آیا دین اسلام علاوه بر وحی، حوزه ی علوم تجربی و انسانی را را هم دربر می گیرد؟
آیا دین اسلام علاوه بر وحی، حوزه ی علوم تجربی و انسانی را را هم دربر می گیرد؟
نویسنده: محمد حامدی
?سوال:
آیا حوزه‌ی دین اسلام تنها متعلق به وحی و متعلقات آن می‌باشد یا بر طبق ادعای برخی از علماو بزرگان دین، حوزه علوم تجربی و انسانی (جهان آفرینش) را نیز دربرمی‌گیرد؟ لطفاً دلایل عقلی و قرآنی آن را بیان کنید.
? پاسخ:
پاسخ سوال مذکور را در نکاتی چند خواهیم داد:
۱. قبل از خلق انسان، جهان آفرینش در شش مرحله زمانی طولانی برای حضور مهمانی عزیز و گرانقدر (انسان که جانشین خداوند است) خلق و آماده گردید که از این شش مرحله، چهار بخش آن متعلق به تهیه‌ی امکانات زندگی انسان بود.
وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِنْ فَوْقِهَا وَبَارَکَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ سَوَاءً لِلسَّائِلِینَ ⭐️ ثمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِیَا طَوْعًا أَوْ کَرْهًا قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ ⭐️ فقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَأَوْحَى فِی کُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا ۚ وَزَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظًا ۚ ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ [سوره فصلت : آیات ۱۰ تا ۱۲]
و در [زمین]، از فراز آن [لنگر آسا] کوهها نهاد و در آن خیر فراوان پدید آورد، و مواد خوراکی آن را در چهار روز اندازه‌گیری کرد [که] برای خواهندگان، درست [و متناسب با نیازهایشان] است. ⭐️ سپس آهنگ [آفرینش] آسمان کرد، پ آن بخاری بود. پس به آن و به زمین فرمود: «خواه یا ناخواه بیایید.» آن دو گفتند: «فرمان‌پذیر آمدیم.» ⭐️ پس آنها را [به صورت] هفت آسمان، در دو هنگام مقرر داشت و در هر آسمانی کار [مربوط به] آن را وحی فرمود، و آسمان [این] دنیا را به چراغ‌ها آذین کردیم و [آن را نیک] نگاه داشتیم؛ این است اندازه‌گیری آن نیرومند دانا.
وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ ۖ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ [سوره البقره : آیه ۳۰]
و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمین جانشینی خواهم گماشت»، [فرشتگان] گفتند: «آیا در آن کسی را می‌گماری که در آن فساد انگیزد، و خون‌ها بریزد؟ و حال آنکه ما با ستایش تو، [تو را] تنزیه می‌کنیم؛ و به تقدیست می‌پردازیم.» فرمود: «من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید.»
إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ [سوره اﻷعراف : ۵۴]
در حقیقت، پروردگار شما آن خدایی است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید؛ سپس بر عرش [جهانداری] استیلا یافت. روز را به شب _ که شتابان آن را می‌طلبد _ می‌پوشاند، و [نیز] خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده‌اند [پدید آورد]. آگاه باش که [عالم] خلق و امر از آن اوست. فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان.
۲. آفرینش انسان در دو حالت صورت گرفت:
الف: حالت جسمی و مادی
ب: حالت روحی و روانی
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَهٍ مِنْ طِینٍ [سوره المؤمنون ⭐️ ثمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَهً فِی قَرَارٍ مَکِینٍ ⭐️ ثمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَهَ عَلَقَهً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَهَ مُضْغَهً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَهَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ ۚ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ [سوره المؤمنون : آیات ۱۲ تا ۱۴]
به یقین، انسان را از عصاره‌ای از گل آفریدیم. ⭐️ سپس او را [به صورت] نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم. ⭐️ آنگاه نطفه را به صورت علقه در آوردیم. پس آن علقه را [به صورت] مضغه گردانیدیم، و آنگاه مضغه را استخوان‌هایی ساختیم، بعد استخوان‌ها را با گوشتی پوشانیدیم، آن گاه [جنین را در] آفرینشی دیگر پدید آوردیم. آفرین با بر خدا که بهترین آفرینندگان است.
وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَهِ إِنِّی خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ ⭐️ فإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ [سوره الحجر : ۲۸ و ۲۹]
و [یاد کن] هنگامی را که پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من بشری را از گلی خشک، از گلی سیاه و بد بو، خواهم آفرید. ⭐️ پس وقتی آن را درست کردم و از روح خود در آن دمیدم، پیش او به سجده درافتید.
۳. خداوند برای رفع نیازهای مادی انسان جهان آفرینش را خلق نمود و آن را در اختیار انسان نهاد و برایش مسخر و رام نمود.
أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَهً وَبَاطِنَهً ۗ وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا کِتَابٍ مُنِیرٍ [سوره لقمان : آیه ۲۰]
آیا ندانسته‌اید که خدا آنچه را که در آسمانها و آنچه را که در زمین است، مسخر شما ساخته و نعمتهای ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است؟ و برخی از مردم درباره خدا بی[آنکه] دانش و رهنمود و کتابی روشن [داشته باشند] به مجادله برمیخیزند.
هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ۚ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ [سوره البقره : آیه ۲۹]
اوست آن کسی که آنچه در زمین است، همه را برای شما آفرید؛ سپس به آفرینش آسمان پرداخت، و هفت آسمان را استوار کرد؛ و او به هر چیزی داناست.
۴. خداوند برای رفع نیازهای روحی انسان، وحی را برایش فرستاد.
إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَهٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا ⭐️ إنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا [سوره اﻹنسان : آیات ۲ و ۳]
ما انسان را از نطفه‌ی مختلطی آفریدیم، و او را می‌آزماییم. [بدین جهت] او را شنوا و بینا قرار دادیم ⭐️ ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد [و پذیرا گردد] یا ناسپاس!
????
۵. خداوند جهان آفرینش و انسان را هدفمند آفرید و آنها را بازیچه قرار نداده است.
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ [سوره اﻷنبیاء : آیه ۱۶]
و آسمان و زمین و آنچه را که میان آن دو است به بازیچه نیافریدیم.
۶. همه جهان آفرینش یک دستگاه واحد است.
سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ [سوره الحدید : آیه ۱]
آنچه در آسمانها و زمین است، خدا را به پاکی می‌ستاید و اوست ارجمند حکیم.
لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَهٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا ۚ فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ [سوره اﻷنبیاء : آیه ۲۲]
اگر در آنها [=زمین و آسمان] جز خدا، خدایانی [دیگر] وجود داشت، قطعاً [زمین و آسمان] تباه می‌شد. پس منزه است خدا، پروردگار عرش، از آنچه وصف می‌کنند.
وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا ۖ وَهُمْ عَنْ آیَاتِهَا مُعْرِضُونَ ⭐️ وهُوَ الَّذِی خَلَقَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ ۖ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ [سوره اﻷنبیاء : آیات ۳۲ و ۳۳]
و آسمان را سقفی محفوظ قرار دادیم، و[لی] آنان از [مطالعه در] نشانه‌های آن اعراض می‌کنند. ⭐️ و اوست آن کسی که شب و روز و خورشید و ماه را پدید آورده است. هر کدام از این دو در مداری [معین] شناورند.
۷. دین عبارت است از برنامه‌ای از جانب خداوند برای درست استفاده کردن انسان از نعمات مادی و معنوی جهان آفرینش، در راستای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی انسان.
قُلْ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ⭐️ لا شَرِیکَ لَهُ ۖ وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ [سوره انعام : آیات ۱۶۲ و ۱۶۳]
بگو: «در حقیقت، نماز من و [سایر] عبادات من و زندگی و مرگ من، برای خدا، پروردگار جهانیان است.» ⭐️ [که] او را شریکی نیست، و بر این [کار] دستور یافته‌ام، و من نخستین مسلمانم.
ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ [سوره التکاثر : آیه ۸]
سپس در همان روز است که از نعمت [روی زمین] پرسیده خواهید شد.
۸. چون زندگی انسان بدون استفاده از علوم تجربی و انسانی ممکن نیست، لذا باید به نحوی از آنها استفاده نمود که مثمر ثمر باشند. یا بر طبق امیال و اهواء انسان و عقل محدود در مکان و زمان، یا بر طبق فرمان خدا. که فرمان خدا برای استفاده از نعمات جهان آفرینش با تمام جزئیاتش در وحی نیامده و غیر از بیان اصولی کلی بدان نپرداخته است و آن را به دانشمندان علوم تجربی و انسانی سپرده است. در اینجا یا باید از طریق شناخت قوانین حاکم خدایی بر جهان آفرینش از آنها استفاده نمود که این راه توحید و مورد پسند خداوند است و یا باید از طریق اهواء بشری از آنها استفاده نمود که این همان شرکی است که به شدت از آن نهی شده‌ایم. همچنین همه‌ی افراد بشر این قاعده‌ی مسلم و متقن را پذیرفته‌اند که هر کس خالق چیزی باشد تنها او حق دارد و باید برنامه‌ی استفاده از آن را تعیین نماید. چون تنها خداوند خالق حهان آفرینش است، پس باید برای استفاده از آن، تنها از خداوند پیروی نمود.
إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ [سوره اﻷعراف : آیه ۵۴]
أَلَا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ [سوره الملک : آیه ۱۴]
آیا کسی که آفریده است نمی‌داند؟ با اینکه او خود باریک بین آگاه است.
۹. خداوند از انسان خواسته است که از فرمانش در هر دو حوزه از دین(وحی-علوم تجربی و انسانی) بدون تخلف فرمانبرداری کند و نافرمانی در هر کدام از آن دو حوزه را شرک نامیده است.
… أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتَابِ وَتَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ ۚ فَمَا جَزَاءُ مَنْ یَفْعَلُ ذَلِکَ مِنْکُمْ إِلَّا خِزْیٌ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا ۖ وَیَوْمَ الْقِیَامَهِ یُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ [سوره البقره : قسمتی از آیه ۸۵]
… آیا شما به پاره‌ای از کتاب ایمان می‌آورید، و به پاره‌ای کفر می‌ورزید؟ پس جزای هر کس از شما که چنین کند، جز خواری در زندگی دنیا چیزی نخواهد بود، و روز رستاخیز ایشان را به سخت‌ترین عذاب‌ها باز برند، و خداوند از آنچه می‌کنید غافل نیست.
قُلْ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ⭐️ لا شَرِیکَ لَهُ ۖ وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ [سوره انعام : آیات ۱۶۲ و ۱۶۳]
بگو: «در حقیقت، نماز من و [سایر] عبادات من و زندگی و مرگ من، برای خدا، پروردگار جهانیان است.» ⭐️ [که] او را شریکی نیست، و بر این [کار] دستور یافته‌ام، و من نخستین مسلمانم.
أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَهً وَبَاطِنَهً ۗ وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا کِتَابٍ مُنِیرٍ [سوره لقمان : آیه ۲۰]
آیا ندانسته‌اید که خدا آنچه را که در آسمانها و آنچه را که در زمین است، مسخر شما ساخته و نعمتهای ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است؟ و برخی از مردم درباره خدا بی[آنکه] دانش و رهنمود و کتابی روشن [داشته باشند] به مجادله برمیخیزند.
وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الْفَسَادَ [سوره البقره : آیه ۲۰۵]
و چون برگردد [یا ریاستی یابد] کوشش می‌کند که در زمین فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد و خداوند تباه‌کاری را دوست ندارد.
۱۰. رابطه‌ی جهان آفرینش و انسان را می‌توان در دو حوزه بررسی کرد:
الف: نیازهای مادیش را تأمین می‌کند.
ب: آیه و نشانه‌ای است برای دریافت جهان‌بینی حق.
إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِأُولِی الْأَلْبَابِ ⭐️ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ [سوره آل عمران : آیات ۱۹۰ و ۱۹۱]
هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ۚ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ [سوره البقره : آیه ۲۹]
اوست آن کسی که آنچه در زمین است، همه را برای شما آفرید؛ سپس به آفرینش آسمان پرداخت، و هفت آسمان را استوار کرد؛ و او به هر چیزی داناست.
۱۱. استفاده‌ی غیرخدایی از نعمات خداوند، زندگی ناآرامی را به انسان می‌دهد و در صورت استفاده با فرمان خدا زندگی سعادتمندی برای انسان تأمین میشود.
قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِیعًا ۖ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَایَ فَلَا یَضِلُّ وَلَا یَشْقَى ⭐️ ومَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَى [سوره طه : آیات ۱۲۳ و ۱۲۴]
فرمود: «همگی همگی از آن [مقام] فرود آیید، در حالی که بعضی از شما دشمن بعضی دیگر است، پس اگر برای شما از جانب من رهنمودی رسد، هر کس از هدایتم پیروی کند نه گمراه میشود نه تیره بخت. ⭐️ و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگی تنگ [و سختی] خواهد داشت، و روز رستاخیز او را نابینا محشور می‌کنیم.»
أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ ⭐️ الَّذِینَ آمَنُوا وَکَانُوا یَتَّقُونَ ⭐️ لهُمُ الْبُشْرَى فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَفِی الْآخِرَهِ ۚ لَا تَبْدِیلَ لِکَلِمَاتِ اللَّهِ ۚ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ [سوره یونس : آیات ۶۲ تا ۶۴]
آگاه باشید، که بر دوستان خدا نه بیمی است و نه آنان اندوهگین می‌شوند. ⭐️ همانان که ایمان آورده و پرهیزگاری ورزیده‌اند. ⭐️ در زندگی دنیا و آخرت مژده‌ای برای آنان است. وعده‌های خدا را تبدیلی نیست؛ این همان کامیابی بزرگ است.
۱۲. جانشینی خداوند از جانب انسان ممکن نیست مگر اینکه خداوند نحوه‌ی استفاده از جهان آفرینش را برای جانشینش مشخص کند که آن را مسکوت گذاشته و چند و چون آن را با تمام جزئیاتش مشخص ننموده و آن را به متخصصین مربوطه می‌سپارد.
وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ ۖ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ [سوره البقره : آیه ۳۰]
و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمین جانشینی خواهم گماشت»، [فرشتگان] گفتند: «آیا در آن کسی را می‌گماری که در آن فساد انگیزد، و خون‌ها بریزد؟ و حال آنکه ما با ستایش تو، [تو را] تنزیه می‌کنیم؛ و به تقدیست می‌پردازیم.» فرمود: «من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید.»
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِی إِلَیْهِمْ ۚ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ [سوره النحل : آیه ۴۳]
و پیش از تو [هم] جز مردانی که بدیشان وحی می‌کردیم گسیل نداشتیم. پس اگر نمی‌دانید، از پژوهندگان کتاب‌های آسمانی جویا شوید.
۱۳. الوهیت خداوند، هم مشمول آسمان و هم شامل زمین و اهالی آن میشود.
وَهُوَ الَّذِی فِی السَّمَاءِ إِلَهٌ وَفِی الْأَرْضِ إِلَهٌ ۚ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْعَلِیمُ [سوره الزخرف : آیه ۸۴]
و اوست که در آسمان خداست و در زمین خداست، و هموست سنجیده‌کار دانا.
۱۴. وظیفه‌ی اصلی انسان، عمران و آبادانی زمین است و این کار مهم بدون بهره‌گیری از علوم تجربی و انسانی ناممکن است.
وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا ۚ قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ ۖ هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ ۚ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ [سوره هود : آیه ۶۱]
و باز ما به سوی قوم ثمود برادرشان صالح را به رسالت فرستادیم، صالح به قوم خود گفت: ای قوم، خدای یگانه را که شما را جز او خدایی نیست پرستش کنید، او خدایی است که شما را از زمین بیافرید و برای عمارت و آباد ساختن آن برگماشت، پس شما از خدای خود آمرزش طلبید و به درگاه او توبه کنید که البته خدای من (به همه) نزدیک است و شنونده و اجابت کننده است.
۱۵. وظیفه‌ی اصلی انبیاء الهی اجرای نظام قسط و عدل در میان انسانها است و این کار مهم بدون حضور حکومت اسلامی ناممکن است و البته حکومت اسلامی هم بدون حضور متخصصین علوم تجربی و انسانی [هیئت وزیران متخصص و متعهد] تحقق نمی‌یابد.
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ۖ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ [سوره الحدید : آیه ۲۵]
همانا ما پیمبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و با ایشان کتاب و میزان عدل نازل کردیم تا مردم به راستی و عدالت گرایند، و آهن (و دیگر فلزات) را که در آن هم سختی (جنگ و کارزار) و هم منافع بسیار بر مردم است (نیز برای حفظ عدالت) آفریدیم، و تا معلوم شود که خدا و رسلش را با ایمان قلبی که یاری خواهد کرد؟ (هر چند) که خدا بسیار قوی و مقتدر (و از یاری خلق بی‌نیاز) است.
۱۶. آسمانها و زمین به عنوان خادم انسان معرفی شده‌اند و استخدام آنها ممکن نیست مگر از طریق علوم تجربی و انسانی.
أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَهً وَبَاطِنَهً ۗ وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا کِتَابٍ مُنِیرٍ [سوره لقمان : آیه ۲۰]
آیا ندانسته‌اید که خدا آنچه را که در آسمانها و آنچه را که در زمین است، مسخر شما ساخته و نعمتهای ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است؟ و برخی از مردم درباره خدا بی[آنکه] دانش و رهنمود و کتابی روشن [داشته باشند] به مجادله برمیخیزند.
وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا [سوره اﻹسراء : آیه ۷۰]
و محققا ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آنها را (بر مرکب) در برّ و بحر سوار کردیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه آنها را روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم.
۱۷. رزق و روزی انسان که مایه ادامه‌ی حیاتش است می‌باشد در آسمان است.
وَفِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ [سوره الذاریات : آیه ۲۲]
و روزی شما با همه وعده‌ها که به شما می‌دهند در آسمان است.
۱۸. تخلف انسان در بندگی خدا موجب قطع باران و نعمات است و تداوم بر بندگی خدا، موجب آسمان باران‌زا و رشد باغها و امداد با مال و اولاد است.
فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا ⭐️ یرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا ⭐️ ویُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَارًا [سوره نوح : آیات ۱۰ تا ۱۲]
باز گفتم: به درگاه خدای خود توبه کنید و آمرزش طلبید که او بسیار خدای آمرزنده‌ای است. ⭐️ تا باران آسمان بر شما فراوان نازل کند. ⭐️ و شما را به مال بسیار و پسران متعدد مدد فرماید و باغهای خرّم و نهرهای جاری به شما عطا کند.
۱۹. بهشت و جهنمی که انسانها در جهان آخرت بدان نایل می‌شوند جزئی از اجزای دین (حوزه پاداش و جزا) است.
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَالْمُشْرِکِینَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا ۚ أُولَئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّهِ ⭐️ إنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ ⭐️ جزَاؤُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا ۖ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ۚ ذَلِکَ لِمَنْ خَشِیَ رَبَّهُ [سوره البینه : آیات ۶ تا ۸]
محقّقا آنان که از اهل کتاب کافر شدند (و عیسی و عزیر و رهبانان و احبار را به مقام ربوبیت خواندند) آنها با مشرکان همه در آتش دوزخند و در آن همیشه معذبند، آنها به حقیقت بدترین خلقند. ⭐️ آنان که ایمان آوردند و نیکوکار شدند آنها به حقیقت بهترین اهل عالمند. ⭐️ پاداش آنها نزد خدایشان باغهای بهشت عدن است که نهرها زیر درختانش جاری است و در آن بهشت ابد جاودان متنعّمند، خدا از آنها خشنود و آنها هم از خدا خشنودند. این بهشت مخصوص کسی است که از خدا ترسد (و به طاعت او پردازد).
۲۰.بدون وجود سلامت جسمی وروانی، بندگی خدا تحقق نمی‌یابد که تحقق این دو امر تنها در گرو استفاده‌ی تخصصی از دو حوزه‌ی کاری پزشکان و روانکاوان میسر است که در حیطه‌ی علوم تجربی و انسانی است.
۲۱.خدمت به انسانها که از وظایف ماست بدون بهره‌گیری از محصولات علوم تجربی و انسانی میسرنمی‌باشد.
وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَهً لِلْعَالَمِینَ [سوره اﻷنبیاء:آیه۱۰۷]
و (ای رسول) ما تو را نفرستادیم مگر آنکه رحمت برای اهل عالم باشی.
۲۲. مبنای اصلی دینداری و حکمت و فلسفه‌ی اطاعت از خداوند،خصوصاً متخصصین، جلب مصالح و منافع مادی و معنوی انسان در دنیا و آخرت و دفع مضرات و مفاسد مادی و معنوی انسان در دنیا و آخرت است.به عبارت دیگر حرام‌ها همان مضرات و مفاسد هستند و حلال‌ها همان مفیدها و مصالح هستند.در صورتی که استفاده از نعمتهای جهان آفرینش بر اساس جهل و هوا باشد،باعث ایجاد مضرات و مفاسد در زندگی انسان خواهد شد،درغیر اینصورت موجب تولید منافع و مصالح خواهد شد.پس چون نمی‌توان خود را از استفاده‌ی نعمات جهان آفرینش فارغ و بی‌نیاز نمود،بلکه انجام این کار نصف زندگی ما را تشکیل می‌دهد (تامین مصالح مادی و جسمی انسان)، اطاعت از متخصصین حوزه‌ی علوم تجربی و انسانی نیز حوزه‌ای دیگر از دین خدا محسوب میشود و اطاعت از آنها بر ما واجب است و دین خدا نمی‌تواند مدعی سعادت دنیوی و اخروی انسان باشد مگر اینکه این قسمت از زندگی انسان را نیز مدیریت نماید.
وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا [سوره اﻹسراء:آیه۳۶]
و (ای انسان) هرگز آنچه را که بدان علم و اطمینان نداری دنبال مکن که چشم و گوش و دل همه مسئولند.
یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ ⭐️ قلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا خَالِصَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ ۗ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ⭐️ قلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِکُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ [سوره اﻷعراف:آیات۳۱ تا۳۳]
ای فرزندان آدم، زیورهای خود را در مقام هر عبادت به خود برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید، که خدا مسرفان را دوست نمی‌دارد.⭐️بگو: چه کسی زینت‌های خدا را که برای بندگان خود آفریده حرام کرده و از صرف رزق حلال و پاکیزه منع کرده؟ بگو: این نعمتها در دنیا برای اهل ایمان است و خالص اینها (یعنی لذات کامل بدون الم، و نیکوتر از اینها) در آخرت برای آنان خواهد بود. ما آیات خود را برای اهل دانش چنین مفصل و روشن بیان می‌کنیم.⭐️بگو که خدای من هر گونه اعمال زشت را چه در آشکار و چه در نهان و گناهکاری و ظلم به ناحق و شرک به خدا را که بر آن شرک هیچ دلیلی نفرستاده است و این که چیزی را که نمی‌دانید به خدا نسبت دهید، همه را حرام کرده است.
قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِیعًا ۖ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَایَ فَلَا یَضِلُّ وَلَا یَشْقَى ⭐️ ومَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَى [سوره طه:آیه۱۲۳و۱۲۴]
آنگاه خدا (به آدم و حوا) فرمود: اکنون از عالی رتبه بهشت فرود آیید که برخی از شما با برخی دیگر دشمنید، پس اگر از جانب من برای شما راهنمایی بیاید آن هنگام هر که از راه من پیروی کند نه هرگز گمراه شود و نه شقی و بدبخت گردد.⭐️و هر کس از یاد من اعراض کند همانا (در دنیا) معیشتش تنگ شود و روز قیامتش نابینا محشور کنیم.
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِی إِلَیْهِمْ ۚ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ [سوره النحل:آیه۴۳]
و ما پیش از تو غیر رجال مؤیّد به وحی خود کسی را به رسالت نفرستادیم، پس اگر نمی‌دانید از اهل ذکر (یعنی علما و دانشمندان هر امت) سؤال کنید.
وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِیهِنَّ ۚ بَلْ أَتَیْنَاهُمْ بِذِکْرِهِمْ فَهُمْ عَنْ ذِکْرِهِمْ مُعْرِضُونَ [سوره المؤمنون : آیه ۷۱]
و اگر حق تابع هوای نفس آنان شود همانا آسمانها و زمین و هر که در آنهاست فاسد خواهد شد. (و کافران از جهل نسبت جنون به رسول ما دادند؛ چنین نیست) بلکه ما اندرز قرآن بزرگ را بر آنها فرستادیم و آنان از این پند خود اعراض کنند.
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ۖ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ [سوره الحدید : آیه ۲۵]
همانا ما پیمبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و با ایشان کتاب و میزان عدل نازل کردیم تا مردم به راستی و عدالت گرایند، و آهن (و دیگر فلزات) را که در آن هم سختی (جنگ و کارزار) و هم منافع بسیار بر مردم است (نیز برای حفظ عدالت) آفریدیم، و تا معلوم شود که خدا و رسلش را با ایمان قلبی که یاری خواهد کرد؟ (هر چند) که خدا بسیار قوی و مقتدر (و از یاری خلق بی‌نیاز) است.
وَمَنْ جَاهَدَ فَإِنَّمَا یُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ [سوره العنکبوت : آیه ۶]
و هر که (در راه ایمان) جهد و کوشش کند به سود خود کند که خدا از (طاعت و عبادت) عالمیان البته بی‌نیاز است.
