فلسفه دعوت و انعطاف و هماهنگی آن با اعصار مخ
فلسفه دعوت و انعطاف و هماهنگی آن با اعصار مختلف
« قرآن کتاب دعوت »
ابوالحسن علی الحسنی الندوی
راه و روش دعوت در قرآن کدام است ؟ یا اینکه قرآن داعیان را به چه اموری وصیت مینماید ؟ و راه اسلوب پیامبران (( علیهم الصلاه و السلام )) در دعوت چه بوده است ؟ و آداب و رسومی که قرآن می خواهد (( داعی الی الله)) بدان آراسته باشد ،کدام است ؟ و آیا در قرآن احکام و راه حل های معین و محدودی عرضه شده است که داعی آنرا در (( مدرسه دعوت)) بیاموزد و بکار بگیرد ؟ … اینها مو ضوعات حائز اهمیتی است که با دو امر (( قرآن )) و ((دعوت )) در ارتباط است .و اینکه چگونه این دو مسئله اثر بخش و روشنگر باهم در موضوع واحدی ، اتفاق یافته اند …
((قرآن کتاب دعوت ))
در حقیقت ، قرآن کتاب احکام و شریعت باشد _با همه احترام و اهمیتی که برای آن قائل هستیم _ کتاب دعوت هدایت است . و البته از احکام و شریعت هم غفلت نکرده است .هدف و غایتی که در قرآن ، در اطراف آن میگردد و به آن توجه دارد ،مسئله بسیار بدیهی و روشن است ، چرا که موضوع اصلی و فطری بشر است .و من بادرک و آموخته های اندکی که دارم ، معتقدم ، قرآن کتاب هدایت و دعوت است پیش از آنکه کتاب احکام و شریعت باشد ، چون هدایت ، اساس ایمان است و تنها و سیله و ابزار رشد و گسترش این ایمان ، دعوت است .
((دعوت در دایره قوانین ویژه ،محدود نمی شود ((
حال ببینیم احکامی که قرآن آن را در موضوع دعوت بیان می کند و آداب و رسومی که بر آن تأکید ، و داعیان را به آن فرا می خواند ، کدامند ؟ و آیا در این خصوص قوانین و مقررات مضبوطی دارد یا خیر ؟…
به نظر من ، ممکن نیست دعوت در دایره قوانین و مقررات رسمی محدود شود چون دعوت تابع محیط و زمان و جامعه و فضای حاکم بر آن جامعه و رسومات آن است .بنابراین ، هنگامی که امر دعوت بر اساس واقعیات هر جامعه مطرح می شود ، و واقعیات هم با هم متفاوت و متعدد است ، و هنگامی که دعوت بر اصل ((فی البداهه بودن )) آنهم نه فقط در کلام و گفتار ، که در عقل و منطق و آنچه اهل بلاغت آن را ((حضور آنی )) می گویند ، و هنگامی که دعوت وابسته به نوع امراض ، و انحرافات ، و کمینگاه های آن ،و نقاط ضعف انسان و نحوه گسترش و شیوع یافتن این امراض در درون انسان های و جوامع انسانی است ، در این صورت آیا ممکن است گفته شود که داعی باید چنین و چنان کند و در مقابل فلان موضوع ، فلان و بهمان شیوه و راه و روش را بکار گیرد اگرچه موضوع باغی هم باشد ؟!
اگر ما چنین احکام و قوانینی وضع نمائیم ، و چنین خط و نقشه ای طرح کنیم ، و بگوئیم که امر دعوت ، از فلان تا فلان است _ اگر چه این حدود ، بسیار عریض و طویل و گسترده هم باشد ، _و از داعی بخواهیم که از این حدود و خطوط نشده و به خطا نرود ، در حقیقت داعی را با مشکلی روبرو ساخته ایم که درآن ماجرای معروفی که بین یک (( آقا )) و ((خادمش )) روی داده ، بخوبی مشهود است ! نقل کرده اند که : مردی خادمی استخدام کرد که فردی منظم و بسیار مقرراتی بود .او از (( آقا )) خواست که لیستی از کار هائی که باید انجام دهد ، بنویسید ! او هم لیستی برایش تهیه کرد ، در فلان ساعت ، چنین و چنان می کنی ! در ساعات فلان به بازار میروی و مایحتاج روزانه را ،، اعم از گوشت و سبزیجات و … تهیه می کنی و به اهل منزل چه خدمتهائی باید انجام دهی و الخ …! خادم این لیست را با خود داشت و آنرا حفظ می کرد تا بیادش بماند ! روزی ارباب سوار بر اسبی شد و از بدشانسی پایش در رکاب گیر کرد و هر چه خواست پایش را خلاص کند ، موفق نشد .از ((خادم ))که ایستاده و نگاه می کرد، کمک خواست . او هم لیست کذائی را از جیبش در آورد و گشود و به ارباب نشان داد و گفت : کجای این لیست آمده است که اگر پای ارباب در رکاب اسبش گیر کرد،من کمکش کنم ! و در این حال ((آقا)) آویزان شده و چنان دچار مشکل شده بود که هر لحظه ممکن بود به شدت به زمین بیفتد و یا دچار مشکل دیگری شود ، با این وضع ((خادم )) با تکیه بر((لیست )) و اعتماد به آن ،و تنها به این خاطر که دستوری در این مورد ، در بر نداشت ، خود را مکلّف به یاری او نمی دانست ! و اعراب ، که بهره فراوانی از سلامت فطرت و استفاده از تجارب مفید زندگی دارند ، این حکایت را به صورت مثلی درآورده اند و میگویند: (( هر گاه به دلیلی، میخواستی کسی را به جائی بفرستی ، فرد خردمندی بفرست و سفارشی به او مکن .))
((دعوت زمان و مکان خاصی دارد))
کار عمل و میدان عمل آن بسیار وسیع و گسترده است و زمان و مکان ویژه ای دارد .زمان دعوت که بسیار گسترده و نامحدود است، از همان ابتدای کار پیامبر (ص) – موسس بزرگ دعوت – آغاز و تا همیشه ادامه دارد، و مکان وسیع آن ، از شرق تا غرب است .(( داعی )) گاه در شرق است و گاه باید در غرب باشد ، چه اگر به طبیعت شرق خود بگیرد، دیگر نمیتواند وظیفه اش را در غرب انجام دهد.
(( شگفتی و اختصار و گستردگی در آیه دعوت ))
این از شگفتگی های قرآن است که در موضوع ((دعوت )) به بیان احکام تفصیلی نپرداخته است و این کار را به عقل سلیم و ذوق سالم و عقیده استوار و اندیشه سیال واگذار کرده است و تنها حد و مرزی که برای آن قائل شده و تنها دیواری که آنرا احاطه کرده ، این سخن خداوند است که می فرماید 🙁äí÷$# ۴n<Î) È@Î۶y y۷În/u ÏpyJõ۳Ïtø:$$Î/ ÏpsàÏãöqyJø۹$#ur ÏpuZ|¡ptø:$# ( Oßgø۹Ï»y_ur ÓÉL©۹$$Î/ }Ïd ß`|¡ômr& ۴ ¨bÎ) y۷/u uqèd ÞOn=ôãr& `yJÎ/ ¨@|Ê `tã ¾Ï&Î#Î۶y ( uqèd
