بیداری اسلامی، حقیقت بیداری و مشکلات سر راه آن – ۱

بیداری اسلامی، حقیقت بیداری و مشکلات سر راه آن – ۱

نویسنده: دکتر حسان حتحوت، داود نارویی

آیا میان ما کسی هست که برای نشانه های بیداری اسلامی روییده در دو دهه ی اخیر، به عنوان پیروزی کوشش های مخلصانه و اراده های مداوم از اویل قرن، به ویژه کوشش های اواسط قرن بیستم، دل خوش نشده و شرح صدر نیافته باشد؟

چه بسا شکست ۱۹۶۷م. تأثیر بزرگی روی خداجویی امت داشته است. امت پیش از آن راه های دیگری را دنبال کرده بود و دچار پراکندگی و چنددستگی شده بود. پس از آن در برابر واقعیت دردناک، هشیار شد. پس از این که خیال می کرد بزرگ ترین قدرت خاورمیانه است، سوزن و موشک می سازد، روی خشکی، دریا و فضا سیطره دارد، در برابر اسراییل هم چون پلنگ و در برابر آمریکا هم چون شیر ظاهر می شود، هر کس اعتراض دارد، از آب دریا بنوشد، دو دریا در برابرش وجود دارد، کسی که دریای سفید را نمی پسندد از دریای سرخ بنوشد، امت دید که این نیروی ضربت، طی چند ساعت درهم کوبیده شد و طی چند روز شکست خورد. امت ناگهان طعم تلخ شکست را چشید. این که در آغاز کار «شکست» نامیده شد، از مرارت آن نمی کاهد، یا رقص نماینده ی پارلمان مصر به این سبب که دشمن  می خواسته نظام را تغییر دهد و نظام تغییر نکرده و بایستی شادی و خرمی کرد، چیزی را عوض نمی کند.

در این مورد بخوانید: آیا نهضت بیداری اسلامی شکست خورده است؟

امت دریافت که کمبود سلاح و تجهیزات، قصور افسران و سربازان در فداکاری و ایثار، سستی توده ها و بی شکیبی و نابردباری آنان تاب نیاوردن سختی و دشواری، نخ نبستن بر شکم، طرح نکردن شکایت های بسیار از آن رو که صدایی بلندتر از صدای جنگ نیست عامل شکست نبوده است.

علت شکست، سستی نظام از درون بود که از بیرون، قدرتمند می نمود. علت شکست، وجود سم در آن بود که برای تماشاگر، لذیذ و شیرین می نمود. علت شکست، از میان بردن سرها بود. تا جایی که اکنون ملت با یک سر زندگی می کند. آن یک سر برایش می اندیشد و ملت به همراه او نمی اندیشد. علت شکست نابود کردن روحیه ی ابتکار و خلاقیت حتی به مصلحت میهن بود. کافی است بدانیم هنگامی که هواپیماهای اسراییلی یورش بردند، هیچ مسؤولی نتوانست به توپخانه ی ضد هوایی، فرمان شلیک بدهد؛ برای آنکه هواپیمای فیلد مارشال برای بازرسی در هوا در حال پرواز بود. همه از ترس آن که هواپیمای فیلد مارشال زده شود، دچار فلج شدند.

البته نمی گوییم این شکست بود که بیداری را ساخت. ناسپاسی است که نقش جنبش اسلامی در مصر در این قرن (بیستم) و گسترش آن در کشورهای عربی، نادیده گرفته بود. این جنبش، موجی اسلامی پدید آورد که اندیشه ها را به رجال تغییر داد. حقیقت آن است که در این حوزه، کامیابی بزرگی محقق کرد و توانست شکاف عمیق و سرکش میان گفتار و کردار را از میان بردارد. پس از آن بود که اسلام در قالب آدمیان تجسم یافت و روی دو پا به حرکت پرداخت. تنها کاغذ نبود که در دل کتاب جای داشته باشد. همچنین توانست گسترش فراگیر اسلام را به امت نشان دهد و به او بیاموزد که شعایر و عبادات تنها یک بخش از مجموعه بخش های آن است. اسلام هم چنین همه ی زندگی را با همه ی امکانات آن برای فرد، امت و دولت، تدبیر می کند. یاری کردن حق، الغای ستمگری، تامین عدالت، تضمین آزادی و تحقق استقلال، از جمله مسایل آن است. این جا بود که دیدگان امت در برابر این نگره ی فراخ که سده های بسیاری چشمان اش در برابر آن بسته بود، گشوده شدند.

ناگزیر بایستی بگوییم که گرایش به اسلام، همواره دشمنانی داشته است. با افزایش رشد رویکرد اسلامی، این عداوت نیز رشد بیشتری می یافته است. برخی از این دشمنان، همواره کسانی بوده اند که بر کرسی قدرت و تخت حاکمیت می نشسته اند؛ حال فرق نمی کند که قدرت، سلطنتی باشد یا جمهوری. قدرت های خارجی استعماری، کمونیستی و صهیونیستی نیز در یک جبهه در کنار دشمن داخلی بودند و حتی فراتر از آن، صاحب جبهه و تصمیم گیرنده ی اصلی بودند. خطری را که اسلام برای ظلم داشت و قدرت آن را در مقاومت در برابر تجاوزگری، درک می کردند.

