سراغشان رفت که فکرش را نمی‌کردند (از آن جانب بر آنان بتازند). به دلهایشان هراس انداخت، بگونه‌ای که با دستهای خود و با دستهای مؤمنان خانه‌های خویش را ویران می‌کردند! ای خردمندان! درس عبرت بگیرید.
۳۳. افزایش برکت و فایده‌ی عمر
کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ ۗ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْرًا لَّهُم ۚ مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۱۰]
شما (ای پیروان محمّد) بهترین امّتی هستید که به سود انسانها آفریده شده‌اید (مادام که) امر به معروف و نهی از منکر می‌نمائید و به خدا ایمان دارید. و اگر اهل کتاب (مثل شما به چنین برنامه و آئین درخشانی) ایمان بیاورند، برای ایشان بهتر است (از باور و آئینی که برآنند. ولی تنها عدّه‌ی کمی) از آنان با ایمانند و بیشتر ایشان فاسق (و خارج از حدود ایمان و وظائف آن) هستند.
۳۴. ایجاد زندگی خانوادگی محبانه
وَمِن آیاتِهِ أَن خَلَقَ لَکُم مِن أَنفُسِکُم أَزواجًا لِتَسکُنوا إِلَیها وَجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً وَرَحمَهً ۚ إِنَّ فی ذٰلِکَ لَآیاتٍ لِقَومٍ یَتَفَکَّرونَ [سوره روم: آیه ۲۱]
و یکی از نشانه‌های (دالّ بر قدرت و عظمت) خدا این است که از جنس خودتان همسرانی را برای شما آفرید تا در کنار آنان (در پرتو جاذبه و کشش قلبی) بیارامید، و در میان شما و ایشان مهر و محبّت انداخت (و هر یک را شیفته و دلباخته‌ی دیگری ساخت، تا با آرامش و آسایش، مایه‌ی شکوفائی و پرورش شخصیّت همدیگر شوید، و پیوند زندگی انسانها و تعادل جسمانی و روحانی آنها برقرار و محفوظ باشد). مسلّماً در این (امور) نشانه‌ها و دلائلی (بر عظمت و قدرت خدا) است برای افرادی که (درباره‌ی پدیده‌های جهان و آفریده‌های یزدان) می‌اندیشند.
۳۵. کاهش دهنده‌ی پدیده‌ی ناخوشایند طلاق
وَمِن آیاتِهِ أَن خَلَقَ لَکُم مِن أَنفُسِکُم أَزواجًا لِتَسکُنوا إِلَیها وَجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً وَرَحمَهً ۚ إِنَّ فی ذٰلِکَ لَآیاتٍ لِقَومٍ یَتَفَکَّرونَ [سوره روم: آیه ۲۱]
و یکی از نشانه‌های (دالّ بر قدرت و عظمت) خدا این است که از جنس خودتان همسرانی را برای شما آفرید تا در کنار آنان (در پرتو جاذبه و کشش قلبی) بیارامید، و در میان شما و ایشان مهر و محبّت انداخت (و هر یک را شیفته و دلباخته‌ی دیگری ساخت، تا با آرامش و آسایش، مایه‌ی شکوفائی و پرورش شخصیّت همدیگر شوید، و پیوند زندگی انسانها و تعادل جسمانی و روحانی آنها برقرار و محفوظ باشد). مسلّماً در این (امور) نشانه‌ها و دلائلی (بر عظمت و قدرت خدا) است برای افرادی که (درباره‌ی پدیده‌های جهان و آفریده‌های یزدان) می‌اندیشند.
