حکم سریع و با شتاب خواندن نماز تراویح چیست؟

حکم سریع و با شتاب خواندن نماز تراویح چیست؟

نویسنده : دکتر یوسف قرضاوی/ مترجم: دکتر احمد نعمتی

سؤال: حکم سریع و با شتاب خواندن نماز تراویح چیست؟

جواب: در صحیح بخاری و صحیح مسلم از پیامبر خدا(ص) روایت شده است که می‌فرماید:

( مَن قامَ رَمضانَ ایماناً و اِحتِساباً غَفَراللهُ له ما تَقَّدَمَ مِن ذَنبِهِ)

« کسی که شب های ماه رمضان را از روی ایمان و اخلاص به نماز بگذراند، گناهان گذشته‌اش همه آمرزیده می‌شود».

روزۀ ماه رمضان از جانب خداوند متعال تشریع، و قیام و شب زنده‌داری شب‌های ماه رمضان از جانب پیامبر خدا(ص) سفارش شده است، و آن حضرت شب زنده‌داری در ماه رمضان را سبب پاک شدن گناهان و خطاها اعلان فرموده است؛ ولی باید دانست «قیامِ لیل» و شب زنده‌داری تنها در صورتی باعث آمرزش گناهان و پاک شدن از پلیدی‌ها می‌گردد که انسان مسلمان آن را با شروط و ارکان و آداب و حدودی که دارد به طور کامل انجام دهد. چنانکه می‌دانیم، با طمأنینه و تأنّی خواندن سوره فاتحهالکتاب و با طمأنینه انجام دادن رکوع‌ها و سجده‌ها یکی از ارکان نماز است؛ زیرا، پیامبر(ص) هنگامی که می‌دید شخصی نمازش را درست ادا نمی‌نماید، و برای مثال رعایت طمأنینه را در نماز نمی‌نمود، به او می‌فرمود: (اِرجِع فَصَلِّ فَاِنَّک لَم تُصَلِّ) : « بازگرد و دوباره نماز بخوان؛ زیرا که تو هنوز نماز نخوانده‌ای!» آنگاه، به وی تعلیم می‌داد که نماز مقبول چگونه است، و می‌فرمود:

(ارْکَعْ حَتَّی تَطمَئِنَّ رَاکِعًا, ثمَّ ارْفَعْ حَتَّی تَعْتَدِڵ قَائِمًا, ثمَّ اسْجُدْ حَتَّی تَطمَئِنَّ سَاجِدًا, واجلِس بَینَ السَّجَدَتینِ حَتَّی تَطمَئِنَّ جَالِسًا, و هکذا)

« به رکوع برو تا از حرکت باز ایستی و از رکوع برخیز تا اینکه ایستاده از حرکت آرام گیری، و سجده کن تا اینکه در سجده از حرکت باز ایستی، و در میان دو سجده بنشین تا از حرکت باز مانی، و همین طور …».

در تمامی این ارکان «طمأنینه» شرط لازم نماز می‌باشد. دانشمندان و علما در حد و حدود این طمأنینه مشروط و لازم اختلاف نظر دارند؛ بعضی کمترین حد آن را به اندازۀ یک بار تسبح گفتن مثلاً «سبحان ربی الاعلی» دانسته‌اند؛ و بعضی دیگر مانند شیخ الاسلام ابن تیمیه شرط کرده‌اند که مقدار طمأنینه در رکوع و سجده لازم است به اندازۀ سه بار تسبیح گفتن باشد؛ به دلیل اینکه در حدیث سه بار تسبیح آمده است، و این کمترین حد طمأنینه است. بنابراین، لازم است که انسان در ارکان نماز به اندازۀ سه بار تسبیح گفتن مکث نماید. خداوند متعال می‌فرماید:

(قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ. الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ ‏)مؤمنون/۱-۲

«مؤمنان رستگار کسانی هستند که نماز را می‌گذارند و در نماز خاشع و فروتنند».

«خشوع» بر دو نوع است: خشوع جسمانی و خشوع قلبی

خشوع جسمانی عبارت است از اینکه اندام‌های بدن از حرکت باز ایستند، انسان به وسیلۀ بازی با اندام غافل نماند و روباه‌آسا به این طرف و آن طرف نگاه نکند، و همچون خروس نوک نزند، و خیلی تند و سریع، به رکوع و سجده نپردازد، بلکه همانگونه که خداوند عزوجل تشریع فرموده است نماز آن را با تمامی ارکان و حد و حدودش ادا نماید. حال، همانطور که نماز نیاز به خشوع بدنی و جسمانی دارد، به خشوع قلبی و روحانی نیز نیاز دارد.

