اهل سنت و جماعت یعنی چه و چه کسانی هستند؟

اهل سنت و جماعت یعنی چه و چه کسانی هستند؟

نویسنده: فریدون اسلام نیا

اکثریت مسلمانان به همان راه و روش پیامبر بزرگوار (ص) و صحابه کرام (رض) وفادار ماندند و آن را ادامه دادند. برای جلوگیری از انحرافات بیشتر مسلمانان و فرقه سازی در میان آنان جمعی از تابعان آئین اسلام را به صورت سازمان دهی شده درآوردند. با این کار هم اسلام به همان روش پیامبر عظیم الشأن محفوظ ماند و هم این که مسلمانان از پراکندگی به دور ماندند و فرقه های مذهبی که در دوران آشوب و جنگ های داخلی امت اسلامی به وجود آمده بودند، روز به روز ضعیف تر و کم رنگ تر شدند و در نهایت بسیاری از آن ها به مرور زمان و با آگاهی مسلمانان ریشه کن شدند. در اینجا خلاصه ای از مذهب اهل سنت و بزرگان آن را که مورد احترام همه مسلمانان هستند توضیح می دهم

هم چنان که خواهیم دید بنیان گذاران و مروجین اصلی اهل سنت ایرانی بوده اند. سنت در لغت به معنی راه روش می باشد. در اصطلاح اهل حدیث هم معنی حدیث یعنی گفتار، کردار رفتار و تأییدات پیامبر (ص) می باشد. اهل سنت به معنی جامعه سنتی و سنت گرا و پیرو پیامبر (ص) و یارانش می باشد و هم چنان که در آیات آینده خواهیم دید، این امر در حقیقت دستور خداوند متعال – جل جلاله – می باشد که مسلمانان را بدان امر کرده است.

جماعت به معنی قبول رأی عمومی مسلمانان که اجماع نامیده می شود می باشد. اجماع یکی از دلایل احکام است و به معنی جامعه جمع گرا و مخالف فرقه گرایی از راه تحمل عقاید گوناگون جامعه بزرگ اسلامی بدون اینکه هیچ کدام از فرقه های اهل قبله را کافر شمارند می باشد. به طور خلاصه اهل سنت و جماعت یعنی یک جامعه سنت گرا و ضد تأویل های انحرافی و یک جامعه جماعت گرا و ضد فرقه سازی.

علامه ابوبکر تفتازانی (متوفای ۷۹۳ ھ ق) در کتاب شرح عقاید سنت را به معنی حدیث و جماعت را به معنی جامعه اصحاب منظور نموده است. در این صورت اهل سنت و جماعت یعنی جامعه ای که بعد از کلام خدا – جل جلاله – تنها احادیث رسول الله (ص) و فهم و استنباط و عملکرد همنشینان او را اصل و متبوع قرار داده و بقیه فکرها و اندیشه ها را فرع و تابع آن ها می داند. در عین اینکه برای جدا کردن حقایق اسلامی و اباطیل غیر اسلامی، از فروغ عقل های سالم استفاده می کنند، به هیچ وجه در صدد تجدد بازی و بدعت سازی و خیال بافی و حرافی و تأویل های انحرافی و پایین آوردن عقاید عالیه به سطح افکار مادی و سافله برنمی آیند. با توجه به اینکه سنت پیامبر (ص) استفاده از بهترین ابزار زمانه و برترین سلیقه در رسیدن به اهداف دنیوی نیز بود.

امام حسن بصری ایرانی الاصل متوفای ۱۱۰ ھ ق از تابعین بعد از تحقیق و تفحص زیاد در باب علمی را روی مسلمانان گشود که ابزار کارش دلایلی نقلی و عقلی، کارش بحث و تحقیق و گفتگو در عقاید و کاربردش اثبات حقانیت عقاید اسلامی و رد باطل های غیر اسلامی بود که بعدها آن را کلام و عالم متخصص حوزه ی آن را متکلم نامیدند. مذهبی که در این حلقه ها تبیین می شد به مذهب اهل سنت و جماعت معروف گردید. این مذهب در حقیقت همان اسلام و عین فرموده خداوند است:

(وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا ) (الحشر: ۷)

«چیزهائی را که پیغمبر برای شما ( از احکام الهی ) آورده است اجراء کنید ، و از چیزهائی که شما را از آن بازداشته است ، دست بکشید. »

(فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ) (نساء: ۵۹)

« و اگر در چیزی اختلاف داشتید ( و در امری از امور کشمکش پیدا کردید ) آن را به خدا ( با عرضه به قرآن ) و پیغمبر او ( با رجوع به سنّت نبوی ) برگردانید ( تا در پرتو قرآن و سنّت ، حکم آن را بدانید . چرا که خدا قرآن را نازل ، و پیغمبر آن را بیان و روشن داشته است . باید چنین عمل کنید ) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید.»

