۸- رمضان منزلگاه عارفان، منزل هشتم: احیای شب‌های قدر و اثرات تربیتی آن
۸- رمضان منزلگاه عارفان، منزل هشتم: احیای شب‌های قدر و اثرات تربیتی آن
نویسنده : محمّد احمدیان
منزل هشتم: احیای شب‌های قدر و اثرات تربیتی آن
احیای شب‌های قدر، سنّت مؤکده‌ای است که اختصاص به ماه رمضان داشته و اثرات مفیدی در تزکیه و تربیت نفس دارد. در سایر منازل در ایّام رمضان، دوری از حرام و شبهات مطرح بود، اما در این منزل وانهادن و کنار نهادن امر مباح است، انسان روزه دار در شب زنده‌داری شب‌های قدر با ترک بستر خواب و مهار خواهش‌ها و کنترل بر نفس و تزکیه و تربیت آن، منزلت و قدر خود را در نظام هستی باز می‌یابد.
پیامبر اسلام(ص) در شب‌های آخر رمضان همراه با خانواده در مدرسه شب زنده‌داری و تزکیه و تعالی نفس، نهایت تلاش و جدیت خویش را بکار میبرد. حضرت عایشه روایت می‌کند: « کَانَ رسولُ اللهِ (ص) یَجْتَهِدُ فی رَمَضَانَ مَا لا یَجْتَهِدُ فی غَیْرِهِ ، وَفِی العَشْرِ الأوَاخِرِ مِنْهُ مَا لا یَجْتَهِدُ فی غَیْرِهِ » (مسلم، ۲۰۰۴، حدیث ش، ۱۱۷۵).
رسول خدا(ص) در رمضان چنان تلاش و کوشش می‌کرد که در غیر آن نمی‌کرد، و در دهه‌ی آخر رمضان سعی و کوششی می‌کرد که در غیر آن نمی‌نمود.
از حدیث فوق و تلاش بی وقفه‌ی پیامبر(ص) چنان برداشت می‌شود، که ایشان شب‌های آخر رمضان را یک فرصت استثنایی و از دست دادن آن را غیر قابل جبران می‌دانست.
در مورد شب زنده‌داری و احیاء شب‌های قدر، حضرت عایشه به مشارکت خانواده پیامبر در این سنّت تربیتی اشاره می‌فرماید:
« کَانَ رسول الله (ص) إِذَا دَخَلَ العَشْرُ الأَوَاخِرُ مِنْ رَمَضَانَ ، أحْیَا اللَّیْلَ ، وَأیْقَظَ أهْلَهُ ، وَجَدَّ وَشَدَّ المِئزَرَ » (نووی، ۱۳۶۸، ص۶۹۷)
چون دهه اخیر رمضان فرا می‌رسید رسول خدا(ص) شب‌ها را زنده می‌داشت و خانواده‌اش را بیدار می‌نمود و در عبادت به جِدّ می‌کوشید.
نهایت تلاش روزه‌دار در این منزل، تقویت نیروی معنوی و روحی است. که در گرو ترک بستر خواب، و کنترل هواهای نفسانی می‌باشد. و تکرار و تمرین در ده شب متوالی و تأثیرات آن به مراتب چشم‌گیر می‌باشد؛ که پیامبر(ص) این اندازه بر آن تأکید فرموده است.
در کشاکش مبارزه‌ی انسان با نفس، و کنترل هواهای نفسانی و گام نهادن در مسیر انسانی، (به ویژه در مدرسه شب زنده‌داری و شب‌های قدر) و جستجوی انسان برای دستیابی و دریافت قدر و منزلت خویش، پیامبر(ص) روزه داران و مؤمنان را آموزش می‌دهد، تا بیشتر قلب آنان را به خداوند پیوند دهد و خاضعانه در خلوت شب؛ باب بازگشت و توبه را گشوده و در راز و نیاز خصوصی با «اله و معبود» خویش، از ذات او عفو گناهان را خواستار شود. حضرت عایشه روایت می‌کند که دعای مکرر پیامبر(ص) در شب‌های قدر این بود:
« اللَّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّی» (نووی، ۱۳۶۸، ص۶۹۸)
بار الهی، تو در گذرنده‌ای و گذشت را دوست می‌داری، پس از من درگذر.
دلیل نزدیکی انسان در ماه رمضان به خداوند، و استعداد انسان به بازگشت و توبه، آیه‌ی (۱۸۶) سوره‌ی بقره است. که در خلال بحث احکام روزه در سوره‌ی بقره، گویی متناسب با موضوع احکام نیست؛ اما درس دیگر و پیام دیگری در آن نهفته است:
«وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» بقره/۱۸۶
(و هنگامی که بندگانم از تو درباره من بپرسند (که من نزدیکم یا دور. بگو:) من نزدیکم و دعای دعاکننده را هنگامی که مرا بخواند ، پاسخ می گویم (و نیاز او را برآورده می سازم) . پس آنان هم دعوت مرا (با ایمان و عباداتی همچون نماز و روزه و زکات) بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا آنان راه یابند ( و با نور ایمان به مقصد برسند).
در تفسیر این آیه علماء بر این رأی هستند که موضوع استجابت دعا، آن هم بدون واسطه، در میان آیات احکام روزه، بیانگر نزدیکی انسان روزه‌دار به خداوند و فراهم شدن زمینه‌ی توبه می‌باشد.