نهایتاً چون قوانین حاکم بر جهان آفرینش همانند خلق آنها کار خداوند است، کار دانشمندان حوزه‌ی علوم تجربی و انسانی نیز فقط کشف و خواندن همان قوانین خدایی است، بنابراین نحوه‌ی استفاده از آنها نیز بر اساس احاطه‌ی علمی بر قوانین خدایی است. لذا این حوزه‌ی نیز درحیطه‌ی دین خداوند است و همانند حوزه‌ی وحی کار خداوند است و تنها تخلفی که در اینجا ممکن است دانشمندان حوزه‌ی علوم تجربی و انسانی انجام بدهند این است که بر اساس اهواء خود و عقل تنها از آنها استفاده کنند. بدین خاطر رابطه‌ی دو حوزه‌ی وحی و علوم تجربی و انسانی این است که فرامین صادره از هر دو گروه بایستی با وحی الهی سنجیده شود تا خودخواهی‌ها‌ی بشر مهار شود و هر دو گروه در راستای سعادت دنیوی و اخروی بشر به انجام وظایفشان بپردازند.
سخن پایانی:
معرفی دین در دنیای معاصر بصورتی که پاسخگوی چالشهای این دوره باشد ، لوازم جدیدی را از ما می طلبد.که همه ی ما در حوزه ی تخصصی خود نسبت به این موضوع(عصری کردن دین-توانمند نشان دادن دین برای اداره ی زندگی انسان در بهترین صورت ممکن و پاسخگویی به چالشهای نوین) بایستی احساس مسئولیت نماییم.
بنده نیز با وجود بضاعت علمی قلیل همچون شما عزیزان در این حوزه ورود نموده ام و اقدام به طرح ظاهرا نوینی در این مورد کرده ام.و آن اینکه دین خدا در دو حوزه ی متفاوت در قرآن معرفی شده است:
۱- حوزه ی وحی و متعلقات
۲- حوزه ی علوم تجربی و انسانی(محصولات و قضایای اثبات شده ی این حوزه)
زیرا خداوند برای تامین سعادت مادی و معنوی انسان می بایست دو کتاب متناسب با جسم و روحش را تالیف نماید:
۱- کتاب جهان آفرینش: که معرفی و نحوه ی بکارگیری آن به دانشمندان حوزه ی علوم تجربی و انسانی سپرده شده است.
۲- کتاب وحی و متعلقات: که معرفی و نحوه ی زندگی بر طبق آن به دانشمندان حوزه ی وحی سپرده شده است.
بنده درحد توان طی پاسخ به سوالی در این مورد(آیا علوم تجربی و انسانی نیز حوزه ی دیگری از دین است یا اینکه حوزه ی دین در وحی و متعلقات منحصر شده است) با ارائه ی ۲۲ دلیل عقلی و قرآنی در ۷ قسمت به این حقیقت قرآنی اشاره نموده ام (که در کانال موجود است)که حوزه ی علوم تجربی و انسانی نیز همچون حوزه ی وحی حوزه ای دگر از دین است که موضوعات مختص به خود را دارد.همچنانکه حوزه ی وحی موضوعات متعلق به خود را دارد.و این دو حوزه در کنار همدیگر و در راستای تقویت و تایید یکدیگر بصورت جداگانه کار می کنند.لذا هرگز شایسته نیست مانند قبل موضوعات مختص به هر کدام از آنها را بر دوش حوزه ی دیگر بار نمود.و بایستی موضوعات هرکدام را به حوزه ی مختص به خود سپرد تا بدین وسیله به هردو نوع از نیازهای مادی و معنوی انسان بصورت تخصصی و شایسته رسیدگی شود و کمال دین در مقایسه با دستاوردهای مکاتب بشری اثبات گردد.
بنابراین از خوانندگان بزرگوار اکیدا درخواست می کنم که همچون گذشته با بی تفاوتی از کنار این موضوع مهم و اساسی نگذرند و با دقت و انصاف کافی در این باره به تحقیق و تفحص بپردازند تا از این طریق بتوانیم با قوت کافی پاسخگوی چالشهای فکری دنیای معاصر باشیم.
حاصل این تحقیق قرآنی در اختیار شما عزیزان قرار گرفته است.امید است همه ی فرهیختگان عزیز با حوصله آنرا مطالعه و در صورت تایید بر دامنه اش بیفزایند. ویا در صورت مخالفت با آن دلایل خود را عرضه نمایند.تا به نتایج گرانبهایی برسیم.از توجه شما کارشناسان دینی گرامی برای رشد اندیشه ی دینی سپاسگذارم.