(‏ وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ‏) (توبه: ۱۰۰)

«‏ پیشگامان نخستین مهاجران و انصار ، و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند ، خداوند از آنان خوشنود است و ایشان هم از خدا خوشنودند ، و خداوند برای آنان بهشت را آماده ساخته است که در زیر ( درختان و کاخهای ) آن رودخانه‌ها جاری است و جاودانه در آنجا می‌مانند . این است پیروزی بزرگ و رستگاری سترگ . ‏»

تابعین و همه مؤمنانی که از کردار و رفتار مهاجرین و انصار بزرگوار در تمام امکنه و اعصار تا آخرین روزگار پیروی می کنند مشمول این آیه می شوند.

مولوی:

آن که سنت با جماعت ترک کرد      در چنین مسبع،نه خون خویش خورد

هست سنت ره، جماعت چون رفیق            بی ره و بی یار،افتی در مضیق

آیا کسی که سنت و جماعت را ترک گوید در این دنیا که سرزمین درندگان است خون خود را نمی ریزد، آیا کسی که راه رسول (ص) را نرود بدون شک اسیر آدم درنده صفت و گمراه نخواهد شد. سنت به منزله راه است و جماعت به منزله همراه، بدان که بدون راه و همراه دچار تنگنا خواهی شد.

سنایی غزنوی:

چنگ در گفته یزدان و پیغمبر زن و رو کانچه قرآن و خبر نیست نانست و هوس

دانی اول و آخر قرآن ز چه«با»آمد و«سین»     یعنی اندر ره دین رهبر تو قرآن بس

منابع استدلالی اهل سنت و جماعت

۱- قرآن ۲- سنت رسول الله (ص) ۳- اجماع ۴- قیاس

اجماع: تجمع فقهای یک عصر برای استخراج حکمی که در قرآن و سنت به روشنی نیامده است.

قیاس: استخراج حکمی از حکم دیگر.

بزرگان اهل سنت

امامان چهارگانه فقه

۱- امام اعظم ابوحنیفه (۸۰-۱۵۰ ھ ق):

نعمان بن ثابت بن زوطی نسبش به یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی می رسد. در کوفه متولد شد و در بغداد درگذشت. عالمی اهل زهد و تقوا کثیرالخشوع و دایم التضرع به سوی خدا بود. وی از تابعین اولیه است که به قولی شانزده تن از صحابه از جمله انس بن مالک و جابر بن عبدالله و عبدالله بن انس الجهنی را دیده و از آن ها حدیث شنیده است.

امام اعظم دارای آثار فراوانی است که اسامی برخی از آن ها به شرح زیر است:

۱- فقه اکبر ۲- فقه ابسط ۳- عالم و متعلم ۴- الرد علی القدریه ۵- الوصیه.

مهمترین شاگردان آن حضرت عبارت بودند از: ۱- ابویوسف (مشهورترین) (۱۱۳- ۱۸۳). ۲- ابوعبدالله محمد بن حسن شیبانی (۱۳۲- ۱۸۷). ۳- زفربن الهذیل (۱۱۰- ۱۵۸). ۴- حسن بن زیاد لولویی کوفی.

اکثریت مسلمانان جهان پیرو امام ابوحنیفه هستند. از جمله مسلمانان ترکیه، عربستان، سوریه، اردن، افغانستان، آسیای میانه و چین، پاکستان، هند، بنگلادش، اندونزی و …

۲- امام مالک، مالک بن انس بن مالک(رض) (۹۰- ۱۷۹)

امام مالک جزو تابعین اولیه می باشد. وی متولد مدینه منوره و متوفای آنجاست. کتاب الموطأ امام مالک از مهمترین کتب حدیث اهل سنت می باشد. امام اعظم و امام مالک در قیام محمد معروف به نفس زکیه (از نوادگان امام حسن مجتبی) از وی طرفداری کرده بودند. همین امر باعث شد که منصور دوانیقی امام مالک را یکصد ضربه تازیانه بزند و امام اعظم را به بهانه نپذیرفتن شغل قضاوت زندانی کند.