وَإِنِ امْرَأَهٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا أَن یُصْلِحَا بَیْنَهُمَا صُلْحًا ۚ وَالصُّلْحُ خَیْرٌ ۗ وَأُحْضِرَتِ الْأَنفُسُ الشُّحَّ ۚ وَإِن تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّـهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا [سوره نساء: آیه ۱۲۸]
هرگاه همسری دید که شوهرش (خویشتن را بالاتر از او می‌گیرد و از انجام امور خانوادگی) سر باز می‌زند و (یا با او نمی‌سازد و از او) رویگردان است، بر هیچ یک از آن دو گناهی نیست این که (بکوشند به وسیله‌ی صرف نظر کردن زن از برخی از مخارج و همبستری) میان خویشتن صلح و صفا راه بیندازند، و صلح (همیشه از جنگ و جدائی) بهتر است. (سرچشمه‌ی بسیاری از نزاعها بخل است) و انسانها با بخل سرشته شده‌اند (و مال دوستی خصلت ذاتی و دائمی بشر است و باید پیوسته با آن مبارزه و پیکار کرد) و اگر نیکوکاری و نیک‌رفتاری کنید و (با زنان بسازید و به بهترین وجه با آنان معامله کرده و با ترک ستمکاری و بدرفتاری با ایشان) پرهیزگاری کنید، بیگمان خداوند از آنچه می‌کنید بس آگاه است (و پاداش شما را چنان که باید می‌دهد).
۳۶.ریشه کنی فقر مادی و فرهنگی
الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَهً مِنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ [سوره بقره: آیه ۲۶۸]
اهریمن شما را (به هنگام انفاق می‌ترساند و) وعده‌ی تهیدستی می‌دهد و به انجام گناه شما را دستور می‌دهد، ولی خداوند به شما وعده آمرزش خویش و فزونی (نعمت) می‌دهد. و خداوند (فضل و مرحمتش) وسیع (و از همه چیز) آگاه است.
وَأُتبِعوا فی هٰذِهِ الدُّنیا لَعنَهً وَیَومَ القِیامَهِ ۗ أَلا إِنَّ عادًا کَفَروا رَبَّهُم ۗ أَلا بُعدًا لِعادٍ قَومِ هودٍ [سوره هود: آیه ۶۰]
در این دنیا دچار نفرین (مردمان) و طرد (از رحمت یزدان) شدند (و از پس ایشان بدنامی و رسوائی ماند) و در روز قیامت نیز (همین طور به لعنت و طرد از رحمت گرفتار می‌شوند و منفور خدا و فرشتگان و مردمان می‌گردند). هان! (ای جهانیان! بدانید که قوم) عاد به خدای خود (ایمان نیاوردند و نسبت بدو) کافر شدند. هان! (ای مردمان! بدانید که) عاد، قوم هود (شایسته‌ی طرد از رحمت خدا و درخور هلاک شدند، پس) نیست و نابود باد!
عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ [سوره علق: آیه ۵]
بدو چیزهائی را آموخت که نمی‌دانست.
۳۷. کسب عاقبت خیری
مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَکَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجزِیَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما کانوا یَعمَلونَ [سوره نحل: آیه ۹۷]
هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.
تِلکَ الدّارُ الآخِرَهُ نَجعَلُها لِلَّذینَ لا یُریدونَ عُلُوًّا فِی الأَرضِ وَلا فَسادًا ۚ وَالعاقِبَهُ لِلمُتَّقینَ [سوره قصص: آیه ۸۳]
ما آن سرای آخرت را تنها بهره‌ی کسانی می‌گردانیم که در زمین خواهان تکبّر و استکبار نیستند و فساد و تباهی نمی‌جویند (و دلهایشان از آلودگیهای مقام‌طلبی و شهرت‌طلبی و بزرگ‌بینی و تباهکاری، پاک و پالوده است)، و عاقبت از آن پرهیزگاران است.
۳۸. جلوگیری از وقوع جرم‌های فردی و اجتماعی
۞ إِنَّ اللَّهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ وَالإِحسانِ وَإیتاءِ ذِی القُربىٰ وَیَنهىٰ عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکَرِ وَالبَغیِ ۚ یَعِظُکُم لَعَلَّکُم تَذَکَّرونَ [سوره نحل: آیه ۹۰]
خداوند به دادگری، و نیکوکاری، و نیز بخشش به نزدیکان دستور می‌دهد، و از ارتکاب گناهان بزرگ (چون شرک و زنا)، و انجام کارهای ناشایست (ناسازگار با فطرت و عقل سلیم)، و دست‌درازی و ستمگری نهی می‌کند. خداوند شما را اندرز می‌دهد تا این که پند گیرید (و با رعایت اصول سه‌گانه‌ی عدل و احسان و ایتاء ذی‌القربی، و مبارزه با انحرافات سه‌گانه‌ی فحشاء و منکر و بغی، دنیائی آباد و آرام و خالی از هرگونه بدبختی و تباهی بسازید).