خشوع قلبی به معنای حضور عظمت خداوند در قلب انسان است و آن حاصل نمی‌شود جز با تأمل و دقت در آن آیات قرآنی که در نماز تلاوت می‌شوند، و یادآوری قیامت و یادآوری اینکه شخص نمازگزار در پیشگاه خداوند عزوجل قرار دارد. خداوند متعال در حدیث قدسی می‌فرماید: (نماز را میان خود و بنده‌ام به دو نیم تقسیم نموده‌ام، وقتی که بنده می‌گوید: « الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ » خداوند متعال می‌فرماید: بندۀ من مرا ستایش کرد و هرگاه بگوید: « الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ »، خداوند متعال می‌فرماید: بنده‌ام مرا ثنا گفت و آنگاه که بنده می‌گوید: « ‏ مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ » خداوند متعال می‌گوید: بنده‌ام مرا تعظیم کرد؛ و آنگاه که بنده می‌گوید: « إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ » خداوند متعال می‌فرماید: این میان من و بنده‌ام می‌باشد. و آنگاه بنده می‌گوید: « اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ ‏» خداوند متعال می‌فرماید: این از آن بنده‌ام می‌باشد و آنچه را که از من بخواهد به او می‌دهم.)

خداوند سبحان از شخص نمازگزار روی‌گردان نمی‌شود، بلکه خواسته‌هایش را اجابت می‌کند؛ بنابراین لازم است مسلمان نمازگزار توجه داشته باشد که در نماز با خداوند متعال به گفتگو می‌پردازد؛ و باید در هر حرکتی از حرکات نماز و در هر وقتی از اوقات آن، و در هر رکنی از ارکان آن حضور قلب داشته باشد. از این رو، نمازگزارانی که تمام همّ و قصد آنان این باشد که از نماز فارغ شوند و از آن رهایی یابند، و آن را بار سنگینی بر دوش خود احساس کنند؛ این گونه نماز خواندن مورد قبول درگاه خداوند متعال نخواهد بود. بسیاری از مردم در ماه رمضان فقط در فاصلۀ چند دقیقه بیست و سه رکعت نماز می‌خوانند، و تمامی همّ و غمّ آنان این است که نمازها را به سرعت به پایان برسانند، بدون اینکه رکوع و سجود را به طور کامل و با خشوع و طمأنینه ادا نمایند، در کمترین وقت ممکن نماز را تمام می‌کنند. نماز با این کیفیت چنانکه در حدیث آمده است: سیاه و تاریک به سوی آسمان بالا می‌رود و به نمازگزار گفته می‌شود:

(ضَیَّعَکَ اللهُ کَما ضَیَّعتَنی)

«خداوند تو را تباه گرداند، همانگونه که تو مرا تباه گرداندی».

ولی نماز دارای خشوع و ارکان کامل که آهسته ادا شده باشد، سفید و نورانی به آسمان عروج می‌نماید و به صاحبش می‌گوید:

(حَفِظَکَ اللهُ کما حَفِظتَنی)

«خداوند تو را محفوظ دارد همانطور که مرا محفوظ داشتی».

سفارش و نصیحت من به بسیاری از ائمۀ جماعت و نمازگزارانی که می‌خواهند تعداد رکعات نماز (۲۳رکعت) را با شتاب و عجله و بدون خشوع و حضور قلب و آرامش بدنی ادا کنند، این است که اگر هشت رکعت نماز با خشوع و طمأنینه لازم به جا آورند، بهتر از خواندن بیست و سه رکعت نماز آنچنانی می‌باشد. در ادای نماز کمیّت مورد توجه نیست، بلکه کیفیت و نحوۀ ادای نماز مورد توجه است، توجه به اصل نماز است که آیا با خشوع و خضوع ادا شده، یا شتابان و عجله تعداد رکعات متعدّد نماز سپری شده و قرائت شده‌اند.

از خداوند متعال خواستاریم که ما را در زمرۀ مسلمان خاشع قرار دهد.

—————————————————-

منبع : دیدگاه‌های فقهی معاصر(جلد اول)/ مؤلف: دکتر یوسف قرضاوی/ مترجم: دکتر احمد نعمتی/ ناشر: نشر احسان/ چاپ اول۱۳۸۰