۳- امام شافعی (۱۵۰- ۲۰۴)

ابوعبدالله محمد بن ادریس بن عثمان بن شافع مادرش فاطمه دختر عبدالله بن حسن بن امام حسین (رض) بود.

خاقانی

اول شب بوحنیفه درگذشت                        شافعی آخر شب از مادر بزاد

امام شافعی متولد شهر غزه فلسطین است و قبرش در مصر می باشد. در هفت سالگی حافظ کل قرآن و در پانزده سالگی مفتی شد. سپس نزد امام مالک رفته تا زمان وفاتش نزد وی ماند. وی کتاب الموطأ  امام مالک را حفظ می کند. اکثر مسلمانان در عراق و سوریه و مصر و مالزی و اهل سنت ایران از فقه شافعی پیروی می کنند.

برخی از آثار امام شافعی: ۱- الام ۲- الحجه ۳- الوصایا الکبیره ۴- اختلاف اهل العراق ۵- وصیه الشافعی ۶- جماع العلم ۷- ابطال الاستحسان ۸- جامع المزنی الکبیر ۹- المزنی الصغیر ۱۰- الامالی ۱۱- مختصر الربیع ۱۲- البویطی و …

۴- امام احمد حنبل (۱۶۴- ۲۴۱)

احمد بن محمد حنبل هلال شیبانی مروزی ایرانی الاصل متولد بغداد. کتاب المسند وی حاوی چهار هزار حدیث (با مکرر) می باشد. مسلم و بخاری از او روایت کرده اند. المسند حاوی صحیح ترین احادیث می باشد. امام احمد مدتی را در زندان المعتصم خلیفه عباسی به سر برد. ایشان کتابی در فقه ننوشته است بلکه آنچه از وی روایت شده عبارت است از پاسخ هایی است که به سؤالات مردم داده است و شاگردان او آن ها را فراهم آورده و مرتب کرده اند. مردم قسمتی از آفریقا و عربستان و شام و فلسطین پیرو فقه امام حنبلی هستند.

آثار مهم امام احمد حنبل: ۱- المسند شامل ۸ جلد است. حدیثی که در آن یافت نشود قابل اعتماد نیست( به قول بعضی از محدثان) ۲- الزهد ۳- کتاب الصلاه ۴- المناسک الکبیر ۵- المناسک الصغیر ۶- التاریخ ۷- الناسخ و المنسوخ ۸- المقدم و المؤخر ۹- فی کتاب الله تعالی ۱۰- فضایل الصحابه و …

روایان حدیث یا امامان ششگانه حدیث

۱-ابوعبدالله محمد بن اسماعیل معروف به امام بخاری متوفای ۲۵۶ در سمرقند. صاحب صحیح بخاری.

۲- ابوالحسن مسلم بن حجاج نیشابوری معروف به امام مسلم متوفای ۲۶۱ در نیشابور صاحب صحیح مسلم.

۳- ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی (از شهرهای قدیم بلوچستان) ایرانی متوفای ۲۷۵ ھ ق در بصره صاحب کتاب السنن معروف به امام ابوداود.

۴- ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی معروف به امام ترمذی وفات ۲۷۷ ھ ق در ترمذ از شهرهای قدیم ایران و از شهرهای فعلی ازبکستان امروزی صاحب کتاب جامع ترمذی.

۵- ابوعبدالله محمد بن یزید بن ماجه القزوینی متوفای ۲۷۳ ھ ق در قزوین، معروف با مام ابن ماجه، صاحب کتاب السنن.

۶- ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب بن علی النسائی، متولد نساء از شهرهای قدیم ایران و متوفا در مکه معظمه به سال ۳۰۳ ھ ق معروف با امام نسائی صاحب کتاب السنن.

«لو کان العلم منطاً بالثریا لتناوله رجال من فارس»

اگر دانش به ستاره ثریا بسته باشد، ایرانیان بدان دست خواهند یافت.

این حدیث در مسند امام احمد بن حنبل و صحیح امام مسلم آمده است و بیانگر کوشش ایرانیان در به دست آوردن علم و تحقیق و تفحص در آن می باشد و امامان فقه مانند امام ابوحنیفه و امام احمد بن حنبل و دیگر امامان حدیث مصداق بارز آن می باشند.

——————————————–

منبع: نگاهی به تاریخ ایران بعد از اسلام / مؤلف: فریدون اسلام نیا / انتشارات: شیخ الاسلام احمد جام ۱۳۸۹