اسراف و تبذیر

اسراف و تبذیر

دکتر عفیف عبد الفتاح طباره / ترجمه: محمد صالح سعیدی

مهمترین مظاهر خو شگذرانی و غرق در لذائذ نامشروع،اسراف و زیاده روی در مصرف اموال، و خرج آن در امور غیر ضروری است،اموری که حرام و بی مورد می باشند،پس چنین اموری فقر و بینوائی،و زحمت و مشقت را در میان طبقات زحمتکش و کم درآمداشاعه می دهد،و بدیهی است که در اثر بینوایی و بیچارگی، کینه ها و بدبینیها به وجود می آید، خواری و پستی رواج می یابد و لغزشها و جنایتها در جامعه پدیدار می گردد.

از دیدگاه اسلام مال و دارائی در اصل از آن خداست، و خداوند نیز آن را به عنوان امانت به انسان بخشیده است تا اینکه ان را در راه خیر و صلاح خود و جامعه مصرف کند، و این چیزی است که خداوند در قرآن کریم به طور صراحت می فرماید:« اً وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِی آتَاکُمْ » (نور-۳۳

(و از مال و ثروت خدا که آن را به شما داده است بدیشان بدهید.

و باز می فرماید:« وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُم مُّسْتَخْلَفِینَ فِیهِ » (حدید-۳۳

(و از چیزهایی که خدا شما را در انها نماینده(خود در تصرف)قرار داده است انفاق و بخشش کنید.)

بنابراین اسراف افراد ثروتمند در مصرف مال خود، و زیاده روی در ریخت و پاش ان در راههای نامشروع،همان تجاوز بر اموال تمام ملت است،زیرا که مال و ثروت رگ حیات، و منبع قدرت ملت است، و در داقع به وسیله مال و ثروت است کار گاههائی ایجاد می شوند که افراد پیکار جامعه را بخود جذب و مشغول می سازد، و به وسیله آن اراضی برای کشت و زرع آماده می شوند، و همچنین ملت سلاحها و ابزار جنگی را برای دفاع از خود و سرزمین خود در برابر تجاوز دیگران تهیه و تأمین می کنند، و رفاه و اسایش و مصالح جامعه فراهم می گردد.

به همین خاطر است که اسلام به حاکمان و دست اندر کاران دستور میدهد که ناظر و مراقب تصرفات افراد باشند، و نگذارند به ناحق و بدون جهت در اموال مردم اسراف و تبذیر بعمل آید. قرآن کریم مبذرین و اسراف کنندگان را به افراد سفیه و کم خرد توصیف نموده و دستور داده است جلو تصرف انان در اموال خود گرفته شود،و می فرماید: وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ قِیَاماً » (نساء-۵

اموال کم خردان را که در اصل اموال شماست به خود آنان تحویل ندهید،اموالی که خداوند آن را برایتان قوم زندگی گردانیده است.

در این آیه دو اشاره بلیغ و رسا در منع و جلوگیری از اسراف و تبذیر ناحق و بیهوده وجود دا رد.

اشاره اول این است: می فرماید: (اموالکم)تا اینکه مردم را متوجه این نکته سازد که امووال بی خردان و افراد سفیه،اموال ملت است.

اشاره دوم این است: می فرماید: (الَّتِی جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ قِیَاماً) یعنی خداونداموال را قوام و مصالح زندگی شما قرار داده است، پس باید از آن محافظت و مراقبت کامل بعمل آید و به افراد سفیه و بی عقل داده نشود.

بر کسی پوشیده نیست که اسراف بیهوده و مصرف بی رویه، در جامعه ما بویژه در میان طبقه ثروتمند، و طبقه متوسط رواج پیدا کرده است، و این چیزی است که ما را از عواقب بسیار وخیم، و نتایج شوم وناگوار آن بر حذر می دارد.

اما درباره طبقه ثروتمند: در روزنامه ها به طور مداوم درباره بعضی از این افراد مبذر و اسراف کننده اطلاع حاصل می کنیم، از جمله روزنامه النهار که در لبنان منتشر می شود در ۲۳۱۲۱۹۷۴نوشته بود:«مردی در یک شب با کمال پستی و روسیاهی یک میلیون دلار باخت، و سه نفر دیگر نیز در خلال پنج روز با هم بیشتر از یک میلیون دلار باختند، و عامل مشترکی که این افراد را به طرف این خسارت و ضرر زیاد کشاند همان همان عامل ثروتمندی و بیش از حد بود (و به این معنی که آنان از جمله ثروتمند ترین عرب بودند) و موریس جیفر مدیر دفتر هتل «غرائد»گفته است مدت بیست و یکسالی که ما آنجا بودیم، من افراد مبذر و اسراف کننده زیادی را دیدم اما کسی را در اسراف و قمار بازی بمانند عربها ندیدم.