اتلُ ما أوحِیَ إِلَیکَ مِنَ الکِتابِ وَأَقِمِ الصَّلاهَ ۖ إِنَّ الصَّلاهَ تَنهىٰ عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکَرِ ۗ وَلَذِکرُ اللَّهِ أَکبَرُ ۗ وَاللَّهُ یَعلَمُ ما تَصنَعونَ [سوره عنکبوت: آیه ۴۵]
(ای پیغمبر!) بخوان آنچه را که از کتاب (آسمانی قرآن) به تو وحی شده است، و نماز را چنان که باید برپای دار. مسلّماً نماز (انسان را) از گناهان بزرگ و از کارهای ناپسند (در نظر شرع) بازمی‌دارد، و قطعاً ذکر خدا و یاد الله (از هر چیز دیگری) والاتر و بزرگتر است، و خداوند می‌داند که شما چه کارهائی را انجام می‌دهید (و سزا و جزایتان را خواهد داد).
۳۹. تولید کشاورزی مکانیزه
قالَ تَزرَعونَ سَبعَ سِنینَ دَأَبًا فَما حَصَدتُم فَذَروهُ فی سُنبُلِهِ إِلّا قَلیلًا مِمّا تَأکُلونَ [سوره یوسف: آیه ۴۷]
(یوسف) گفت: باید هفت سال پیاپی (با تلاش هرچه بیشتر، گندم و جو) بکارید، و آنچه را که درو می‌کنید – جز اندکی که می‌خورید – در خوشه‌ی خود نگاه دارید.
۴۰. دفع امراض روحی و روانی انسانها
أَلا إِنَّ أَولِیاءَ اللَّهِ لا خَوفٌ عَلَیهِم وَلا هُم یَحزَنونَ ⭐️ الَّذینَ آمَنوا وَکانوا یَتَّقونَ ⭐️ لهُمُ البُشرىٰ فِی الحَیاهِ الدُّنیا وَفِی الآخِرَهِ ۚ لا تَبدیلَ لِکَلِماتِ اللَّهِ ۚ ذٰلِکَ هُوَ الفَوزُ العَظیمُ [سوره یونس: آیات ۶۲ تا ۶۴]
هان! بیگمان دوستان خداوند (سبحان) ترسی بر آنان (از خواری در دنیا و عذاب در آخرت) نیست و (بر از دست رفتن دنیا) غمگین نمی‌گردند (چرا که در پیشگاه خدا چیزی برای آنان مهیّا است که بسی والاتر و بهتر از کالای دنیا است). ⭐️ (دوستان خداوند) کسانیند که ایمان آورده‌اند و تقوا پیشه کرده‌اند. ⭐️ برای آنان در دنیا (به هنگام مرگ) و در آخرت (در هنگامه‌ی رستاخیز) بشارت (به خوشبختی و نیکبختی) است. سخنان خدا، (یعنی وعده‌هائی که خدا به پیغمبرانش مبنی بر پیروزی و بهروزی و سعادت دو جهان داده است) تخلّف‌ناپذیر است. این (چیزی که در دنیا و آخرت بدانان مژده داده می‌شود) رسیدن به آرزو و رستگاری بزرگی است.
۴۱. ایجاد تمدن موفق
تعریف تمدن:
به مجموعه‌ای از انسانها که به صورت سازمان یافته در کنار یکدیگر قرار گرفته و در جهت رشد و تعالی خویش در همه‌ی زمینه‌ها احساس مسئولیت نموده و به تلاش پرداخته و از مدیریت خاصی برخوردار بوده، تمدن می‌گویند. که غالباً در شهرنشینی تبلور می‌یابد.
وَکَذَٰلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّهً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا ۗ وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلَىٰ عَقِبَیْهِ ۚ وَإِنْ کَانَتْ لَکَبِیرَهً إِلَّا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللَّهُ ۗ وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَانَکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ [سوره بقره: آیه ۱۴۳]
و بیگمان شما را ملّت میانه‌روی کرده‌ایم (نه در دین افراط و غلّوی می‌ورزید، و نه در آن تفریط و تعطیلی می‌شناسید. حق روح و حق جسم را مراعات می‌دارید و آمیزه‌ای از حیوان و فرشته‌اید) تا گواهانی بر مردم باشید (و بر تفریط مادیگرایانِ لذائذ جسمانی طلب و روحانیّت باخته، و بر افراط تارکانِ دنیا و ترکِ لذائذ جسمانی کرده، ناظر بوده و خروج هر دو دسته را از جاده‌ی اعتدال مشاهده نمائید) و پیغمبر (نیز) بر شما گواه باشد (تا چنانچه دستهای از شما راه او گیرد، و یا گروهی از شما از جاده‌ی سیرت و شریعت او بیرون رود، با آئین و کردار خویش بر ایشان حجّت و گواه باشد). و ما قبله‌ای را که بر آن بوده‌ای (و تا کنون به سوی آن نماز خوانده‌ای و هم اینک فرمان روکردن به جهت کعبه صادره شده است) قبله ننموده بودیم مگر این که بدانیم چه کسی از پیغمبر پیروی می‌نماید و چه کسی بر پاشنه‌های خود می‌چرخد (و به عقب بر می‌گردد تا صف ثابت‌قدمان بر ایمان، و فرصت‌طلبان بی‌ایمان از هم روشن و جدا شود). و اگرچه (تغییر قبله برای کسی که الفت گرفته است بدان رو کند) بس بزرگ و دشوار است مگر بر کسانی که خدا ایشان را رهنمون کرده باشد (به احکام دین و راز قانونگذاری و بداند که هدف از روکردن به این سو یا آن سو اطاعت فرمان خدا است نه به خاطر تقدّس خود جهات) و خدا ایمان شما را (که انگیزه‌ی پیروی از پیغمبر است) ضایع نمی‌گرداند (و اجر و پاداش عبادات قبلی شما را هدر نمی‌دهد، چه) بیگمان خدا نسبت به مردم بس رؤوف و مهربان است.
لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ ۖ وَأَنزَلنَا الحَدیدَ فیهِ بَأسٌ شَدیدٌ وَمَنافِعُ لِلنّاسِ وَلِیَعلَمَ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالغَیبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزیزٌ [سوره حدید: آیه ۲۵]
ما پیغمبران خود را همراه با دلائل متقن و معجزات روشن (به میان مردم) روانه کرده‌ایم، و با آنان کتابهای (آسمانی و قوانین) و موازین (شناسائی حق و عدالت) نازل نموده‌ایم تا مردمان (برابر آن در میان خود) دادگرانه رفتار کنند. و آهن را پدیدار کرده‌ایم که دارای نیروی زیاد و سودهای فراوانی برای مردمان است. هدف (از ارسال انبیاء و نزول کتب آسمانی و همچنین آفرینش وسائلی چون آهن) این است که خداوند بداند چه کسانی او را و فرستادگانش را بگونه‌ی نهان و پنهان (از دیدگان مردمان) یاری می‌کنند. خداوند نیرومند و چیره است.
با عنایت به اصول فوق مشخص گردید که منبع وحی به علت کشف مجهولات زندگی انسانها اعم از جهانبینی ، بایدها و نبایدها، هم‌خوانی با زندگی سعادت بخش ، ایجاد تحولات مفید و راهگشا ، شایستگی این را دارد که در زمره‌ی مهم‌ترین معارف موجود در میان افراد بشر قرار گیرد.
برادر کوچک شما محمد حامدی
@mohamadhamedy
