طه جابر العلوانی از صاحب نظران روش شناسی اسلامی کردن معرفت

طه جابر العلوانی از صاحب نظران روش شناسی اسلامی کردن معرفت

“طه جابر العلوانی” از جمله صاحب نظران روش شناسی اسلامی کردن معرفت است. تلاشهای این متفکر برجسته عراقی و تألیفات متعدد او در این حوزه نقش بسزایی در گسترش گفتمان “اسلامی سازی معرفت” در جهان داشته است.

طه جابر العلوانی درسال ۱۹۳۵ میلادی در عراق چشم به جهان گشود. آموزش ابتدایی و دبیرستان را در عراق گذراند. درسال ۱۹۵۹ از دانشکده شریعت و حقوق دانشگاه الازهر فارغ التحصیل شد. در ۱۹۶۸موفق به اخذ فوق لیسانس از همین دانشگاه شد.

در ۱۹۷۳ در رشته “اصول فقه” موفق به اخذ دکترا از دانشگاه الازهر شد. از ۱۹۷۵تا ۱۹۸۵ به عنوان استاد فقه و اصول دردانشگاه محمدبن سعود در ریاض مشغول به تدریس شد. درسال ۱۹۸۱ با گروهی از همفکرانش مؤسسه جهانی اندیشه اسلامی را در امریکا تأسیس کرد. در مسائلی همچون اجتهاد و تقلید، حاکمیت الهی،اسلامی کردن شناخت و همچنین بسیاری از مسائل معاصر اندیشه اسلامی، تعددگرایی و حقوق متهم در اسلام، تحقیقات و مطالعاتی انجام داده است.

“طه جابر العلوانی” از جمله متفکرانی و صاحب نظران روش شناسی اسلامی کردن معرفت است. وی مسئول مؤسسه مرکز جهانی اندیشه اسلامی(المعهد العالمی للفکر الاسلامی) است. بدون شک تلاشهای این متفکر برجسته عراقی و تألیفات متعدد او در این حوزه نقش بسزایی در گسترش گفتمان “اسلامی سازی معرفت” در جهان داشته است.

آنچه در جریان فکری معاصر عرب به عنوان اسلامی کردن معرفت از سوی متفکرانی چون العلوانی مطرح شده، گامی فراسوی آن چیزی است که در دو سده اخیر در جنبش احیای دینی مطرح شده و طبعا تجربه نزدیک به دو قرن را پیش‏رو دارد. مهمترین ویژگی‏های مثبت این رویکرد عبارتست از: گریز از تقلیدگرایی و تقرب به فرهنگ مدرنیته غربی، و در عین حال توجه به مشکلات و آسیب‏های سنت‏گرایی و خشک اندیشی، توجه به اهمیت و ضرورت اجتهاد بنیادین در سه حوزه منابع و حیانی، میراث اسلامی و فرهنگ غرب و تأکید همزمان بر دو عنصر پالایش فرهنگ دینی و نوآوری بر بنیان‎های اصیل و ثابت اسلامی، دوری از خام‎اندیشی و سطحی نگری نسبت به مدرنیسم و پست مدرنیسم و نگاه ژرف و در عین حال معتدل به دستاورد فکری و فناورانه غرب، و از همه مهمتر، پیشرفت طرح “معرفت شناسی اسلامی” در نقد مبانی و روش شناسی علم غربی و پی جویی بازسازی علوم انسانی و اجتماعی برپایه معارف وحیانی است.

در اندیشه العلوانی اسلامی سازی معرفت در صورتی حاصل می‎شود که بر مقوله “روش شناسی” و “معرفت شناسی” صحیح استوار باشد. وی با پرهیز از ارائه یک تعریف جامع و مانع از موضوع، معتقد است: “گوهر معرفت و بنیاد آن، به معنای عام کلمه، روش است” لذا نتیجه می‎گیرد که “پیام اسلام نیز یک روش کامل برای زندگی است”؛ نه یک سلسله دستورالعمل‎های غیر قابل تغییر در اوضاع متفاوت زمانی و مکانی. بنابراین “اسلامی سازی معرفت را می‎توان به عنوان باز آرایی روش شناسانه و شناخت شناسانه علوم و رشته‎های مربوط به آن نگریست”. به عبارت دیگر مسئله “اسلامی کردن علوم” جوهری روش شناختی و خاستگاهی معرفت شناختی دارد.

العلوانی اهداف کلی فرایند اسلامی‏سازی معرفت را تجدید ارتباط میان دانش و ارزش، تبادل میان قرائت وحی و خواندن واقعیت موجود و ارائه راه حل نهایی بیان می‎کند. او به طور خلاصه می‎نویسد: “اسلامی سازی معرفت، چنانچه آن را در موقعیت فعلی از رشد و توسعه‏اش می‏فهمیم، درخواستی است برای یک بسیج فکری و فرهنگی جهان اسلام به منظور بازاندیشی درمورد بنیادهای جامعه انسانی و بازساری آن، نتیجه نهایی این فرایند تحقق زیبایی و نشاط در حال و آینده و نیز رهایی انسان از آینده‏ای که در آن تخریب گسترده می‎نماید.”

العلوانی “اسلامی سازی معرفت” را گام سوم مواجه متفکران مسلمان در مواجهه با فرهنگ و تمدن غرب می‏داند که از آن به “بیداری” یاد می‎کند. این مرحله با شناخت دقیق غرب و کشف خلل‏های آن به تأسیس و کشف “روش شناسی” و “معرفت شناسی اسلامی” برای تولید علم اسلامی پرداخته شده است. وی مرکز ثقل معرفت شناسی اسلام را در توسعه منابع معرفت به وحی و هستی و خوانش آنها به عنوان دو متن و کتاب می‏داند و معتقد است دست علم غربی به واسطه مبانی معرفت‏شناسی خود از دامن پرفیض وحی کوتاه گشته است و به یک دانش یک وجهی روآورده است. اما ما مسلمین برای تولید علم دینی می‏بایست به اصول اساسی وحی توجه کنیم تا به خوانشی چند وجهی از وحی و هستی دست یابیم.