این نمونه ناچیزی بود. و اگر به خاطر پرهیز از به درازا کشیدن بحث نمی بود دهها نمونه دیگر از مواردی که در جامعه عربی ما روی می دهد بیان می کردیم. اما نیازی به ذکر آنها نیست چون این امری است معلوم و همه بر آن واقف و آگاه می باشند.

و اما طبقه متوسط: تردید نیست که اسراف و تبذیر در خرج اموال نیز در میان طبقه متوسط جامعه رواج پیدا کرده است و بیشتر افراد برای تهیه اثاثیه و مسائل غیر ضروری منازل خود مبالغ زیاد و مشقت زائی را خرج می کنند که بیشتر ان را با سود و بهره حرام قرض می نمایند.چون تمدن شهر نشینی بسیاری از ترقی و پیشرفتهایی را که اموال و دارائی ملت را به هدر می دهد و آن را به نابودی می کشاند. به ارمغان آورده و در میان مردم رایج و متداول گشته است. بگونه ای که هر کس بخواهد ازدواج کند و یا خانه و مسکن جدیدی فراهم آورد خویشتن را به وسیله هزینه ها و مخارج سر سام آوری، کاملا" اسیر و در زنجیر قید و بندهای کمر شکن اینگونه پیشرفتها و تمدنهای کاذب می بیندهزینه ها و شرط و شروطهائی که غالبا" خانواده عروس در نظر می گیرند و او نیز قادر به چشم پوشی و نادیده گرفتن آنها نیست،و بسیاری از زنان هم در وضعیتی قرار گرفته اند که مخارج زائد و هزینه های غیر ضروری را از همسران خود مطالبه می کنند،زنانی که (متأسفانه)تحت تأثیر هم چشمی های همسایگان،و یا اطرافیان و آشنایان خود قرار گرفته اند، و در اثر این هم چشمیها و تقلیدها،فساد اجتماعی روی می دهد آنهم در زمانی که مردان به هر طریق ممکن ناچار به تهیه مخارج غیر ضروری، و هزینه های کمرشکن می باشند،خواه از طریق قمار بازی باشد و یا از راه رشوه گری و دزدی….مسلما" این آفات و مصیبتهائی است که منجر به فساد و تباهی افراد ملت می گردد، و در کنار آن هم گاهی به زندان و اخراج از شغل و به بیچارگی و خواری دائمی در زندگی می انجامد.

آری به خاطر چنین عواقب وخیم و ناگواری است که اسلام از اسراف و تبذیر منع کرده است می فرماید:« وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» (اعراف-۳۱

(و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید که خداوند مسرفان و زیاده‌روی کنندگان را دوست نمی‌دارد)

پیامبر اکرم (ص) می فرماید: إن الله کره لکم ثلاثا": قیل و قال، إضاعه المال و کثره السئوال): خداوند سه چیز را برای شما زشت و ناپسند داشته است: قیل و قال، ضایع نمودن مال،و زیاد طلبیدن . (روایت از بخاری

و همچنین اسلام اسراف و زیاده روی را بسبب آنچه منجر به ناسپاسی و عدم تحدث نسبت به نعمتهای خدا می شود، یکی از گناهان کبیره به حساب آورده است، چنانکه قرآن می فرماید:

«‏ إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً ‏» (اسراء-۲۷

(بی‌گمان باد دستان دوستان اهریمنانند ( و گوش به وسوسه‌های ایشان می‌دارند و در انجام بدیها همسان و همگامند ) و اهریمنان بسیار ناسپاس ( نعمتهای ) پروردگار خود هستند ( و تمام توان خویش را در فساد و نافرمانی از خدا می‌گذرانند . باد دستی هم فساد و نافرمانی‌است ، از آن خویشتن را برحذر دارید تا همچون اهریمنان بشمار نیائید و با ایشان در آخرت به دوزخ نیفتید)

چنانکه ملاحظه می شود،این آیه تصریح نموده است به اینکه:افراد مبذر و اسراف کننده برادران و دوستان و همدستان شیطانند، و گوش به وسوسه های شیطان می دارند و در انجام بدیها و ناسپاسی نعمتهای الهی، همسان و همگام او هستند، پس این خود برای ناسپاسی افراد مبذر و اسراف کننده نسبت به پروردگار خود، و برای زشتی و ناپسندی کردار و رفتار آنان کافی است.

—————————————————————————————————–

منبع :گناهان و لغزشها از دیدگاه اسلام

تألیف : دکتر عفیف عبد الفتاح طباره

ترجمه: محمد صالح سعیدی

ناشر : نشر احسان

نوبت چاپ: چاپ اول ۱۳۷۵