 تصور نمی کنم مقارن بودن هر برخوردی با اسراییل با در هم کوبیدن رویکرد اسلامی و کنار زدن آن از صحنه ی کارزار، تصادفی بوده باشد: در اثنای سال ۱۹۴۸م. که اسراییل آغازگر جنگ بود، در آستانه ی سال ۱۹۵۶م. هنگامی که اسراییل، بریتانیا و فرانسه در حمله ی سه جانبه، با هم دسیسه چینی کردند، در آستانه ی سال ۱۹۶۷م. و پس از آن. چه بسا مورد ۱۹۷۳م. از این قاعده مستثنا باشد، برای آن که سادات با کمپین فشرده ی بسیج دینی نیروهای مسلح، برای جنگ آماده شد. در جنگی که برای نخستین بار، سلاح ایمان مشارکت کرد، تأثیر آن کاملا نمایان شد. عجیب و دردناک این جاست که اسلام گرایان در بازداشتگاه ها، پیش از فاجعه ی ۱۹۶۷م. آمادگی خود را برای مشارکت در جنگ، اعلام کردند و در عین حال تعهد دادند که پس از جنگ، خودشان به بازداشتگاه ها باز خواهند گشت. طبعا با این درخواست مخالفت شد. در خواست کردند برای خون دادن، کیسه برایشان ارسال شود. میانشان پزشکانی وجود داشتند که خون گیری را به عهده می گرفتند. چون با این درخواست مخالفت شد، درصدد برآمدند املاک خود را که در اختیار اداره ی بازداشتگاه ها بود، اهدا کنند. با این درخواست نیز مخالفت شد. اشتیاق شدیدی وجود داشت که صحنه با هیچ گونه پوشش اسلامی، آلوده نشود.

زمان، زمان ناسیونالیسم عرب و روش های سوسیالیستی بود که با سرکوب کامل و خشن هرگونه اندیشه یا صدای اسلامی همراه بود. ملت عرب همه جا با تظاهرات و اظهار تأیید، به این فراخوان پاسخ مثبت داد و پیرامون امید نو و رهبری امیدبخش، گرد آمد. توده ها از شور و حماسه، ملتهب شدند، زیرا چیزهایی را که می دیدند و می شنیدند، می پسندیدند. ناسیونالیسم عرب برای بسیاری کسان، به مثابه ی دین بود.

در گفت و گویی با دوستی که عامل یک وزارتخانه در کشوری عربی بود، وی به من گفت: «می دانی که من یک عرب هستم، عرب نژادپرست. ترجیح می دهم با یک عرب لبنانی همکاری کنم تا با یک مسلمان ایرانی.» پس از چندی، چند روز پیش از فاجعه ی ۱۹۶۷م. بنا به مناسبتی از من خواست برایش بیانیه ای بنویسم که از رادیو پخش شود. بیانیه را نوشتم و به او دادم تا بازنگری اش کند. قلم را برداشت و تنها «بسم الله الرحمن الرحیم» را از آن خط زد. می ترسید من با هدف ایجاد سایه ای اسلامی روی بیانیه، بسم الله را نوشته باشم. گفتم: «باعث شدى موضوع را به فال بد بگیرم.» چند روز بعد من و او با هم برای اوضاعی که پیش آمده بود، گریه می کردیم و برای لغزش بدی که رخ داده بود، شیون می کردیم. از کوه بلند، سقوط کرده بودیم. به امت شوکی کاری تر از شوک برقی وارد شده بود. در لابه لای تلاطم ناامیدی، اندوه و خشم، امت با ضمیر خود به یافتن برون رفتی امیدبخش و راهی گشوده پرداخت و جز راه خدا را نیافت.

پرده از مقابل بیداری اسلامی کنار زده شد. پدیده ها و نهادهای آن بر کسی پوشیده نیست. این بیداری از کشورهای عربی فرا گذشت و به کل امت اسلام رسید. پیش از این به عنوان گردشگر، از ترکیه دیدن کردم. مثل سایر گردشگران که وارد مساجد استانبول می شوند و هنر و تاریخ را مطالعه می کنند، وارد مساجد آنجا شدم. در یکی از مساجد، دو رکعت نماز گزاردم. انگار می خواستم به آن هویت اسلامی ببخشم ، و این که این جا مسجد است و صرفا موزه نیست. زمین اش برای نمازگزاران آماده شده است و تنها برای توده های تماشاگر ساخته نشده است. نزدیک بود برای چنین خلئی گریه سر دهم. چندین سال بعد، دوباره از ترکیه دیدن کردم. دیدم مساجد لبریز از نمازگزاران است و جمعیت بزرگی از جوانان وجود دارند. هم چنین درصد بالایی از آنان حجاب دارند، آن هم در کشوری که حاکمیت از حجاب، استقبال نمی کند. احساس کردم امت اسلام خواب بوده و نمرده است و پس از خوابی بلند، بیدار می شود. قلب اش می تپد و خون ایمان در رگ هایش جریان می یابد.

در این مورد بخوانید: خطوط کلی در هدایت و تقویت بیداری اسلامی

جای تردید نیست که بیداری فرخنده ای بوده و هست. به طور منظم دارد به پیش می رود و آینده از آن اوست. یک جریان اسلامی پخته، روشن نگر، خردمند و اندیشور که به حزب یا گروهی محدود نیست، به آرامی و پایداری، راه خود را باز کرده است. این جریان، ژرف تر از بگیر و ببندها، هیاهوها، سر و صداها و کشمکش های موجود میان دستگاه های امنیتی و کسانی است که برای حفظ امنیت با آنان می جنگند، مسایلی که در سطح رخدادها وجود دارند. این جریان، وجدان امت است. شاهراه نجات و راه رهایی است. جریانی است سرشار از خیر و برکت. کاش تمام کسانی که خواهان رسیدن به خیر هستند، فرمانروایان و فرمان بران، در پیرامون برنامه ی آن گرد می آمدند. اما چنین چیزی تاکنون رخ نداده است، زیرا طبیعت بشر چنین است که ستمکار از عدالت می ترسد، قامت کج از راست شدن احساس درد می کند و کسانی که در گذشته و حال گفته اند: «انا ربکم الأعلى / من پروردگار برتر شما هستم.» نمی پذیرند که شریکی داشته باشند.

در خارج از این جریان، هراس وجود دارد. از این رو، در داخل، در کشورهایی که سرنوشت خود را در اختیار ندارند، یا حاکمانشان بیش از خداوند سبحان از سروران اجنبی خود فرمان می برند، ممنوع است.

این جریان، صلح طلب، باسواد و متمدن است. اما این محاسن از نگاه اردوگاه مقابل، بزرگ ترین بدی های آن اند؛ برای آن که این اردوگاه تصمیم گرفته بی محابا با این جریان مبارزه کند، تصویرش را مخدوش جلوه دهد، چیزهایی را که ربطی ندارند به آن بچسباند و مردم را علیه آن بشوراند، زیرا این جریان، خطر قریب الوقوع، شرارت ویرانگر و تهدید بزرگی برای آن است. از نگاه آنان، توجیهاتی برای این امر وجود دارد، زیرا اسلام در شکل درست خود سرکش تر از آن است که مصادره شود، در جذب دیگران قدرت بیشتری دارد، بهتر می تواند قناعت ایجاد کند و برای آبادانی زندگی و هدایت بشر، شایستگی بیشتری دارد. آنان چنین چیزی را نمی پسندند و از آن برحذر هستند.

در مجلس سنای آمریکا، کمیسیونی به نام کمیسیون کنترل تروریسم وجود دارد که از آن حزب جمهوری خواه است. نشریه هایی به نام «مطالعات» منتشر می کند که علیه اسلام و مسلمانان سمپاشی می کنند. رییس کمیسیون فردی یهودی از افسران سرویس امنیتی اسرائیل است. هر عامل بدی که بیابد، به اسلام نسبت می دهد. فاجعه ی بوسنی را به این مساله فرو کاست که داوطلبان مسلمان به عنوان زمینه سازی برای حمله به اروپا دارند نیرو جمع می کنند. هر عملیات تروریستی را که فرد مسلمانی انجام دهد، از متن دیانت اسلام و آموزه های آن بر می شمارد. با دریغ بسیار این گزارش ها میان اعضای سنا توزیع می شوند. منبع و ره توشه ی سناتورها همین گزارش هاست.

مسلمانان اخیرا ورود به این میدان، میدان سیاست و ساسیت مداران را، آغاز کرده اند. اگر خدا بخواهد، این آغاز، نویدبخش خیر خواهد بود. اما مسأله ی دردآور این جاست که می بینیم حاکمی عرب در مصاحبه با یک تلویزیون امریکایی در پاسخ به این پرسش مجری: «معروف است که در جهان اسلام، اسلام گرایان میانه رو و اسلام گرایان تندرو وجود دارند به تندی حرف او را قطع می کند و می گوید: «نه، آن ها همه یک ملت اند.»

صادقانه نیست که بخشی از یک حقیقت را بگوییم و بخش دیگر آن را نگوییم. بایستی اقرار کنیم در پیرامون بیداری اسلامی از جانب مسلمانانی که در ردیف بیداری و اسلام گرایی شمرده می شوند، غبارهایی ایجاد شده است. کارهایی به نام اسلام می کنند که به اسلام آسیب می رسانند. اما در همان حال می پندارند که دارند به اسلام خدمت می کنند. این وضع باعث شده تا جوانب منفی، بیداری را احاطه کنند. بایستی آن ها را تشخیص داد، تخلیه کرد و از طرفدارنشان خواست که از آن ها دست بکشند. اگر فهم و اخلاص فراهم باشد چنین کاری دشوار نیست.

ادامه دارد…

————————————

منبع : رهیافتی به تفکر اسلامی معارصر/  نویسنده: دکتر حسان حتحوت، /مترجم: داود نارویی